Minister kultury i dziedzictwa narodowego podkreślił, że ochrona polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą jest czymś więcej, niż tylko obowiązkiem – jest misją.

Wynika to z przekonania, że otaczając opieką materialne elementy polskiego dziedzictwa rozsiane po całym świecie, przyczyniamy się nie tylko do jego ocalenia. Przywracając i pokazując piękno naszej historii i losów Polaków na obczyźnie, kształtujemy i umacniamy naszą tożsamość, budujemy nasze wspólnotowe więzi w oparciu o pozytywne wartości. Jak ważne są te więzi, jak ważna jest siła wspólnoty, widzimy wyraźnie, choć wolelibyśmy tych doświadczeń nie przeżywać w związku z tym, co się dzieje za naszą wschodnią granicą - mówił prof. Piotr Gliński.

Minister kultury i dziedzictwa narodowego wskazał, że powołanie w grudniu 2017 roku nowej instytucji, której misją jest zachowanie dla przyszłych pokoleń śladów polskiego dziedzictwa znajdującego się w wyniku dziejowych zawirowań poza granicami kraju, było wyrazem troski, a także poczucia szczególnej odpowiedzialności państwa polskiego. Przypominając genezę Instytutu wicepremier wskazał na trzy wymiary.

Pierwszy odnosi się do tego, co stworzyło środowisko polskich konserwatorów zabytków, muzealników, historyków, urzędników. Od lat to środowisko budowało zaplecze do takich działań. Te działania były wykonywane przez wiele lat w różnych wymiarach instytucjonalnych, ale nie sposób nie wspomnieć tutaj postaci Jacka Millera, wieloletniego urzędnika, z wykształcenia historyka sztuki, który budował zaplecze kulturowe, społeczne, środowisko do tego, żeby Instytut Polonika powstał - mówił minister kultury.

Drugim filarem jest odwaga dokonywania zmian.

Polskie państwo, za którego pewien wycinek funkcjonowania jestem odpowiedzialny, miało odwagę w ostatnich latach podejmować decyzje dotyczące powoływania wielu nowych instytucji, które w bardzo profesjonalny sposób zajęły się organizowaniem naszej odpowiedzialności za poszczególne dziedziny polskiej kultury i polskiego dziedzictwa historycznego.

Jako trzeci obszar prof. Gliński wskazał skuteczność i profesjonalizm.

Z ciekawością i satysfakcją można było obserwować, jak przyświecająca powstaniu Instytutu idea powoli krystalizuje się w konkretnych działaniach, realizowanych projektach, publikacjach, badaniach. Dziś, pięć lat później, możemy pokusić się o pierwsze podsumowanie. Dość powiedzieć, że wymierne ślady działalności Instytutu oraz licznych projektów realizowanych przy jego udziale możemy znaleźć praktycznie na całym świecie. Dzięki działaniom Poloniki udało się odrestaurować m.in. kolegiatę św. Wawrzyńca w Żółkwi oraz św. Trójcy w Ołyce na Ukrainie. Dawną świetność odzyskują także kolejne polskie nekropolie, zarówno te na wschodzie, m.in. Cmentarz Łyczakowski, jak i na zachodzie - np. Panteon Polskiej Emigracji w podparyskim Montmorency. W Chicago, w Muzeum Polskim w Ameryce można podziwiać poddane konserwacji obrazy polskich artystów pochodzące z Wystawy Światowej w Nowym Jorku– wskazał szef resortu kultury.

Wicepremier przypomniał, że Instytut zajmuje się też działalnością wydawniczą, podając jako przykłady wydany staraniem Poloniki „Dziennik” Bronisława Piłsudskiego, który pozwala przybliżyć polskiemu czytelnikowi postać pochowanego we Francji etnografa, brata Marszałka, oraz „Podręcznik do inwentaryzacji polskich cmentarzy nagrobków poza granicami kraju”, stanowiący kompendium podstawowej wiedzy dla wszystkich zainteresowanych pracami przy ochronie polskich nekropolii.

Pamięć o Polakach pochowanych na cmentarzu w Heluanie pod Kairem przywraca odsłonięta w listopadzie br. pamiątkowa tablica – to najświeższy przykład działań „Poloniki”. Warto wspomnieć również o projektach badawczych realizowanych przez „Polonikę” jak np.: „W kierunku abstrakcji... Polscy artyści we Francji” – dwa pokolenia, dwie fale emigracji, różnorodne nurty artystyczne, „Herby Polaków w Padwie” czy „Nancy Stanisława Leszczyńskiego” – dodał minister kultury i dziedzictwa narodowego.

Szef resortu kultury zaznaczył, że tematyka polskiego dziedzictwa kulturowego ma szansę zaistnieć także w przestrzeni międzynarodowej, dzięki udostępnianym przez Instytut „Polonika” wirtualnym wystawom na portalu Google Arts & Culture. Przekazał, że Instytut kształtuje również świadomość następnych pokoleń poprzez serię filmów animowanych dla najmłodszych odbiorców ze znanymi bohaterami Polo i Nika, a także poprzez specjalne publikacje i scenariusze lekcji dla dzieci.

Przykłady mógłbym mnożyć. To zaledwie kilka spośród setek zrealizowanych projektów konserwatorskich, dokumentacji, ekspertyz i inwentaryzacji, projektów wydawniczych czy popularyzatorskich, świadczących o tym, że państwo polskie nie tylko nie zapomniało o swoim dziedzictwie poza krajem, ale że troszczy się o nie i się nim szczyci. Mnie osobiście, poza coraz lepszym stanem zachowania poloników, bardzo cieszy rosnący poziom świadomości i stan wiedzy o polskiej historii i kulturze, o bezcennym polskim dziedzictwie, które – choć znajduje się poza granicami naszego kraju – jest przecież nierozerwalną częścią polskiej tożsamości. Dla coraz większej liczby Polaków i osób polskiego pochodzenia staje się ono powodem do dumy – powiedział wicepremier.

Prof. Piotr Gliński wskazał, że w ciągu minionych pięciu lat działalności Instytutu „Polonika” ostatnie trzy okazały się wyjątkowo trudne, m.in. ze względu na doświadczenie walki z koronawirusem, które utrudniło realizację wielu planów, a także inwazję Rosji na Ukrainę, która zburzyła spokój w Europie.

Instytut Polonika, tak jak całe polskie społeczeństwo i polskie państwo, przyczynił się do stworzenia wielkiej szansy w obszarze relacji polsko-ukraińskich. To wzruszające połączenie serca z racją stanu jest najtrwalsze w relacjach międzynarodowych. Za to też Polonice dziękuję – podkreślił minister kultury.

Wiceprezes Rady Ministrów podziękował dyrektor Instytutu Dorocie Janiszewskiej-Jakubiak, która pełni tę funkcję od samego początku funkcjonowania „Poloniki”.

Jestem przekonany, że Instytut „Polonika” będzie się w dalszym ciągu rozwijał, robiąc to, co potrafi najlepiej –  badając, chroniąc i popularyzując polskie dziedzictwo poza granicami kraju. Doceniam wysiłek i dziękuję raz jeszcze za dotychczasowe działania – zakończył prof. Piotr Gliński.

Dyrektor Instytutu „Polonika” Dorota Janiszewska-Jakubiak podkreśliła, że bez zaufania wicepremiera Glińskiego Instytut by nie powstał.

To, że udało nam się dość szybko pewne projekty realizować i że jest ich naprawdę sporo, to jest zasługa naszej wcześniejszej pracy w strukturach MKiDN. (…) Mam nadzieję, że kolejne lata, ponieważ mamy bardzo dużo pomysłów, poszerzą jeszcze liczbę miejsc, w których jeszcze Poloniki nie było. Na razie jest to 20 krajów, ale myślę, że będzie więcej. Mamy też nadzieję, że kolejne projekty konserwatorskie, kolejne publikacje, przybliżą to, po co nasz Instytut został powołany – dodała dyrektor Janiszewska-Jakubiak.

Podczas uroczystej gali z okazji 5-lecia działalności Instytutu „Polonika” minister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotr Gliński odznaczył Srebrnymi Medalami „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” dyrektor Zarządu Ochrony Środowiska Historycznego Lwowskiej Rady Miejskiej Lilię Onyszczenko oraz Karola Guttmejera – emerytowanego pracownika Instytutu.

Odznaczeni Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”:

• Lilia Onyszczenko-Szweć urodziła się w 1956 r. w Kałuszu (obwód iwanofrankowski, Ukraina). Jest absolwentką Wydziału Architektury Politechniki Lwowskiej (1978). W latach 1978-1992 była pracownikiem naukowym dyrekcji Państwowego Rezerwatu Historyczno-Architektonicznego, zaś w latach 1992-2003 - pracownikiem merytorycznym Zarządu Ochrony Środowiska Historycznego Lwowskiej Rady Miejskiej. W latach 2003-2007 pełniła funkcję zastępcy dyrektora, a następnie od 2007 r. dyrektor Zarządu. Jest laureatką m.in. Nagrody im. prof. Jana Zachwatowicza za wybitne osiągnięcia w dziedzinie badań i ochrony zabytków (2008). Lilia Onyszczenko to autorka licznych publikacji, m.in. „Detal architektury mieszkaniowej Lwowa XIX i XX wieku (2006, wspólnie z prof. Romaną Cielątkowską).
• Karol Guttmejer - urodził się w 1952 roku w Kaliszu. W 1971 r. rozpoczął studia na kierunku konserwatorstwo zabytkoznawstwo na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Ukończył je w 1977 r. i rozpoczął pracę na wydziale zabytków architektury w Ośrodku Dokumentacji Zabytków w Warszawie. Po 1983 roku dwa lata pracował w przedsiębiorstwie polonijnym, a potem prowadził własną pracownię dokumentacji zabytków. Z ODZ był jeszcze związany dwukrotnie, w latach 1990-1992 - jako wicedyrektor, a w latach 1997-2003 - jako kierownik Zespołu Badań Regionalnych „Mazowsze”. Od 2003 do 2018 roku pracował w Biurze Stołecznego Konserwatora Zabytków, od 2006 r. - jako naczelnik wydziału ewidencji i dokumentacji. W maju 2018 r. rozpoczął pracę w Narodowym Instytucie Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą „Polonika” na stanowisku szefa programu „Badania”. W trakcie 4-letniej pracy w Instytucie prowadził programy badawcze, których efekty są publikowane w naukowej, punktowanej, serii wydawniczej „Studia i Materiały”. Do połowy 2022 roku ukazało się w niej dwanaście pozycji. Karol Guttmejer jest autorem ponad 50 artykułów i 3 książek z dziedziny historii sztuki nowożytnej i konserwatorstwa. W maju 2022 r. przeszedł na emeryturę.

Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą „Polonika”

Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą „Polonika” jest wyspecjalizowaną państwową instytucją kultury powołaną w 2017 r. przez ministra kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotra Glińskiego, która skupia swoje działania wokół trzech obszarów: badania, ochrona oraz popularyzacja polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą.

Celem działalności Instytutu jest zachowanie materialnych śladów kultury polskiej za granicą oraz kształtowanie świadomości Polaków na temat dziedzictwa kulturowego. Instytut prowadzi projekty o charakterze konserwatorskim, naukowo-badawczym, edukacyjnym i popularyzatorskim, dzięki którym zachowywane są materialne świadectwa naszych dziejów i przywracana jest pamięć o ważnych dla współczesnych Polaków osobach oraz istotnych faktach historycznych.

Instytut „Polonika” tworzy zespół specjalistów z różnych dziedzin nauki (historia, historia sztuki, architektura, archiwistyka, konserwacja i restauracja dzieł sztuki).