Wojewódzka Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Warszawie

Objęte są programem eliminacji koordynowanym przez Światową Organizację Zdrowia (WHO). Termin ,,eliminacja” w odniesieniu do odry oznacza sytuację, w której nie występuje endemiczne szerzenie się zachorowań, zaś w przypadku reintrodukcji wirusa (zawleczenie), transmisja zakażeń nie jest podtrzymana.

Osiągnięcie takiego stanu wymaga:

• utrzymania poziomu zaszczepienia populacji dwiema dawkami szczepionki na poziomie 95% (uzyskanie odporności zbiorowiskowej),
• oceny odsetka osób wrażliwych w populacji na postawie badań serologicznych,
• stałego monitorowania sytuacji epidemiologicznej, prowadzenia dochodzenia epidemiologicznego w przypadku zgłoszenia podejrzenia / zachorowania na odrę,
• rejestrowanie wszystkich podejrzeń w kierunku odry,
• diagnostyki laboratoryjnej prowadzonej wobec wszystkich podejrzeń odry. W ramach programu eliminacji odry w Regionie Europejskim WHO, w którym uczestniczy Polska, badania laboratoryjne muszą zostać przeprowadzone (lub potwierdzone) w laboratorium akredytowanym przez WHO, tj. w Zakładzie  Wirusologii NIZP-PZH.

Odra - rozpowszechniona na całym świecie ostra, bardzo zaraźliwa choroba wirusowa. Szacuje się, że w populacji nieuodpornionej, jeden chory może zarazić 9 z 10 nieuodpornionych osób ze swojego otoczenia.

Wirus odry przenoszony jest drogą powietrzną (inhalacyjną) i kropelkową poprzez aerozol wydzielin dróg oddechowych podczas kaszlu, wydmuchiwania nosa, mówienia oraz przez bezpośrednią styczność z wydzieliną jamy nosowo-gardłowej chorego.

W przebiegu zachorowania na odrę może dojść do ciężkich powikłań, np.: zapalenia płuc, zapalenia mięśnia sercowego, zapalenia kłębuszków nerkowych, zapalenia mózgu i innych.

Najgroźniejszym powikłaniem odry może być podostre stwardniające zapalenie mózgu (SSPE). Najczęściej rozwija się kilka-kilkanaście lat po zachorowaniu na odrę.

Za dowód uodpornienia przeciw odrze przyjmuje się jedną z poniższych sytuacji:

• właściwie udokumentowane podanie dwóch dawek szczepionki zawierającej komponentę odrową (np. MMR) zrealizowane w przeszłości
• udokumentowane  przechorowanie odry, potwierdzone laboratoryjnie
• laboratoryjny dowód uodpornienia w postaci obecności w surowicy przeciwciał klasy IgG przeciw odrze.

Strategia eliminacji różyczki obejmuje:

• rejestrowanie i zgłaszanie podejrzeń przypadków różyczki,
• wprowadzenie potwierdzeń laboratoryjnych każdego podejrzenia o zachorowanie na różyczkę,
• ustalenie szczepów krążących na danym terenie i klasyfikacja przypadków, zachorowań na różyczkę jako wywołanych szczepem rodzimym, względnie szczepem zawleczonym. Wymaga to zastosowania metod izolacji wirusa w hodowli komórkowej lub wykrycie materiału genetycznego wirusa, a następnie jego genotypowanie. Za szczep rodzimy przyjmuje się szczep, który krąży na danym terenie powyżej 12 miesięcy.

Różyczka -  jest łagodną chorobą wieku dziecięcego, jednak w przypadku zakażenia nieuodpornionej ciężarnej może spowodować z prawdopodobieństwem 95% wady wrodzone płodu (różyczka wrodzona), których ciężkość jest uzależniona od tygodnia ciąży, w którym doszło do kontaktu z wirusem.

Za dowód uodpornienia przeciw różyczce jest spełnienie co najmniej 1 z poniższych kryteriów:

• prawidłowo udokumentowane szczepienie ≥1 dawką szczepionki przeciwko różyczce wykonane >1. roku życia (z uwagi na odrę i świnkę zaleca się jednak 2 dawki MMR)
• stwierdzenie swoistych przeciwciał przeciw wirusowi różyczki w surowicy
• przechorowanie różyczki potwierdzone laboratoryjnie.

Udział Polski w Programie Eliminacji Odry i Różyczki obliguje do potwierdzenia rozpoznania klinicznego choroby badaniami laboratoryjnymi.

Materiał kliniczny od pacjenta badany jest w laboratorium referencyjnym akredytowanym przez WHO - Laboratorium Zakładu Wirusologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego w Państwowym Zakładzie Higieny Państwowego Instytutu Badawczego (NIZB PZH-PIB) w Warszawie.

Ww. badania materiału klinicznego w ramach programu WHO eliminacji odry i różyczki realizowanego w Polsce, są wykonywane bezpłatnie.

Skierowanie na badania może być wystawione przez Powiatową Stację Sanitarno-Epidemiologiczną lub lekarza, na skierowaniu należy umieścić informację o podejrzeniu odry oraz dane identyfikujące chorego.

Instrukcja pobrania materiału klinicznego, formularze zleceń na badanie, inne szczegółowe informacje dotyczące wykonania badań w kierunku odry i różyczki w ramach programu WHO, są dostępna na stronie internetowej NIZP PZH - PIB .

W zakładce SERWISY TEMATYCZNE, w dziale PROGRAM WHO ELIMINACJI ODRY I RÓŻYCZKI (https://www.pzh.gov.pl/program-who-eliminacji-odry-rozyczki/) znajdują się wszystkie niezbędne informacje oraz pliki do pobrania, w tym:

1. Informator „Eliminacja odry i różyczki – program WHO – realizacja w Polsce – zasady – instrukcje – 2018”
2. Uaktualniony protokół przekazania próbek - Załącznik nr 1 – „Protokół przekazania-odbioru próbek materiału klinicznego do molekularnego badania w kierunku odry/różyczki”
3. Wzór skierowania na badanie odry/różyczki w ramach programu WHO eliminacji odry/różyczki.

Gromadzone w Wojewódzkich Stacjach Sanitarno – Epidemiologicznych dane o liczbie zarejestrowanych i potwierdzonych laboratoryjnie przypadków odry są przekazywane do Zakładu Epidemiologii NIZP PZH - PIB i publikowane na stronie internetowej instytutu www.pzh.gov.pl (zakładki: Serwisy tematyczne →Meldunki epidemiologiczne →Epimeld).

Następnie ww. dane są przesyłane do TESSy (The European Surveillance System) oraz EMMO (European Monthly Measles Monitoring). Na podstawie tych informacji ECDC (European Centre for Disease Prevention and Control) opracowuje i udostępnia na stronie internetowej www.ecdc.gov raporty o sytuacji epidemiologicznej odry w krajach europejskich.

Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania zachorowaniu na odrę i różyczkę jest szczepienie.

Schemat szczepień przeciw odrze i różyczce  obejmuje podanie 2 dawek szczepionki MMR przeciw odrze, śwince, różyczce.

W Polsce zgodnie z aktualnym Programem Szczepień Ochronnych:

• Pierwsza dawka szczepionki podawana jest w 13-15 m.ż.,
• Druga dawka szczepionki podawana jest w 6 r.ż.

Obowiązkowe szczepienie przeciw odrze wprowadzono w Polsce w 1975 r. (pojedyncza dawka szczepionki).
Od 1991 r. wprowadzono drugą dawkę szczepionki (tylko przeciw odrze) w ramach szczepień obowiązkowych.
Od 2004 r. szczepienia są realizowane preparatem skojarzonym: przeciw odrze, śwince, różyczce, podawanym w dwóch dawkach.

Obowiązkowe szczepienia przeciw różyczce w Polsce prowadzono w latach 1988-2003 u dziewczynek w 13 r.ż. (pojedyncza dawka szczepionki).
W 2004 roku wprowadzono powszechne szczepienia dzieci dwoma dawkami szczepionki MMR przeciw odrze, śwince  i różyczce podawanej w 13-15 m.ż. oraz 10 r.ż.
W 2019 roku drugą dawkę szczepionki MMR przeniesiono z 10 r.ż. na 6 r.ż.