Główny Inspektorat
Sanitarny

Co to jest azbest?

Azbest jest to nazwa włóknistych materiałów nieorganicznych i niezależnie od różnic chemicznych i wynikających z budowy krystalicznej są minerałami naturalnie występującymi w przyrodzie. Ze względu na unikalne właściwości chemiczne i fizyczne, azbest znalazł zastosowanie w wielu wyrobach, w tym przede wszystkim do produkcji płyt azbestowo-cementowych (na pokrycia dachowe, elewacje budynków). Azbest jest praktycznie niezniszczalny, nie ulega degradacji chemicznej ani biologicznej, wykazuje odporność na działanie agresywnych chemikaliów, odporność na ekstremalne warunki klimatyczne – w tym odporność na działanie wysokich temperatur. Dzięki ogniotrwałości i izolacyjności termicznej stosowano go również do wyrobu tkanin, farb ogniotrwałych oraz wyrobów ciernych.

Azbest wykazuje działanie chorobotwórcze na skutek wdychania włókien zawieszonych w powietrzu. Sama obecność azbestu nie jest zagrożeniem dla zdrowia. Staje się on niebezpieczny dopiero w momencie uszkodzenia (łamanie, kruszenie, cięcie) lub gdy dochodzi do korozji wyrobów zawierających azbest. Procesy te prowadzą do uwalniania włókiem azbestowych, które wraz z wdychanym powietrzem mogą dostać się do naszego organizmu. Skutki szkodliwego działania azbestu nie muszą być natychmiastowe; jego działanie u człowieka może ujawnić się nawet po kilkudziesięciu latach. W aktualnym stanie wiedzy naukowej azbest jest substancją o udowodnionym działaniu rakotwórczym dla ludzi.

Przepisy prawa w zakresie azbestu

Jednym z pierwszych i najważniejszych przepisów prawa wydanych w związku z negatywnym wpływem azbestu na zdrowie ludzi jest ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz.U. z 2020 r. poz.1680), która wdrożyła w 1998 r. zakaz wprowadzania na polski obszar celny azbestu i wyrobów zawierających azbest, zakaz ich produkcji oraz obrotu azbestem i wyrobami zawierającymi azbest.

Z chwilą zakazu produkcji azbestu i obrotu materiałami azbestowymi, podstawowym problemem stało się jego usunięcie ze środowiska. W tym celu został uchwalony rządowy Program  Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032, który zakłada usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest do 2032 r. Szczegółowe informacje dotyczące Programu na stronie Ministerstwa Rozwoju i Technologii.

Zarówno ustawa jak i akty wykonawcze do ww. ustawy określają sposoby oraz zasady bezpiecznej i higienicznej pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu azbestu, a także sposoby bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest. Obejmują również szczególne zagadnienia związane z opieką zdrowotną pracowników oraz byłych pracowników zatrudnionych w warunkach narażenia na azbest.

W sprawach nieuregulowanych w sposób szczególny w ustawie jw. i aktach wykonawczych do ustawy, do wykonywania pracy z azbestem zastosowanie mają wszystkie przepisy z obszaru bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, regulowane ustawą Kodeks pracy i przepisami aktów wykonawczych do tej ustawy.

Azbest ze względu na rakotwórcze właściwości podlega przepisom rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy.

W zakładce „Materiały” znajdują się do pobrania ulotki z informacjami w jakich sytuacjach azbest jest szczególnie groźny i praktyczne wskazówki o bezpiecznym postępowaniu z azbestem i materiałami go zawierającymi.

Bieżący nadzór sanitarny

Państwowa Inspekcja Sanitarna kontroluje przedsiębiorców w zakresie przestrzegania przepisów prawa, które stanowią, że wykonawca prac polegających na zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest obowiązany jest m.in. do:

• znajomości przepisów regulujących bezpieczne zasady usuwania bądź unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest,
• zgłoszenia zamiaru przeprowadzenia ww. prac właściwemu organowi nadzoru budowlanego, właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy oraz właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu, w terminie co najmniej 7 dni przed rozpoczęciem prac,
• przeszkolenia pracowników oraz osób kierujących pracami do przeszkolenia przez uprawnioną instytucję w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przestrzegania procedur dotyczących bezpiecznego postępowania przy zabezpieczeniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest,
• opracowania planu usuwania wyrobów zawierających azbest, wyposażenia i zabezpieczenia pracowników w niezbędne środki ochrony indywidualnej i obuwie robocze,
• opracowania i udokumentowania ryzyka zawodowego,
• prowadzenia rejestrów wynikających z przepisów regulujących zagadnienia czynników rakotwórczych obecnych w środowisku pracy,
• posiadania aktualnych orzeczeń lekarskich stwierdzających u pracowników brak przeciwwskazań do pracy zatrudnionych w ekspozycji na azbest,
• odpowiedniego zabezpieczenia terenu podczas wykonywania prac rozbiórkowych,
• oznakowania obszaru prac z azbestem m.in. poprzez umieszczenie w widocznym miejscu tablic odpowiednich tablic informacyjnych,
• przekazywania corocznie właściwemu organowi Inspekcji Sanitarnej informacji o substancjach chemicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym.

Formularz z  informacją o substancjach chemicznych, ich mieszaninach, czynnikach lub procesach technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym do pobrania w zakładce „Może Ci się przydać”.

Zgodnie z corocznymi wytycznymi do planowania działalności kontrolnej Państwowej Inspekcji Sanitarnej zagadnienie ochrony pracowników przed szkodliwym oddziaływaniem azbestu jest realizowane przez organy Inspekcji w sposób ciągły.