Wojewódzki Inspektorat Jakości Handlowej
Artykułów Rolno-Spożywczych w Olsztynie

Kilka słów o wymaganiach w zakresie oznakowania świeżych owoców i warzyw na tle kontroli na rynku detalicznym przeprowadzonych w II kwartale 2021 r.  na terenie województwa warmińsko-mazurskiego

Autor: Katarzyna Ostrowska
Wojewódzki Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych w Olsztynie

Tekst opublikowany w Wiedza i Jakość nr 3 (64)/2021 str. 12-14

Zapytanie o kraj pochodzenia świeżych owoców i warzyw jest częstym wśród klientów targowisk, bazarów i małych sklepów ogólnospożywczych.

Klienci spodziewają się, że świeże owoce i warzywa oferowane w handlu w okresie ich zbioru w kraju będą polskiego pochodzenia.

Możliwość wyboru produktu zgodnie z oczekiwaniami w zakresie kraju pochodzenia, zwłaszcza świeżych owoców i warzyw to jedno z naszych praw konsumenckich. A dzięki zakupom polskich produktów możemy przyczynić się do wspierania rodzimych producentów.

Niestety świeże owoce i warzywa, zwłaszcza w małych punktach sprzedaży, w tym również na targowiskach są wprowadzane do obrotu bez wymaganych informacji między innymi o kraju pochodzenia. W większych placówkach detalicznych sytuacja wygląda nieco lepiej – informacje w zakresie kraju pochodzenia, odmiany lub inne specyfikacje handlowe są zwykle dostępne, choć i tu zdarzają się przypadki, gdy dane na opakowaniach są rozbieżne z ogólnodostępnym oznakowaniem na wywieszkach i tu konsument musi wykazać się determinacją, aby jednak dotrzeć do prawdy.

Podczas kontroli planowych w zakresie jakości handlowej świeżych owoców i warzyw przeprowadzonych w II kwartale 2021 r. na terenie województwa warmińsko-mazurskiego stwierdzono brak podania wymaganych informacji handlowych, w tym o państwie pochodzenia w 11 podmiotach detalicznych na 56 poddanych kontroli (w 9 małych sklepach detalicznych, w 1 punkcie na targowisku i w 1 sklepie sieci handlowej) w stosunku do 18 partii świeżych owoców i warzyw na 139 partii skontrolowanych (tj. 12,94 % liczby skontrolowanych partii).

Przedmiotowe kontrole wykazały również, że 75% partii świeżych owoców i warzyw, które kwestionowano w związku z brakiem oznakowania w zakresie państwa pochodzenia było pochodzenia polskiego.

Wprowadzenie do obrotu produktów bez obowiązkowych informacji stanowi naruszenie obowiązujących przepisów i wymaga podjęcia sankcji wobec handlowca, który aktualnie posiada produkty nieoznakowane.

Zgodnie z art. 76 pkt 3 rozporządzenia 1308/2013
„Posiadacz produktów sektora owoców i warzyw objętych normami handlowymi może wystawiać te produkty, oferować je na sprzedaż, dostarczać i wprowadzać do obrotu w Unii wyłącznie zgodnie z tymi normami i jest odpowiedzialny za zapewnienie takiej zgodności”.

Przepisy określiły także definicję handlowca, który odpowiada za jakość oferowanego towaru.

W myśl art. 10 rozporządzenia 543/2011 handlowcem jest każda osoba fizyczna lub prawna, posiadająca owoce i warzywa objęte normami handlowymi, w celu ich prezentowania lub wystawiania na sprzedaż, sprzedaży lub jakiejkolwiek innej formy obrotu lub prowadząca którąkolwiek z niżej wymienionych działalności w odniesieniu do owoców i warzyw objętych normami handlowymi:

• sprzedaż na odległość za pośrednictwem Internetu lub w inny sposób,
• działalność tego rodzaju prowadzoną przez osobę fizyczną lub prawną na własny rachunek lub w imieniu osoby trzeciej,
• działalność tego rodzaju prowadzoną w Unii lub poprzez wywóz do państw trzecich lub przywóz z państw trzecich.

Obowiązujące przepisy prawa unijnego jasno określają, że „Produkty sektora owoców i warzyw, które mają zostać sprzedane konsumentowi jako produkty świeże, mogą być wprowadzane do obrotu tylko, jeżeli mają solidną i właściwą jakość handlową oraz jeżeli wskazano państwo pochodzenia.” - art. 76 pkt 2 rozporządzenia 1308/2013.

Normy handlowe zawarte w rozporządzeniu 543/2011, tj. ogólna norma handlowa oraz szczegółowe normy handlowe mają zastosowanie do wszystkich etapów wprowadzania do obrotu, w tym przywozu i wywozu. W zależności od rodzaju normy, określają one wymagania w zakresie jakości, dopuszczalnych tolerancji i znakowania oraz dodatkowo w przypadku szczegółowych norm handlowych, wymagania dotyczące w szczególności klasyfikacji, wielkości oraz sposobu prezentacji.

Szczegółowe normy handlowe określone zostały w części B załącznika I rozporządzenia 543/2011 w odniesieniu do następujących produktów (10 gatunków):

1. jabłka,
2. owoce cytrusowe: cytryny, mandarynki i pomarańcze,
3. kiwi,
4. sałata, endywia o liściach kędzierzawych i endywia o liściach szerokich,kiwi,
5. brzoskwinie i nektaryny,
6. gruszki,
7. truskawki,
8. papryka słodka,
9. winogrona stołowe,
10. pomidory.

W przypadku owoców i warzyw nieobjętych szczegółową normą handlową oraz braku deklaratywu w zakresie zgodności z normami przyjętymi przez Europejską Komisję Gospodarczą Organizacji Narodów Zjednoczonych (EKG/ONZ), produkty te traktowane są jako spełniające wymagania ogólnej normy handlowej.

W każdej z norm handlowych określono wymagania dla poszczególnych gatunków owoców i warzyw  zarówno w zakresie jakości oraz szczegółowych informacji wymaganych w oznakowaniu opakowań.

Zgodnie z art. 5 ust. 1 rozporządzenia 543/2011 „Szczegółowe informacje (…) są przedstawione czytelnie w widocznym miejscu na jednej stronie opakowania w formie nieusuwalnego nadruku umieszczonego bezpośrednio na opakowaniu albo na etykiecie, która stanowi integralną część opakowania lub jest trwale do niego przymocowana.”

Natomiast na etapie sprzedaży detalicznej szczegółowe informacje w zakresie oznakowania muszą być dostępne w sposób czytelny i dobrze widoczny. Produkty mogą być wystawione na sprzedaż, pod warunkiem że detalista umieści w widocznym miejscu w pobliżu produktu czytelne, szczegółowe informacje dotyczące państwa pochodzenia oraz, w stosownych przypadkach, klasy produktu, jego odmiany lub typu handlowego w sposób pozwalający uniknąć wprowadzenia konsumenta w błąd. - art. 6 ust. 1 rozporządzenia 543/2011.

Na produktach paczkowanych, oprócz informacji przewidzianych w normach handlowych, zawiera się również informację o masie netto.

Jeżeli w ramach kontroli inspektorzy WIJHARS stwierdzą, że świeże owoce i warzywa nie zawierają żadnych wymaganych informacji w oznakowaniu lub nie są one udostępniane w miejscu sprzedaży wówczas wystawiane jest orzeczenie o stwierdzonych niezgodnościach czyli Protokół niezgodności z normami handlowymi Unii Europejskiej dla świeżych owoców i warzyw, a kontrolowane partie nie mogą być wprowadzone do obrotu. Istnieje możliwość doprowadzenia partii do zgodności w toku kontroli między innymi poprzez poprawę i uzupełnienie oznakowania wymaganego przez odpowiednią normę, co miało również miejsce podczas kontroli przeprowadzonych w II kwartale 2021 r. przez Warmińsko-Mazurskiego Wojewódzkiego Inspektora.

Oprócz działań doraźnych podejmowanych przez Inspekcję w ramach kontroli, które mają za zadanie chronić konsumenta przed niezidentyfikowanymi towarami, brak oznakowania wiąże się również z sankcjami karnymi wobec podmiotu, który aktualnie jest posiadaczem świeżych owoców i warzyw i wprowadza je do obrotu, niezależnie od stadium tego obrotu. W obecnym stanie prawnym każde z ogniw w łańcuchu żywnościowym jest odpowiedzialne za prawidłową jakość i oznakowanie produktów - zarówno pierwsze z ogniw obrotu czyli pakujący, wysyłający, jak i kolejne czyli hurtownik aż do ostatniej części obrotu – detalisty.

Zgodnie z art. 40a ust. 1 pkt 3 ustawy o organizacji rynków owoców i warzyw oraz rynku chmielu „Kto wprowadza do obrotu owoce i warzywa nieodpowiadające wymaganiom jakości handlowej, podlega karze pieniężnej w wysokości do pięciokrotnej wartości korzyści majątkowej uzyskanej lub która mogłaby zostać uzyskana przez wprowadzenie tych artykułów do obrotu, nie niższej jednak niż 500 zł”.

Natomiast w przypadku, gdy kontrolowany odmawia okazania wojewódzkiemu inspektorowi dokumentów towarzyszących danej partii owoców i warzyw lub nie zamieszcza w tych dokumentach odpowiednich informacji wymaganych zgodnie z art. 5 rozporządzenia nr 543/2011 lub zamieszcza w tych dokumentach informacje nieprawdziwe lub niekompletne, podlega karze pieniężnej w wysokości do dwudziestokrotnego przeciętnego wynagrodzenia za rok poprzedzający rok nałożenia kary - art. 40a ust. 1 pkt 4 o organizacji rynków owoców i warzyw oraz rynku chmielu.

Przywołane akty prawne:

• ustawa z dnia 19 grudnia 2003 r. o organizacji rynków owoców i warzyw oraz rynku chmielu (Dz.U. z 2021 r., poz. 618)
• Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 543/2011 z dnia 7 czerwca 2011 r. ustanawiające szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1234/2007 w odniesieniu do sektora owoców i warzyw oraz sektora przetworzonych owoców i warzyw (Dz.U.UE.L.2011.157.1 z dnia 2011.06.15)
• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1308/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiające wspólną organizację rynków produktów rolnych oraz uchylające rozporządzenia Rady (EWG) nr 922/72, (EWG) nr 234/79, (WE) nr 1037/2001 i (WE)nr 1234/2007 (Dz.U.UE.L.2013.347.671 z dnia 2013.12.20)