Upamiętnienie Katarzyny i Sebastiana Kazaków rozpoczęło tegoroczną edycję programu Instytutu Pileckiego „Zawołani po imieniu”. Dotychczas, w ramach 23 upamiętnień, uhonorowano 53 Polaków, którzy uratowali ponad 100 Żydów.

Chcę serdecznie podziękować wszystkim, którzy pielęgnują pamięć i upowszechniają wiedzę o Polakach ratujących Żydów. Dziękuję za organizowane uroczystości i wydarzenia, za badania naukowe i publikacje oraz za inne formy upamiętnienia narodowych bohaterów. Prawda o zasługach naszych rodaków dla ocalenia narodu skazanego na eksterminację wciąż nie jest jeszcze w pełni znana. Choć od Zagłady minęło już blisko 80 lat, nadal odkrywane są nowe fakty i na jaw wychodzą historie, o których dotąd badacze nie wiedzieli wcale lub tylko niewiele. Ufam, że z czasem przyczyni się to do ukształtowania wierniejszego i sprawiedliwszego obrazu epoki pieców w oczach wolnego świata – napisał w liście skierowanym do uczestników uroczystości Prezydent RP Andrzej Duda.

Historia Katarzyny i Sebastiana Kazaków

Latem 1942 r. Niemcy rozpoczęli likwidację ludności żydowskiej w powiecie jarosławskim. Większość ofiar została wywieziona do obozu zagłady w Bełżcu. Pozostali rozpoczęli dramatyczną walkę o przetrwanie, ukrywając się w lasach, na polach, a także prosząc sąsiadów o ratunek. Katarzyna i Sebastian Kazakowie nie odmówili pomocy. Najpierw ukrywali u siebie dzieci sąsiada – Pinchasa Wachsa, które po kilku tygodniach wróciły do rodzinnego domu i tam zginęły wraz z rodzicami. Następnie, pod koniec 1942 r., rodzina przyjęła pod swój dach Żydówkę Chanę Stiller, dawną właścicielkę brzózańskiego szynku, której córka Jehudit była koleżanką ze szkoły najmłodszej córki Kazaków – Józefy. Chana ukrywała się w stodole, którą opuszczała jedynie nocą, by zjeść posiłek w domu Kazaków. Niedługo później do Chany dołączyli dwaj żydowscy mężczyźni, w tym jeden znany jako Chyla Chym (wiele wskazuje na to, że był to Eliahu „Eli” Springer z Woli Zarczyckiej). U Kazaków pojawiali się nieregularnie, nocując na strychu i otrzymując pożywienie.

Rankiem 27 marca 1943 r. niemieccy żandarmi w asyście policjantów weszli do gospodarstwa Kazaków. Natychmiast rozstrzelali troje znalezionych Żydów, a następnie, otrzymawszy w telefonicznej rozmowie rozkaz, zamordowali także Katarzynę i Sebastiana. Zwłoki małżeństwa pochowano na obrzeżach lokalnego cmentarza parafialnego, zaś ciała Żydów zakopano w miejscu egzekucji.

Córki Kazaków – Agnieszka, przebywająca wówczas na polu, oraz Józefa, której udało się wydostać z domu, uniknęły śmierci. Musiały jednak opuścić rodzinne strony i pozostawać w ukryciu. Obie wyjechały na roboty przymusowe do Niemiec i wróciły do Brzózy Królewskiej dopiero w 1945 r.

W 2008 r. Katarzynie i Sebastianowi Kazakom Instytut Yad Vashem przyznał tytuł „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”. W 2010 r. zarówno oni, jak i ich córki – Agnieszka i Józefa, zostali odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

O projekcie „Zawołani po imieniu”

Program „Zawołani po imieniu”, realizowany od 2019 r., jest poświęcony osobom narodowości polskiej zamordowanym za niesienie pomocy Żydom w czasie okupacji niemieckiej. Pamięć o tych, którzy wykazali się heroizmem w obliczu niemieckiego terroru, jest pielęgnowana we wspomnieniach rodzin, często jednak historie te nie są znane ogółowi społeczeństwa. Program powstał z potrzeby zaznaczenia w przestrzeni publicznej miejsc związanych z pomordowanymi. Instytut Pileckiego podejmuje starania, aby te lokalne doświadczenia stały się częścią powszechnej świadomości historycznej.