„Wyniki badań są umiarkowanie optymistyczne. Wskaźniki czytelnictwa od kilku lat utrzymują się na podobny poziomie, zostały zahamowane drastyczne spadki. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Biblioteka Narodowa oraz Instytut Książki prowadzą szereg działań na rzecz rozwoju czytelnictwa. Realizujemy m.in. kampanię „Mała książka – wielki człowiek”, w ramach której wyprawki czytelnicze trafiają do rodziców noworodków i przedszkolaków, odbudowujemy tradycję wspólnego, rodzinnego czytania, chcemy, aby dzieci wyrastały w duchu kultury czytelniczej kształtowanej od najmłodszych lat” – mówi minister kultury, prof. Piotr Gliński. Zwraca uwagę na stabilny, choć nadal niewielki odsetek osób, które czytają wiele książek. Minister kultury podkreśla też rolę bibliotek w szerzeniu kultury czytania. „W tym szczególnym dniu dziękuję bibliotekarzom, którzy czuwają nad tym, by każdy Polak miał dostęp do bogatego księgozbioru, zachęcają do obcowania z książką, organizują wydarzenia dla dzieci i młodzieży wprowadzające w świat fantazji, rozbudzające wyobraźnię, a dzisiaj, w dobie ograniczeń w funkcjonowaniu bibliotek, nie ustają w szukaniu sposobów na podtrzymanie kontaktu z czytelnikami, w tym – z najmłodszymi czytelnikami, i oferują im atrakcyjne możliwości spędzenia czasu z literaturą  w sieci” – mówi prof. Gliński.

Wśród książek wymienianych w 2019 roku przez badanych wciąż dominują książki papierowe – publikacje w tej formie wymieniło 98% czytelników, e-booki wskazało 6% czytelników. Słuchanie audiobooków zadeklarowało 3% badanych w całej populacji. Z kolei 6% czytelników łączy czytanie ze słuchaniem – tylu respondentów wymieniło zarówno książki w formie tekstowej (papierowe i e-booki), jak i audiobooki. Potwierdza to obserwacje z wcześniejszych badań Biblioteki Narodowej: e-booki i audiobooki nie konkurują z tradycyjnymi książkami papierowymi, lecz stanowią ich uzupełnienie.

W 2019 roku czytelnicy sięgali często po literaturę kryminalną, sensacyjną, thriller psychologiczny. A wśród klasyki literatury pięknej najczęściej wymienianymi autorami byli Sienkiewicz i Mickiewicz – od początku badań wskazywani w pierwszej dziesiątce. Poczytna stała się nowa noblistka – Olga Tokarczuk.

Czym jeszcze możemy zachęcić dziś Polaków do sięgania po książki?

Stan epidemiczny oraz restrykcje związane z zamykaniem księgarń są uciążliwe dla rynku wydawniczego, pisarzy, tłumaczy. Jednak, jak wynika z badań, z roku na rok czytelnicy coraz chętniej kupują książki, coraz częściej otrzymują je w prezencie. Przy odpowiednim zaangażowaniu księgarń, czas epidemii mógłby stać się czasem powrotu do książki w zaciszu własnego domu.

Częstsze kupowanie książek nie umniejsza roli bibliotek, z których niezmiennie korzysta co czwarty czytelnik. Część czytelników sięga po nowe formy książek – e-booki i audiobooki. W niedługim czasie te formy upowszechniania literatury mogą stanowić wyzwanie dla bibliotek, które zaczęły odpowiadać na potrzeby w tym zakresie.

Narodowy Program Rozwoju Czytelnictwa

Wieloletni program na lata 2016-2020 ma na celu poprawę stanu czytelnictwa w Polsce poprzez wzmacnianie roli bibliotek publicznych, szkolnych i pedagogicznych jako lokalnych ośrodków życia społecznego stanowiących centrum dostępu do kultury i wiedzy. Cel ten realizowany jest przez finansowe wsparcie modernizacji, budowy lub przebudowy placówek bibliotecznych w mniejszych miejscowościach, oraz bieżące uzupełnianie zbiorów bibliotek publicznych i szkolnych o nowości wydawnicze.

Program składa się z 3 priorytetów, które realizuje MKiDN za pośrednictwem Biblioteki Narodowej i Instytutu Książki oraz MEN:

• Priorytet 1- Zakup nowości wydawniczych do bibliotek publicznych - zwiększenie atrakcyjności oferty bibliotek publicznych poprzez zwiększenie udziału nowości wydawniczych w ich zbiorach, wzrost dostępności książek, czasopism, multimediów, wydawnictw nutowych i kartograficznych w zbiorach bibliotek publicznych. 18 marca 2020 roku minister kultury i dziedzictwa narodowego zatwierdził kryteria i zasady rozdziału dotacji w programie na zakup nowości wydawniczych do bibliotek publicznych w roku 2020, który wynosi 26,5 mln zł i umożliwia zakup przez biblioteki publiczne w Polsce książek oraz bieżących czasopism kulturalnych i społeczno-kulturalnych. W zeszłym roku dzięki dotacji MKiDN i wkładom własnym bibliotek kupiono 3,6 milionów egzemplarzy książek. Trwają również intensywne prace nad programem zakupu książek przez biblioteki publiczne i szkolne w latach 2021-2025.
   
• Priorytet 2 - Infrastruktura bibliotek 2016–2020 - wzmocnienie potencjału i roli bibliotek publicznych oraz bibliotek publicznych wchodzących w skład innych instytucji kultury, dla których organem założycielskim jest gmina. W ramach priorytetu corocznie ogłaszane są nabory wniosków na zadania związane z remontem, przebudową, rozbudową i budową oraz wyposażeniem  budynków bibliotek. Minimalna kwota dofinansowania wynosi 50 tys. zł, a maksymalna 2 mln zł. Łączny budżet priorytetu, po zwiększeniu w 2018 o 20 mln zł, wyniósł 170 mln zł, zrealizowanych i realizowanych jest w sumie 195 projektów remontowo-modernizacyjnych.

• Priorytet 3 – Rozwijanie zainteresowań uczniów poprzez promowanie i wspieranie rozwoju czytelnictwa wśród dzieci i młodzieży, w tym zakup nowości wydawniczych - wzmocnienie zainteresowań i aktywności czytelniczej uczniów przez wspieranie organów prowadzących szkoły podstawowe, gimnazja i szkoły ponadgimnazjalne dla dzieci i młodzieży, szkoły artystyczne realizujące kształcenie ogólne, a także szkoły, zespoły szkół i szkolne punkty konsultacyjne przy przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych Rzeczypospolitej Polskiej oraz biblioteki pedagogiczne w podejmowaniu przedsięwzięć w obszarze rozwijania zainteresowań uczniów przez promowanie i wspieranie rozwoju czytelnictwa.
  
  W ramach tego priorytetu Instytut Książki  realizuje m.in. kampanię promującą czytelnictwo pt. Mała książka wielki człowiek, w ramach której na oddziały położnicze w całej Polsce trafiło prawie 700 000 wyprawek czytelniczych dla najmłodszych, a prawie 3000 bibliotek otrzymało ok. 100 000 specjalnie przygotowanych książek dla przedszkolaków. 

Pobierz Stan czytelnictwa w Polsce w 2019 roku. Wstępne wyniki (pdf)

Inne programy MKIDN wspierające czytelnictwo

Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego corocznie wspiera również podmioty reprezentujące rynek księgarski poprzez wprowadzony w roku 2017 program Partnerstwo dla Książki, w ramach którego finansowane są zadania realizowane przez księgarnie stacjonarne, będące obok bibliotek jednym z podstawowych miejsc dostępu do książek. Tylko w 2020 roku w programie tym przyznanych zostało 266 dotacji na kwotę niemal 5 mln zł.  Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego prowadzi również program Promocja Czytelnictwa, którego celem jest wspieranie wartościowych form promowania czytelnictwa. W 2020 r. finansowanie w tym programie uzyskało 117 projektów na łączną kwotę 7 mln zł. Wydawcy mogą również korzystać ze wsparcia w ramach programów Literatura oraz Czasopisma. Tylko w tym roku minister kultury przeznaczył 4,15 mln zł na 175 projektów w programie Literatura oraz ponad 5 mln zł na 92 zadania w programie Czasopisma.

Obecnie, w związku z koniecznością zapewnienia w czasie stanu epidemii, za pośrednictwem Internetu, jak najszerszego dostępu do zbiorów bibliotecznych oraz umożliwiających korzystanie z zasobów nauki i kultury, MKiDN przygotowuje projekt nowelizacji Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa poprzez dodanie Priorytetu 4 Udostępnienie publikacji w formatach cyfrowych. Na Priorytet ten zostanie przeznaczone ponad 13 mln zł, z których sfinansowany zostanie zakup licencji do publikacji chronionych majątkowymi prawami autorskimi i udostępnienie ich w sieci w formatach pozwalających na ich wykorzystanie on-line oraz udostępnienie publikacji w formatach pozwalających na korzystanie z nich na czytnikach.

Planowane są również nowe inicjatywy służące dalszemu wsparciu rynku książki, dostępu do niej oraz rozwijaniu czytelnictwa.