Rejestracja odmian amatorskich jest dwuetapowa:

• etap pierwszy – uzyskanie decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW) uznającej odmianę za amatorską, niemającą znaczenia dla towarowej produkcji warzyw;
• etap drugi – po uzyskaniu pozytywnej decyzji MRiRW – złożenie wniosku do COBORU o wpis odmiany amatorskiej do Krajowego Rejestru Odmian.

Odmianę amatorską może zarejestrować zachowujący odmianę, którym może być:

- hodowca,

- osoba fizyczna,

- osoba prawna,

- jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, jeśli prowadzi działalność polegającą na wytworzeniu materiału siewnego odmiany, która zapewni zachowanie charakterystycznych właściwości danej odmiany, wyrównanie i trwałość.

To, że odmiana jest amatorska nie oznacza tylko, że jest przeznaczona do uprawy przez amatorów. Zgodnie z ustawą o nasiennictwie^[1], odmiana amatorska (odmiana odkryta i wprowadzona do uprawy w szczególnych warunkach) – oznacza odmianę roślin warzywnych:

• odkrytą i wyprowadzoną z przeznaczeniem do uprawy w szczególnych warunkach agrotechnicznych, klimatycznych lub glebowych,
• która nie ma znaczenia dla towarowej produkcji warzyw, ale
• ma znaczenie dla zachowania bioróżnorodności.

Oznacza to, że dana odmiana z uwagi na jej cenne cechy użytkowe – np. charakterystyczny smak, zapach, kształt lub kolor owoców, zawartość substancji prozdrowotnych, łatwość przetwórstwa bądź odporność na choroby – zasługuje na to, by można było w sposób legalny przywrócić ją do uprawy, pomimo że nie spełnia w 100% wszystkich wymagań stawianych nowoczesnym odmianom i została skreślona z rejestrów. Oprócz głównego celu, jakim jest ochrona zasobów genetycznych roślin, szczególne zainteresowanie zachowaniem tego typu odmian wynika z faktu, że można je uprawiać w określonych warunkach klimatycznych, glebowych lub agrotechnicznych (np. ręcznie wykonywane zabiegi, wielokrotny zbiór).

Według przepisów unijnych i wdrażającej je ustawy o nasiennictwie, w celu zapewnienia zrównoważonego wykorzystywania zasobów genetycznych roślin odmiany niemające wewnętrznej wartości dla plonów o przeznaczeniu handlowym, ale wyprodukowane w celu uprawy w określonych warunkach, powinny być uprawiane i wprowadzane do obrotu, nawet jeśli nie spełniają ogólnych wymogów dotyczących rejestracji odmian oraz wprowadzania do obrotu materiału siewnego.

Znaczenia dla bioróżnorodności rozpatruje się w odniesieniu do miejsca wyhodowania danej odmiany, historii jej uprawy na danym terenie czy też miejsca jej pochodzenia na terytorium danego kraju i w tym kontekście lokalnego, niszowego znaczenia danej odmiany w porównaniu z odmianami konwencjonalnymi, powszechnie stosowanymi w uprawach.

Celem dopuszczenia odmian amatorskich do obrotu nie jest zwiększanie konkurencji odmian na rynku, lecz ochrona genotypów i odmian zagrożonych wyginięciem na skutek wprowadzania na rynek coraz to nowszych odmian.

Rejestracja odmian amatorskich warzyw, jako działanie promujące bioróżnorodność lokalną czy krajową, jest zwolniona z opłat za zgłoszenie do Krajowego Rejestru Odmian (KR), badania rejestrowe oraz wpis do rejestru i utrzymanie w rejestrze. Dla odmian tych Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych przeprowadza te same badania jak dla odmian konwencjonalnych, ponosząc koszty budżetowe. Zatem z racji na znaczenie tych odmian dla zachowania różnorodności biologicznej, przy braku ich znaczenia dla towarowej produkcji warzyw, uzasadnione jest aby rejestrowane były odmiany pochodzące z Polski lub mające udokumentowaną historię uprawy w Polsce.

Unikalny skład genów, który decyduje o cechach odmian amatorskich jest powodem, dla którego stworzono mechanizmy przywrócenia tych odmian do uprawy i handlu ich nasionami, a nawet zostały one zwolnione z opłat za rejestrację i utrzymanie ich w KR.

1. Odmiana musi należeć do gatunku, którego odmiany podlegają rejestracji.

Gatunki, których odmiany można rejestrować w Krajowym Rejestrze Odmian COBORU, wymienione są w Obwieszczeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi^[1].

2. Odmiana musi spełniać wymogi określone dla tej grupy odmian:

a) mieścić się w definicji określonej w ustawie o nasiennictwie^[2].

Odmiana amatorska (odmiana odkryta i wprowadzona do uprawy w szczególnych warunkach) - oznacza odmianę roślin warzywnych odkrytą i wyprowadzoną z przeznaczeniem do uprawy w szczególnych warunkach agrotechnicznych, klimatycznych lub glebowych, która nie ma znaczenia dla towarowej produkcji warzyw, ale ma znaczenie dla zachowania bioróżnorodności.

b) mieć nadaną przez zachowującego nazwę.

1. Odmiana nie może być wpisana do Krajowego Rejestru Odmian albo Wspólnotowego katalogu UE (CCA lub CCV) jako odmiana inna niż odmiana regionalna albo odmiana amatorska lub

2. Jeśli odmiana była wpisana do Krajowego Rejestru Odmian albo Wspólnotowego katalogu to powinna być z nich skreślona co najmniej 2 lata, a w przypadku gdy jej materiał siewny znajdował się po skreśleniu w obrocie – co najmniej 5 lat, przed dniem złożenia wniosku o jej ponowny wpis do Krajowego Rejestru Odmian;

3. Odmiana nie może być zgłoszona w celu przyznania wyłącznego prawa do odmiany albo nie jest chroniona wyłącznym prawem do odmiany, albo nie została zgłoszona do ochrony, albo nie jest chroniona przez Wspólnotowy Urząd Odmian Roślin (CPVO).

Oznacza to, że odmiana jest w tzw. domenie publicznej – czyli nie jest niczyją własnością. Najbardziej właściwym źródłem dla pozyskania jej materiału siewnego jest kolekcja banku genów lub zasoby krajowych hodowców.

Powyższe warunki muszą być spełnione, aby rozpocząć starania o uzyskanie decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi o uznanie danej odmiany jako odmiany amatorskiej, niemającej znaczenia dla towarowej produkcji warzyw^[1].