Wydanie w 1822 r. w Wilnie zbioru „Ballady i romanse” Adama Mickiewicza stanowi symboliczny początek romantyzmu. Poetycki tom, opublikowany 200 lat temu, był artystycznym manifestem i przełomowym dziełem w historii polskiej literatury. Czerpiąc z ludowej wyobraźni i legend, w „Balladach i romansach” Mickiewicz połączył świat realny z nadprzyrodzonym, magicznym. Zawierające w sobie elementy grozy i humoru utwory niosą też przesłanie moralne. Apelują do uczuć, wrażliwości odbiorców oraz do ich wyobraźni.

W 2022 roku, ogłoszonym przez Sejm RP Rokiem Romantyzmu Polskiego, dzięki Narodowemu Czytaniu mamy szansę na nowo odczytać dzieło rozpoczynające tak ważny okres w polskiej kulturze i historii.

W sobotę „Ballady i romanse” będą czytane w całym kraju - w domach kultury, szkołach, bibliotekach, teatrach, parkach, ogrodach, szpitalach, jednostkach wojskowych, a nawet więzieniach. Narodowe Czytanie odbędzie się też za granicą.

Narodowe Czytanie w Ogrodzie Saskim

W Narodowym Czytaniu 2022 w Ogrodzie Saskim, które rozpocznie się o godz. 12.00, wystąpią aktorzy: Beata Fido, Angelika Kurowska, Lucyna Malec, Joanna Pach-Żbikowska oraz Piotr Bajtlik, Jarosław Gajewski, Krzysztof Kwiatkowski, Andrzej Mastalerz, Michał Mikołajczak, Józef Pawłowski, Stefan Pawłowski, Rafał Zawierucha, Marcin Przybylski i Krzysztof Szczepaniak.

Za koncepcję artystyczną i reżyserię widowiska odpowiada Janusz Kukuła – dyrektor i główny reżyser Teatru Polskiego Radia. Za koncepcję muzyczną tegorocznego wydarzenia odpowiada Gina Komasa. Do tegorocznej edycji Narodowego Czytania zaproszono również muzyków: Janusza Strobla – wybitnego gitarzystę i kompozytora, Wojciecha „Malinę” Kowalewskiego - muzyka multiinstrumentalistę, wszechstronnego perkusistę, Trzy Dni Później – polską grupę muzyczną stworzoną przez Joannę Piwowar - Antosiewicz, Martę Groffik-Perchel i Martę Piwowar - Wierzbicką, którym towarzyszyć będą: Paweł Odorowicz (altówka) i Maciej Zakrzewski (instrumenty elektroniczne).

Narodowe Czytanie – akcja z tradycjami

Narodowe Czytanie organizowane jest przez Prezydenta RP od 2012 roku. Narodowe Centrum Kultury od początku akcji współorganizuje centralne wydarzenie, które odbywa się corocznie w Ogrodzie Saskim w Warszawie, zawsze w pierwszą sobotę wrześnie.

Dziełem, które zapoczątkowało akcję Narodowego Czytania, był „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza. W 2013 roku w całej Polsce odbyło się czytanie dzieł Aleksandra Fredry, a podczas następnych edycji przeczytano kolejno: „Trylogię” Henryka Sienkiewicza, „Lalkę” Bolesława Prusa, „Quo Vadis” Henryka Sienkiewicza, „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego, „Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego, zbiór 8 nowel (autorstwa Elizy Orzeszkowej, Marii Konopnickiej, Bolesława Prusa, Brunona Schulza, Władysława Stanisława Reymonta, Stefana Żeromskiego, Henryka Sienkiewicza i Henryka Rzewuskiego), „Balladynę” Juliusza Słowackiego i „Moralność Pani Dulskiej” Gabrieli Zapolskiej.

„Ballady i romanse”

Zbiór „Ballady i romanse” Adama Mickiewicza został wydany w 1822 roku w Wilnie jako główna część pierwszego tomu jego „Poezji”. Pisany w latach 1819–1821 cykl wierszy wyznaczył początek dziejów poezji romantycznej w Polsce, stając się dla nowej epoki jednym z najważniejszych punktów odniesienia. „Ballady…” uważane są za manifest polskiego romantyzmu. Datę ich publikacji przywykło się traktować jako początek tej epoki w polskiej literaturze i sztuce.

To zbiór nowatorski i oryginalny, a jednocześnie ujmujący naturalnością stylu i prostotą języka. Wiersze ukazują szerokie możliwości pisarskie wybitnego autora, który na tle nastrojowej przyrody wykreował fascynujący i wyjątkowy świat pełen uczuciowości, fantazji i ludowej moralności. Zbiór Mickiewiczowskich poezji rychło stał się literackim wydarzeniem, wzbudzając wielki entuzjazm wśród miłośników literatury narodowej. Do dziś wiersze tego cyklu są niezwykle popularne, a ich współczesne znaczenie dla polskiej kultury potwierdza Rok Romantyzmu Polskiego, ogłoszony w 2022 roku z okazji 200. rocznicy wydania zbioru.

Bujny rozwój ballady w polskim romantyzmie poprzedziły wcześniejsze w czasie gatunki literackie, zwłaszcza dumka i sielanka. Ballady Adama Mickiewicza są silnie osadzone w realiach historycznych i lokalnych. W rzeczywistość ściśle określonych miejsc, jak Świteź, Płużyny, Ruta itp., wkracza świat nadprzyrodzony.

Cykl ballad w nowatorski sposób wykorzystuje motywy romantycznej ludowości, obyczaje i wyobrażenia gminu. W ludzką codzienność ingerują siły nadnaturalne czyniąc tajemniczym i niebezpiecznym to, co dotąd było powszechnie znane i oswojone. Ingerencje świata nadziemskiego miewają charakter etyczny, gdzie czyny człowieka wartościują siły nadprzyrodzone.

Wprowadzają one w dramat winy i kary porządek moralny – to częsty motyw u Mickiewicza i innych romantyków. Wymuszają odpowiedzialność za popełnione uczynki, sprawiedliwie sądzą i wymierzają wyroki za zło (m.in. „Lilie”, „Rybka”, „Świtezianka”). Na straży realizacji moralnego ładu w życiu ludzkim stoją często siły przyrody.

Cudowność „Ballad i romansów” staje się tu nie tyle ornamentem, ile filozoficzno-moralną metaforą stosunku autora do świata. Jego zdaniem jedynie lud, poprzez codzienne obcowanie z siłami natury, jest w stanie przeczuć sens moralny ukryty w rozgrywających się gwałtownych wydarzeniach. Nastrój tajemniczości i grozy tworzą także opisy przyrody: dzikość, ciemność, odgłosy wiatru, światło księżyca w powiązaniu z elementami pejzażu, jak stara cerkiew czy cmentarz.

W zbiorze znajduje się 14 utworów: „Pierwiosnek”, „Romantyczność”, „Świteź”, „Świtezianka”, „Rybka”, „Powrót taty”, „Kurhanek Maryli”, „Do przyjaciół”, „To lubię”, „Rękawiczka”, „Pani Twardowska”, „Tukaj albo próby przyjaźni”, „Lilije”, „Dudarz”.