Podczas uroczystości w Augustowie, na terenie przyszłego Muzeum, odsłonięty został Mur Pamięci Obławy Augustowskiej.

Minister kultury przypomniał w listach, że Obława Augustowska — szeroka akcja pacyfikacyjna, przeprowadzona przez oddziały NKWD 1 Armii Czerwonej przy wsparciu komunistycznych formacji Ludowego Wojska Polskiego i UB na ziemiach augustowskich i suwalskich, miała na celu likwidację polskich organizacji niepodległościowych.

Autorytarne rządy PRL-u, interesy Układu Warszawskiego i polityczna podległość wobec Związku Sowieckiego uniemożliwiały pełne zrozumienie tego, czym była ta zbrodnia. Jej skala, przebieg, a przede wszystkim losy uprowadzonych mieszkańców regionu suwalsko-augustowskiego są do dzisiaj przedmiotem badań historycznych skazanych – z powodu braku odpowiednich danych źródłowych i dokumentów – na fragmentaryczność. Prześladowanie rodzin uprowadzonych i zamordowanych prawdopodobnie na terenie dzisiejszej Białorusi trwało przez cały okres PRL-u i uczestniczył w tym komunistyczny aparat przemocy: Służba Bezpieczeństwa, Milicja Obywatelska i inne instytucje komunistycznego bezprawia – napisał prof. Piotr Gliński.

Szef resortu kultury poinformował, że zadaniem powstającego Domu Pamięci Ofiar Obławy Augustowskiej w Augustowie – placówki Instytutu Pileckiego będzie przede wszystkim prowadzenie badań naukowych pogłębiających wiedzę o Obławie, działalność społeczna integrująca mieszkańców wokół pamięci o jej ofiarach, a także działalność edukacyjna, przywracająca świadomość historyczną regionu.

Aby odzyskać wewnętrzną harmonię miejscowej zbiorowości, trzeba nazwać po imieniu dobro i zło. Trzeba pokazać bohaterów, którzy zostali podstępnie zamordowani i perfidnie usunięci z polskiej historii. Symbolem procesu zdrowienia pamięci zbiorowej jest odsłaniany dziś Mur Pamięci, na którym wyryte są imiona i nazwiska ofiar Obławy, tych, których do dzisiaj – dzięki ogromnemu wysiłkowi społecznemu – udało się zidentyfikować. To miejsce, znajdujące się nieopodal ubeckiej katowni w Domu Turka, gdzie aresztowanych torturowano i przesłuchiwano — to miejsce uświęcone krwią bohaterów, w większości młodych ludzi z Suwalszczyzny i okolic Augustowa, walczących o wolną Polskę – podkreślił minister kultury.

W tej sprawie wiele jeszcze przed nami znaków zapytania, skrywanych przez lata przez komunistyczne władze. Jednak dziś w wolnej Polsce, dzięki podjętym śledztwom IPN wiemy więcej na temat tej zbrodni, skierowanej przeciwko Polakom-Patriotom, dla których wartością podstawową była wolność Ojczyzny, tak jeszcze długo odzyskiwana po wyzwoleniu z jarzma II wojny światowej – dodał prof. Piotr Gliński.

Obława Augustowska

W lipcu 1945 roku żołnierze Armii Czerwonej i funkcjonariusze sowieckiego aparatu bezpieczeństwa, wspierani przez funkcjonariuszy UB, rozpoczęli obławę w lasach w rejonie Augustowa, Suwałk, Druskiennik, Jaziewa i Sejn. Jednostki 50. Armii gen. Ozierowa i 62. Dywizji Wojsk Wewnętrznych NKWD w łącznej sile ponad 45 tys. żołnierzy przeczesywały niewielki obszar Puszczy Augustowskiej. Podczas operacji zatrzymywano wszystkie osoby podejrzane o działalność konspiracyjną lub jej wspieranie. Przetrzymywano je i przesłuchiwano w kilkunastu miejscach na terenie powiatu augustowskiego. Jednym z takich miejsc był „Dom Turka” w Augustowie.

W wyniku Obławy zatrzymano łącznie ponad 7 tys. osób. Po brutalnych przesłuchaniach Sowieci wypuścili ok. 5 tys. osób, a pół tysiąca przekazali do dyspozycji służb bezpieczeństwa litewskiej SRS.

Według rosyjskich dokumentów archiwalnych, za żołnierzy „band Armii Krajowej” uznano 592 osoby. Sowieci zamordowali je w nieznanym miejscu. Całkowicie nieznane są natomiast losy kolejnych 900 osób. Obława była największą zbrodnią na Polakach po II wojnie światowej. W jej wyniku mogło zginąć nawet 2 tys. osób.

„Dom Turka”

„Dom Turka” to kamienica wybudowana w 1900 roku. W latach 30. XX wieku mieściła się w niej znana w Augustowie cukiernia prowadzona przez bośniackiego imigranta i muzułmanina - Kamila Tiakosza, nazywanego potocznie „Turkiem”.

Po sowieckiej inwazji na Polskę właściciele zostali wywłaszczeni, a budynek został na początku 1940 roku zajęty przez NKWD. W podziemiach znajdował się areszt, w którym przetrzymywano i brutalnie przesłuchiwano przeciwników władzy sowieckiej.

W czerwcu 1941 roku, po agresji niemieckiej na Związek Sowiecki, budynek zajęły władze niemieckie. Pozostawał on w ich rękach do ponownego zajęcia Augustowa przez Sowietów, czyli do 24 października 1944 roku. Wtedy na krótko do budynku powróciło NKWD. Od stycznia 1945 roku obiekt przejęli funkcjonariusze Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Augustowie. W czasie przesłuchań stosowali brutalne tortury. W latach 1944-1956 zamordowali co najmniej kilkadziesiąt osób, w tym co najmniej kilka w budynku urzędu.

Projekt Muzeum Pamięci Obławy Augustowskiej

Dom Pamięci Obławy Augustowskiej będzie oddziałem Instytutu Solidarności i Męstwa im. Witolda Pileckiego. Stanie się miejscem dyskusji na temat polskiego doświadczenia konfrontacji z dwoma totalitaryzmami w XX wieku. Obecnie jest prowadzona rewitalizacja zabytkowego budynku „Domu Turka” oraz jego adaptacja na potrzeby Muzeum Pamięci Obławy Augustowskiej. W muzeum powstanie przestrzeń wystawiennicza. Będą tam prezentowane stałe wystawy poświęcone Obławie Augustowskiej oraz historii Augustowa i Suwalszczyzny w XX wieku, a także wystawy czasowe. Placówka będzie też prowadziła zajęcia edukacyjne, konferencje i pokazy filmowe. Swoje miejsce znajdą tam również biblioteka i czytelnia.