Każdy przykład niematerialnego dziedzictwa kulturowego, przed wpisaniem na światową Listę UNESCO, musi najpierw trafić na Krajową listę dziedzictwa lub do Krajowego rejestru dobrych praktyk w ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Obchody wigilii Bożego Narodzenia w Polsce zostały wpisane na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego 15 stycznia 2025 r.

Tradycja Wigilii

Wigilia Bożego Narodzenia to uroczystość rodzinna obchodzona 24 grudnia. W Polsce, Litwie i Ukrainie zachowała ona szczególne cechy, zwyczaje, symbolikę i potrawy.

Tradycja obchodów Wigilii łączy w sobie warstwy wielokulturowe, zarówno przedchrześcijańskie, związane z obchodami przesilenia zimowego, jak i chrześcijańskie – bizantyjskie, katolickie, greckokatolickie i protestanckie. Centralnym punktem tej tradycji jest kolacja wigilijna, którą podaje się na stole przykrytym białym lub świątecznym obrusem. Pod obrusem, na talerzu lub w małym koszyczku na stole kładzie się warstwę siana, na której układa się opłatki. W Ukrainie na wsi zachował się zwyczaj przynoszenia do domu Diducha, czyli małego snopka zboża i umieszczenia go blisko stołu wigilijnego. Zwyczaj ten istniał także w polskiej kulturze ludowej. Snopek zboża symbolizuje związek z przodkami rodziny i duszami zmarłych. Także pozostawione przy stole puste miejsce dla niespodziewanego gościa jest wyrazem pamięci o tych, którzy odeszli. W wieli rodzinach w Ukrainie i Litwie po wieczerzy wigilijnej stawia się na oknie talerzyk z jedzeniem dla dusz zmarłych.

Niektóre potrawy wigilijne są wspólne dla wszystkich trzech krajów: kutia/kūčia/кутя, kisiel/kisielius/kисіль, barszcz/barščiai/борщ, potrawy z karpia i śledzia lub grzyby. Inne potrawy różnią się w zależności od regionu i przynależności kulturowej i religijnej rodziny. W Litwie kolacja wigilijna często obejmuje kisiel żurawinowy, napój z maku (aguonpienis) i tradycyjne małe kruche ciasteczka z makiem (kūčiukai). W Polsce są to najczęściej zupa grzybowa, pierogi z kapustą i grzybami, makowiec i karp.

Kulturowe znaczenia obchodów wigilijnych związane są z symboliką przemiany (narodziny Chrystusa, koniec adwentu, przesilenie zimowe), życzeniami lepszej przyszłości i wróżbami. Podczas Wigilii niektóre społeczności lub rodziny śpiewają tradycyjne religijne lub ludowe pieśni bożonarodzeniowe – kolędy i pastorałki. Rodzinne rozmowy przy wigilijnym stole tworzą szczególną atmosferę spokoju, kontemplacji, pojednania, przebaczenia i refleksji nad najważniejszymi wydarzeniami minionego roku. 

Tego wieczoru pamięta się też o najbliższych człowiekowi zwierzętach. Na wsiach w Polsce i Ukrainie wieczorem daje się zwierzętom gospodarskim kolorowe opłatki, aby zapewnić im zdrowie w nadchodzącym roku. Po zakończeniu wieczerzy wigilijnej katolickie rodziny w Polsce i Litwie udają się wspólnie do kościoła na uroczystą mszę zwaną pasterką lub bernelių mišios.

Dowiedz się więcej:

» Nowy wpis na Krajowej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego

» Krajowa Lista Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego niematerialne.nid.pl/krajowa-lista-niematerialnego-dziedzictwa-kulturowego

» Krajowy rejestr dobrych praktyk w ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego niematerialne.nid.pl/niematerialne-dziedzictwo-kulturowe/krajowy-rejestr-dobrych-praktyk