W celu świadczenia usług na najwyższym poziomie stosujemy pliki cookies. Korzystanie z naszej witryny oznacza, że będą one zamieszczane w Państwa urządzeniu. W każdym momencie można dokonać zmiany ustawień Państwa przeglądarki. Zobacz politykę cookies.
Powrót

9 nowych zabytków na liście Pomników Historii

03.02.2023

„Proces nadawania ważnym miejscom zabytkowym w Polsce tytułu Pomnika Historii wpisuje się w szerszą politykę ostatnich lat - politykę szczególnej dbałości o polską kulturę, tożsamość, historię, całą politykę historyczną. To jest fakt bez precedensu – w ciągu 7 lat listę Pomników Historii zwiększyliśmy o ponad 60 wpisów i dziś na tej prestiżowej liście znajdują się 123 zabytkowe obiekty i miejsca” – powiedział wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotr Gliński podczas uroczystości, która dziś odbyła się w Pałacu Prezydenckim.

9 nowych zabytków na liście Pomników Historii, fot. Danuta Matloch

Wśród obiektów wpisanych przez Prezydenta Andrzeja Dudę na listę Pomników Historii znajdują się prawosławny Klasztor Świętego Onufrego w Jabłecznej, kościół parafialny pw. św. Jakuba Apostoła w Małujowicach, zespół architektoniczny i urbanistyczny dzielnicy Nowa Huta w Krakowie, zespół kolegiaty pod wezwaniem św. Marcina Biskupa w Opatowie, zespół klasztorny Bernardynów w Radomiu, Sanktuarium Matki Pokoju w Stoczku Klasztornym, klasztor męski Zwiastowania NMP w Supraślu, zespół archikolegiaty pw. Najświętszej Maryi Panny i św. Aleksego w Tumie oraz gmach dawnego Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w Warszawie.

„Polityka szczególnej dbałości o polską kulturę, tożsamość, historię”

Minister kultury i dziedzictwa narodowego podkreślił, że Pomniki Historii to niezwykle cenne miejsca na mapie Polski, a ich uznanie rozporządzeniem Prezydenta RP  to najwyższa forma ochrony polskiej tożsamości.

Proces powstawania Pomnika Historii w sensie administracyjnym czy politycznym, proces zmierzający do nadania tego tytułu przede wszystkim wyraża rzecz bardzo ważną dla każdej wspólnoty narodowej, a mianowicie realizację dobra publicznego przez polskie państwo. Bo ten proces doskonale obrazuje funkcjonowanie państwa właśnie dla dobra publicznego. Zaczyna się od tego, że ktoś dbał przez lata o jakiś element materialnego dziedzictwa, także ten element niematerialny, związany z zabytkiem tzw. nieruchomym. A później przechodzi to w pewną inicjatywę przygotowania wniosku o Pomnik Historii" – powiedział wicepremier Piotr Gliński.

Szef MKiDN zwrócił uwagę, że proces nadawania tytułu Pomnika Historii „wpisuje się w politykę szczególnej dbałości o polską kulturę, tożsamość, historię - w całą politykę historyczną”.

To jest fakt jednak bez precedensu, że w ciągu siedmiu lat od roku 2016, gdy mieliśmy ok. 60 Pomników Historii w Polsce, w tej chwili doczekaliśmy się – i to bez pójścia na skróty, bez jakichś szczególnych ułatwień, czyli poprzez normalną procedurę poważną, państwową - 123 Pomników Historii. To jest naprawdę piękna wiadomość i będziemy dalej tę ofensywę prowadzili dzięki panu prezydentowi, ale także dzięki naszym ekspertom, ale przede wszystkim może dzięki inicjatywom oddolnym” - zaznaczył.

Piotr Gliński wspomniał, że również budżet kierowanego przez niego resortu zwiększył się „o ponad 100 proc. przez siedem lat”.

Zwiększyliśmy o ponad 100 proc. nakłady na zabytki. A mamy już dwa kolejne elementy: wielki program Polskiego Ładu na zabytki, który już jest realizowany. Samorządy o tym wiedzą. 3 mld w trzy lata. Czegoś takiego nie było. I trzeci etap, który przygotowujemy, o którym też już mówimy, czyli ustawa o agencji rewitalizacji. To jest rewolucja, którą przewidujemy i na którą Polska zasługuje (...). Dzisiaj spotkamy się z przedstawicielami tych miejsc, które są zadbane, ale wiemy, że jest wiele spraw w obszarze zabytków, które nie były rozwiązane. Ale będą dzięki temu, że polskie państwo przewiduje kolejne rozwiązania w tym kierunku” - podsumował.

Minister kultury i dziedzictwa narodowego złożył też podziękowania wszystkim osobom i podmiotom zaangażowanym w działania w obszarze kultury i dziedzictwa narodowego.

Bez pracy całego polskiego państwa, począwszy od obywateli, społeczności lokalnych, organizacji pozarządowych, poprzez agendy i instytucje państwowe, po Pierwszego Obywatela i Kancelarię Prezydenta, tego wszystkiego by nie było. Wielkie podziękowania dla wszystkich, dzięki którym możemy powiedzieć że Polska kultura jest zadbana, a kolejne działania są realizowane” – podkreślił wicepremier Gliński.

Pomniki Historii

Pomnik Historii to jedna z pięciu form ochrony zabytków wymienionych w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 2003 r. Terminem tym określa się zabytek nieruchomy o szczególnym znaczeniu dla kultury naszego kraju. Rangę Pomnika Historii podkreśla fakt, że jest on ustanawiany przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej specjalnym rozporządzeniem na wniosek Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Pomniki Historii ustanawiane są od 1994 r. Z każdym rokiem, lista najcenniejszych obiektów sukcesywnie powiększa się. Znajdują się na niej obiekty o szczególnych wartościach materialnych i niematerialnych oraz znaczeniu dla dziedzictwa kulturowego naszego kraju. Do elitarnego grona Pomników Historii mogą dołączać obiekty architektoniczne, krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne lub ruralistyczne, zabytki techniki, obiekty budownictwa obronnego, parki i ogrody, cmentarze, miejsca pamięci najważniejszych wydarzeń lub postaci historycznych oraz stanowiska archeologiczne.

Do dziś to wyróżnienie nadano 123 zabytkom.

Więcej informacji o Pomnikach Historii dostępnych jest na stronie: https://nid.pl/pomniki-historii/

Nowe obiekty na liście Pomników Historii

Jabłeczna (woj. lubelskie) - prawosławny Klasztor Świętego Onufrego

Ponad pięciusetletni klasztor jest najstarszym nieprzerwanie istniejącym prawosławnym monasterem w Polsce. Jako jeden z nielicznych nie przyjął postanowień unii brzeskiej z 1595 r., uniknął też likwidacji w wiekach późniejszych. Dzięki ciągłości wyznaniowej stanowi obecnie nieocenione źródło wiedzy na temat dziejów i tradycji Kościoła prawosławnego na pograniczu dwóch wielkich wyznań chrześcijańskich oraz świadczy o wielokulturowym dziedzictwie naszego państwa. Szczególną rangę klasztoru potwierdzają przechowywane w jego murach cenne przykłady sztuki sakralnej, kultywowane tradycje pątnicze i muzyczne oraz malownicze usytuowanie założenia pośród nadbużańskich lasów i łąk łęgowych z pomnikowymi okazami dębów szypułkowych.

Kraków (woj. małopolskie) – zespół architektoniczny i urbanistyczny dzielnicy Nowa Huta

Nowa Huta jest dzielnicą Krakowa, budowaną jako oddzielne miasto, według indywidualnie opracowanego planu, z jasno określonym porządkiem urbanistycznym. Początkowo miała być samodzielnym miastem, ale już w 1951 roku została włączona jako dzielnica w organizm Krakowa. Jako zabytek stanowi ślad pamięci i historii minionych czasów. Jest przykładem miasta, które przeszło próbę czasu i  zachowało swoje pierwotne walory przestrzenne mimo zróżnicowanego zarządzania i spontanicznego rozwoju. Walory historyczne i architektoniczne układu urbanistycznego Nowej Huty wyróżniają ją w krajobrazie kulturowym Krakowa, zarówno w kontekście historii Polski, jak i urbanistyki europejskiej.

Małujowice (woj. opolskie) - kościół parafialny pw. św. Jakuba Apostoła

Fundatorem kościoła był książę Henryk III Biały (1241-1266), a po jego śmierci budowę kontynuował książę Henryk IV Probus (1257/1258-1290). Kościół wyróżnia się największymi i najbogatszymi polichromiami gotyckimi w Polsce, wykonywanymi od końca XIV wieku do około 1483 roku oraz w kolejnych fazach. Zajmują one ponad 1000 m² powierzchni i pokrywają ściany prezbiterium, nawy, wysklepki, konsole, służki z głowicami, żebra i zworniki, glify okien oraz podłucze tęczy. Średniowieczne polichromie są realizacją wybitnych warsztatów śląskich i czeskich. We wnętrzu zachwyca także piętnastowieczny strop patronowy, który jest jednym z najstarszych i najbardziej okazałych stropów tego rodzaju w Polsce (ma on 258 m² malowideł na około 640 deskach drewnianych). 

Opatów (woj. świętokrzyskie) – zespół kolegiaty pod wezwaniem św. Marcina Biskupa

Kolegiata opatowska jest jednym z najcenniejszych zabytków architektury romańskiej oraz jedną z najlepiej zachowanych dwunastowiecznych bazylik w Polsce. Mieści cenne przykłady dzieł sztuki doby gotyku, renesansu i baroku. Ma także szczególne znaczenie, jako miejsce związane z obradami sejmiku ziemskiego. W jej murach przechowywany jest tzw. przywilej opatowski – szesnastowieczny dokument, w którym Krzysztof Szydłowiecki potwierdza zabezpieczenie bytu materialnego zarówno kolegiaty, jak i miasta. Przywilej opatowski zdobiony przez wybitnego malarza Stanisława Samostrzelnika to cenny przykład sztuki miniatorskiej doby renesansu w Polsce.

Radom (woj. mazowieckie) - zespół klasztorny Bernardynów

Zespół należy do czterech bernardyńskich domów klasztornych powstałych z inicjatywy króla Kazimierza Jagiellończyka. Kościół stanowi przykład architektury wczesnej świątyni bernardyńskiej realizującej wzór budynku skromnego, prostego, funkcjonalnego, pozbawionego zbędnych ozdób i rzeźb, stosownego dla siedziby zakonu żebraczego postulującego nawrót do ideałów życia ewangelickiego i apostolskiego w ubóstwie.

Klasztor do naszych czasów przetrwał nieznacznie przekształcony i reprezentuje liczne niegdyś późnośredniowieczne fundacje bernardyńskie w Polsce. Pomimo kolejnych remontów zachował średniowieczny charakter, uwidoczniony w gotyckim układzie przestrzennym i detalu architektonicznym. Unikatowym obiektem zespołu jest budynek gospodarczy w skrzydle, mieszczący tzw. piekarnik - pomieszczenie z wysokim piramidalnym kominem, niegdyś służące za kuchnię klasztorną i prawdopodobnie warzelnię wosku.

Stoczek Klasztorny (woj. warmińsko-mazurskie) - Sanktuarium Matki Pokoju

Zespół sanktuarium cechuje się autentyzmem substancji zabytkowej zachowanej w znacznym stopniu – struktur murowanych, detalu architektonicznego, konstrukcji ciesielskich więźb, ślusarek i stolarek okiennych i stolarek drzwiowych, posadzek i podłóg, a także wystroju malarskiego, zespołu sgraffito-napisów naściennych (w dawnym karcerze klasztornym) i wyposażenia ruchomego: malarskiego, rzeźbiarskiego, kowalstwa artystycznego, mebli, tekstyliów i utensyliów liturgicznych.

Niezwykle znaczącą składową historii sanktuarium jest to, że klasztor stoczkowski był w latach 1953-1954 miejscem uwięzienia przez władze komunistyczne kardynała Stefana Wyszyńskiego. Wartość społeczna i edukacyjna sanktuarium wynika z zachowania funkcji żywego miejsca kultu religijnego i ośrodka pielgrzymkowego, a także upowszechniania wiedzy o tym etapie polskiej historii powojennej i jej długofalowych skutkach.

Supraśl (woj. podlaskie) - klasztor męski Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny

Jeden z najstarszych wciąż funkcjonujących ośrodków monastycznych kościoła prawosławnego na ziemiach polskich. Zespół klasztorny w Supraślu uznaje się za zabytek o wartości ponadregionalnej oraz za obiekt o szczególnej wartości dla dziejów Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Zgromadzenie mnichów, teologów, uczonych i kierowana przez nich oficyna supraska (drukarnia) zapisały się złotymi zgłoskami w dziejach kultury Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Oprócz ksiąg liturgicznych (unickich), druk których w wieku XVIII Supraśl praktycznie zdominował, oficyna supraska uprzystępniała czytelnikom w całej Polsce najwybitniejsze dzieła polskiego i zachodnioeuropejskiego Oświecenia.

Niepowetowaną stratą dla supraskiego zespołu klasztornego było zburzenie pod koniec II wojny światowej XVI-wiecznej cerkwi Zwiastowania NMP. Cerkiew supraska była doskonałą manifestacją współistnienia na tym obszarze kultur Wschodu i Zachodu. Rozpoczęta w latach 80. XX wieku odbudowa centralnej świątyni – katholikonu – pozwoliła na przywrócenie kompleksowi monastycznemu pierwotnego kontekstu historycznego i integralności oraz przypomnienie o znaczeniu w czasach I Rzeczpospolitej.

Tum (woj. łódzkie) - zespół archikolegiaty pw. Najświętszej Maryi Panny i św. Aleksego

Świątynia w Tumie należy do najważniejszych realizacji w stylu romańskim oraz związana jest z doniosłymi wydarzeniami z historii Polski. Jej architekturę cechuje zróżnicowanie układu przestrzennego oraz wyjątkowa skala, archikolegiata jest bowiem największą zachowaną świątynią romańską w Polsce powstałą w XII w.

Szczególna wartość budowli tkwi ponadto w wystroju i wyposażeniu wnętrza. Bogato rzeźbiony portal północny jest najstarszym i najwybitniejszym przykładem rzeźby portalowej w Polsce obok realizacji z opactwa w Czerwińsku i nieistniejącego już opactwa św. Wincentego na Ołbinie we Wrocławiu. Tumski portal powstał w latach 70. XII w., a jego antykizująca forma nosi znamiona sztuki północnych Włoch, południowej Francji i Nadrenii. Dwunastowieczne polichromie z absydy zachodniej to największe zachowane malowidło romańskie w Polsce. Wyjątkowa jest także jego apokaliptyczna tematyka sięgająca tradycji malarstwa karolińskiego. Do skarbów świątyni należą ponadto cenne zabytki ruchome.

Warszawa (woj. mazowieckie) - gmach dawnego Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego

Gmach jest przykładem architektury publicznej okresu dwudziestolecia międzywojennego o szczególnym walorze artystycznym oraz o głębokim kontekście historycznym. Surowa forma ucieleśniała powagę i prestiż młodej administracji państwowej II Rzeczpospolitej. Gmach projektu Zdzisława Mączeńskiego uznawany jest za jeden z najlepszych budynków publicznych dwudziestolecia międzywojennego.

Szczególna wartość artystyczna gmachu tkwi także w jego wystroju i wyposażeniu autorstwa Wojciecha Jastrzębowskiego. Meble, stolarka, boazerie, metaloplastyka powstały w stylu art deco z wykorzystaniem charakterystycznych motywów - skosów, jodełek, rombów i kryształków - utożsamianych z nowym stylem narodowym. Gmach wraz z wyposażeniem i wystrojem przetrwał pożogę wojenną i jako przykład ministerialnych wnętrz z przełomu lat 20. i 30. XX w. stanowi obecnie prawdziwy unikat.

Gmach wiąże się także z wojennymi dziejami Warszawy jako siedziba Urzędu Tajnej Policji - Gestapo.  Mimo upływu kilkudziesięciu lat adres Szucha 25 w świadomości społecznej pozostał miejscem o głęboko martyrologicznej wymowie. W 1946 r. rząd podjął uchwałę o zachowaniu w stanie nienaruszonym dawnego aresztu Gestapo jako miejsca martyrologii i świadectwa męki oraz bohaterstwa Polaków. W celach przetrwały m.in. inskrypcje zostawiane na ścianach przez przetrzymywane tam osoby. Dziś podlegają one ochronie jako zabytki wpisane do rejestru zabytków ruchomych.

 

Zdjęcia (10)

{"register":{"columns":[]}}