Wojewódzka Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Rzeszowie

Kobiety w ciąży i karmiące piersią

---

Z dniem 1 maja 2017 r. zaczęło obowiązywać Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 kwietnia 2017 r. w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią (Dz. U. z 2017 r., poz. 796).
W załączniku do rozporządzenia Rady ministrów z dnia 3 kwietnia 2017 r. określono prace, których nie powinny wykonywać kobiety w ciąży lub karmiące dziecko piersią, mogące mieć niekorzystny wpływ na zdrowie kobiet, przebieg ciąży lub karmienie dziecka piersią. 
W wykazie nie zamieszczono prac, których nie powinny wykonywać kobiety niebędące w ciąży lub w okresie karmienia dziecka piersią, tj.:

• prace związane z wysiłkiem fizycznym i transportem ciężarów,
• prace pod ziemią, we wszystkich kopalniach.

Prace wzbronione kobietom w ciąży lub karmiącym dziecko piersią określa art. 176  ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeksu pracy (Dz.U. z 2018 r., poz. 917 z poz. zm.), zgodnie z którym:
§ 1. Kobiety w ciąży i kobiety karmiące dziecko piersią nie mogą wykonywać prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia, mogących mieć niekorzystny wpływ na ich zdrowie, przebieg ciąży lub karmienie dziecka piersią.
§ 2. Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, wykaz prac, o których mowa w § 1, obejmujący prace:

1. związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, w tym ręcznym transportem ciężarów,
2. mogące mieć niekorzystny wpływ ze względu na sposób i warunki ich wykonywania, z uwzględnieniem rodzajów czynników występujących w środowisku pracy i poziomu ich występowania ‒ kierując się aktualną wiedzą na temat wpływu warunków wykonywania pracy i czynników występujących w środowisku pracy na zdrowie kobiet, przebieg ciąży lub karmienie dziecka piersią.

Zmianę warunków pracy pracownicy w ciąży lub karmiącej dziecko piersią uwzględnia art. 179 Kodeksu pracy, a w szczególności:
§ 1. Pracodawca zatrudniający pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią przy pracy wymienionej w przepisach wydanych na podstawie art. 176 § 2, wzbronionej takiej pracownicy bez względu na stopień narażenia na czynniki szkodliwe dla zdrowia lub niebezpieczne, jest obowiązany przenieść pracownicę do innej pracy, a jeżeli jest to niemożliwe, zwolnić ją na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy.
§ 2. Pracodawca zatrudniający pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią przy pozostałych pracach wymienionych w przepisach wydanych na podstawie art. 176 § 2 jest obowiązany dostosować warunki pracy do wymagań określonych w tych przepisach, lub tak ograniczyć czas pracy, aby wyeliminować zagrożenia dla zdrowia lub bezpieczeństwa pracownicy.

Jeżeli dostosowanie warunków pracy na dotychczasowym stanowisku pracy lub skrócenie czasu pracy jest niemożliwe, lub niecelowe, pracodawca jest obowiązany przenieść pracownicę do innej pracy, a w razie braku takiej możliwości zwolnić pracownicę na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy.

Uwaga

Gdy zmieni się wykaz pracy wzbronionych należy go również określić w regulaminie pracy – zgodnie z art. 1041 § 1 pkt 6 Kodeksu pracy.

 

 

Pracownicy młodociani

Pracownikiem młodocianym jest osoba, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła 18 lat.  Zatrudnianie pracowników w wieku poniżej 15 lat, poza dwoma wyjątkami, jest zabronione.

   Wyjątki te dotyczą:
       • młodocianych, którzy ukończyli co najmniej ośmioletnią szkołę podstawową,
       • młodocianych, którzy przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu.

 

Przygotowanie zawodowe młodocianych może odbywać się w formie:

• nauki zawodu – ma ona na celu przygotowanie młodocianego do pracy w charakterze wykwalifikowanego pracownika lub czeladnika i obejmuje praktyczną naukę zawodu, która jest organizowana u pracodawcy na podstawie umowy o pracę oraz dokształcania teoretycznego w szkole lub w systemie pozaszkolnym (np. na kursach);
• przyuczenia do wykonywania określonej pracy – ma ono na celu przygotowanie młodocianego do pracy w charakterze przyuczonego pracownika i może dotyczyć wybranych prac związanych z nauką zawodu określonych w przepisach dotyczących klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego;
• rzemieślniczego przygotowania zawodowego młodocianych zatrudnionych w tym celu u pracodawców będących rzemieślnikami w zawodach odpowiadających danemu rodzajowi rzemiosła, nieujętych w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego, określonych w przepisach dotyczących klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy.

 

UWAGA! Zatrudnienie młodocianego w innym celu niż przygotowanie zawodowe – jest możliwe przy wykonywaniu tzw. prac lekkich. 

 

Prace wzbronione młodocianym - to kategoria prac, których wykonywanie przez pracowników młodocianych jest bezwzględnie zakazane. Określa je załącznik nr 1 do rozporządzenia z dnia 19 czerwca 2023 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz.U. z 2023, poz. 1240).

 

Młodociani mogą być zatrudniani jedynie przy ściśle określonych rodzajach prac zgodnie z przepisami rozporządzenia. Wykaz zawartych tam prac ma charakter bezwzględnie obowiązujący z jednym wyjątkiem. Otóż przewiduje się możliwość zatrudniania młodocianych w wieku powyżej 16 lat przy niektórych rodzajach prac wzbronionych młodocianym, które są określone w załączniku nr 2 do rozporządzenia, jeżeli jest to niezbędne do odbycia przygotowania zawodowego młodocianych, z tym jednak zastrzeżeniem, że takie zatrudnienie nie może mieć charakteru pracy stałej, lecz ma ograniczać się jedynie do zaznajamiania młodocianych z czynnościami podstawowymi, niezbędnymi do odbycia przygotowania zawodowego.

 

Wykazy prac wzbronionych oprócz wyjątków różnicują poszczególne rodzaje prac w zależności od płci młodocianych oraz ich wieku: ukończenia 16 lat, w przedziale od 16 do 18 lat. Prace zabronione dzielą się na kilka grup oraz podgrup:

• prace zagrażające prawidłowemu rozwojowi fizycznemu i psychicznemu (prace wymagające stale wymuszonej i niewygodnej pozycji ciała, prace przy naprawach pojazdów samochodowych, układaniu podłóg oraz układaniu i naprawach nawierzchni drogowych, pod warunkiem wykonywania ich nie dłużej niż 3 godziny na dobę, prace pokojowych w domach wczasowych i turystycznych, pensjonatach i hotelach, z wyłączeniem hoteli robotniczych),
• prace w narażeniu na szkodliwe działanie czynników chemicznych, pyłowych, fizycznych i biologicznych,
• prace stwarzające zagrożenia wypadkowe.

 

Każdy pracodawca, w celu zapewnienia szczególnej ochrony zdrowia (również młodocianym), na podstawie wykazów prac sporządza wykazy prac wykonywanych w jego zakładzie pracy:

• prac wzbronionych młodocianym;
• prac wzbronionych młodocianym, przy których zezwala się na zatrudnienie młodocianych w celu odbycia przygotowania zawodowego.

Wykaz prac i stanowisk pracy, na których te prace są wykonywane, zamieszcza się w widocznym miejscu w każdej komórce organizacyjnej, w której są zatrudniani młodociani. Przy jego ustalaniu uczestniczy lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad młodocianymi.

W przypadku zatrudnienia młodocianych w celu przygotowania zawodowego ustawodawca wprowadził dodatkowe obostrzenia. Pracodawca w odniesieniu do tej kategorii pracowników podejmuje działania niezbędne do zapewnienia im szczególnej ochrony zdrowia podczas pracy, biorąc w szczególności pod uwagę ryzyko wynikające z ich braku doświadczenia, braku świadomości istniejących lub potencjalnych zagrożeń oraz niepełnej dojrzałości fizycznej i psychicznej, w tym:

• zapewnia stały nadzór nauczycieli, instruktorów praktycznej nauki zawodu lub innych osób uprawnionych do prowadzenia praktycznej nauki zawodu nad wykonywaniem pracy przez młodocianych;
• informuje młodocianych, w sposób dla nich zrozumiały, o możliwych zagrożeniach i o wszelkich podjętych działaniach dotyczących ochrony ich zdrowia;
• organizuje przerwy w pracy młodocianych dla ich odpoczynku w pomieszczeniach odizolowanych od czynników niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia lub uciążliwych;
• dostarcza młodocianemu nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informuje młodocianych o sposobach posługiwania się tymi środkami; 
• dostarcza młodocianemu nieodpłatnie odzież i obuwie robocze, zgodnie z przepisami art. 237⁷ ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy.

 

Przed dopuszczeniem młodocianych do wykonywania tych prac lub w razie istotnej zmiany warunków wykonywania pracy pracodawca dokonuje oceny ryzyka związanego z wykonywaną pracą. Podczas oceny ryzyka uwzględnia się w szczególności: ocenę wyposażenia oraz organizacji miejsc pracy i stanowisk pracy młodocianych, organizację procesów pracy oraz ich powiązanie, identyfikację czynników chemicznych, pyłowych, fizycznych i biologicznych występujących w środowisku pracy młodocianego, ich oddziaływanie na organizm młodocianego, stopień i okres narażenia na te czynniki oraz środki ochrony, formę, zakres i sposób korzystania z wyposażenia miejsc pracy, w tym z maszyn, narzędzi i sprzętu,  zakres i poziom szkolenia oraz instrukcji udzielanych młodocianym. Ocena ryzyka, jest przeprowadzana każdorazowo przed zmianą miejsca pracy młodocianego lub sposobu wykonywania pracy.

UWAGA! Art. 204 k.p. stanowi, że nie wolno zatrudniać młodocianych przy pracach wzbronionych, których wykaz ustala komentowane rozporządzenie. Jest ono zgodne z dyrektywą wspólnotową nr 34/33/WE z 22 czerwca 1994 w sprawie ochrony pracy ludzi młodych (Dz.U WE L 216 z 20 sierpnia 1994).