Wicepremier Gliński przypomniał, że na polskich ziemiach okupowanych przez III Rzeszę zgładzono aż 5 mln osób, wśród których prawie 3 mln stanowili Żydzi – obywatele polscy, stanowiący niemal 9% ogółu ludności przedwojennej Polski. W samym SS-Sonderkommando Sobibor zostało zamordowanych od 170 do 180 tys. Żydów – głównie z Polski, Holandii i Słowacji. Wśród ofiar byli także Żydzi z Austrii, Białorusi, Czech, Francji, Litwy, Niemiec i Rosji.

W obliczu tej straszliwej spuścizny zbrodniczego mocarstwa pragnę zapewnić, że Państwo Polskie troskliwie opiekuje się pozostawionymi przez nazistowskie Niemcy w Polsce śladami po miejscach zagłady – zarówno terenami byłych obozów, jak i pozostałościami po innych miejscach kaźni. Są to przede wszystkim Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu i Pomniki Męczeństwa na Majdanku w Lublinie, Bełżcu, Sobiborze, Stutthof w Sztutowie, Gross-Rosen w Rogoźnicy, Treblince, Kulmhof am Ner w Chełmnie nad Nerem. Od podstaw, wspólnie z władzami samorządowymi, tworzymy muzeum w miejscu pamięci po KL Plaszow. W 2018 r. powołane zostało do życia Muzeum Getta Warszawskiego, które uzupełni narrację Zagłady, zaś długą historię Żydów Polskich opowiada znane na całym świecie Muzeum POLIN. Najnowsze muzeum pamięci – Muzeum Dzieci Polskich – ofiar totalitaryzmu, które opowie w przyszłości historię najmniejszych ofiar nazistowskiego systemu nienawiści, istnieje już od roku – napisał prof. Piotr Gliński.

Wicepremier zwrócił uwagę, że do minionych dramatów i tragedii życie dopisuje nowe konteksty.

Od pół roku Rosja – jak twierdzi – rozwiązuje kwestię ukraińską! Budzi to nasze wielkie oburzenie. Dlatego, pochylając z szacunkiem głowy nad nadludzkim bohaterstwem uczestników powstania w Sobiborze i oddając najwyższą cześć niewinnym ofiarom ludobójstwa zaplanowanego i zrealizowanego przez aparat państwowy III Rzeszy niemieckiej, okażmy naszą solidarność współczesnym ofiarom bestialskiego gwałtu Rosji na Ukrainie i Ukraińcach – zaapelował wicepremier. 

---

Powstanie więźniów obozu w Sobiborze

14 października przypada 79. rocznica jednego z najważniejszych, obok powstania w getcie warszawskim i buntu w Treblince, przejawów oporu Żydów podczas II wojny światowej – powstania w obozie zagłady w Sobiborze.

Niemiecki obóz zagłady funkcjonował tam od maja 1942 roku do listopada 1943 roku. Został utworzony w ramach akcji „Reinhardt”, a jego celem była eksterminacja ludności żydowskiej. Niemcy kierowali do niego transporty z gett i obozów pracy w okupowanej Polsce, a także z innych krajów Europy. Zamordowano w nim ok. 180 tys. Żydów. Liczba ta obejmuje ponad 70 tys. żydowskich mieszkańców Lubelszczyzny, 34 tys. Żydów z Holandii i 24 tys. ze Słowacji. Wśród ofiar byli także Żydzi z Austrii, Białorusi, Czech, Francji, Litwy, Niemiec i Rosji.

W buncie, który wybuchł 14 października 1943 roku, wzięło udział aż 70% z około 550 więźniów przebywających wówczas w obozie, z czego początkowo udało się uciec ok. 300 osobom. Bezpośrednio po powstaniu Niemcy schwytali i stracili około 170 uciekinierów, kilku – jako partyzanci lub członkowie formacji wojskowych – zginęło w walce z Niemcami, zaś 92 straciło życie w trakcie ukrywania się.

Bezpośrednim skutkiem powstania była decyzja o zlikwidowaniu wszystkich istniejących dowodów zbrodni i zamknięciu obozu, który ostatecznie przestał istnieć 23.11.1943 r. – w tym dniu zabito ostatnią grupę więźniów z załogi likwidującej obóz.

---

Upamiętnienie ofiar obozu w Sobiborze

Państwo polskie opiekuje się pozostawionymi przez Niemcy w Polsce śladami po miejscach zagłady – zarówno terenami byłych obozów, jak i pozostałościami po innych miejscach kaźni. W chwili obecnej Rzeczpospolita Polska opiekuje się ujętymi w specjalnej ustawie Pomnikami Zagłady. Są to przede wszystkim Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau i Pomniki Męczeństwa na Majdanku w Lublinie, Bełżcu, Sobiborze, Stutthof w Sztutowie, Gross-Rosen w Rogoźnicy, Treblince, Kulmhof am Ner w Chełmnie nad Nerem.

Od 2012 r. opiekę nad terenem byłego obozu zagłady w Sobiborze sprawuje Państwowe Muzeum na Majdanku, które opiekuje się odkrytymi w czasie badań ponad 30 tysiącami artefaktów, w tym także przedmiotami osobistymi ofiar. Za koncepcję Muzeum i Miejsca Pamięci w Sobiborze odpowiadają członkowie Komitetu Sterującego, w skład którego weszły: Polska, Holandia, Słowacja i Izrael. W lipcu 2017 roku zakończyły się prace nad zabezpieczeniem polany, gdzie znajdują się masowe mogiły z prochami ofiar. Godne upamiętnienie oraz ochrona i właściwe zabezpieczenie tego miejsca to najważniejszy element koncepcji utworzenia nowego muzeum.

W październiku 2020 roku otwarta została wystawa stała „SS-Sonderkommando Sobibor. Niemiecki obóz zagłady 1942–1943”. Ekspozycja złożona z 16 paneli tematycznych ukazuje dzieje obozu zagłady w Sobiborze z uwzględnieniem losów poszczególnych ofiar w szerokim kontekście działania nazistowskiego aparatu eksterminacji ludności żydowskiej w Polsce i Europie. Centralną część przestrzeni ekspozycji zajmuje dwudziestopięciometrowa gablota, w której znajduje się 700 obiektów odkrytych podczas badań archeologicznych. Są to przedmioty osobiste należące do ofiar głównie: biżuteria, klucze, okulary, fragmenty ubrań, przybory piśmiennicze. Wystawie towarzyszy publikacja prezentująca ekspozycję i zawierająca słowo od członków Międzynarodowego Komitetu Sterującego oraz katalog wydany w 7 wersjach językowych (polskiej, angielskiej, niemieckiej, hebrajskiej, niderlandzkiej, rosyjskiej i słowackiej).

Budowa Muzeum i Miejsca Pamięci w Sobiborze została sfinansowana z dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.