Frombork był siedzibą diecezji warmińskiej od końca XIII w. Zespół katedralny tworzą kościół, kanonie wewnętrzne, dawny pałac biskupi (obecnie siedziba Muzeum Mikołaja Kopernika) oraz obwarowania z basztami i bramami. Najstarszym elementem zespołu jest gotycka katedra p.w. Wniebowzięcia NPM i św. Andrzeja Apostoła wzniesiona w XIV w. na miejscu starszej, drewnianej świątyni. Bogaty wystrój katedry jest świadectwem fundacji biskupów i kanoników warmińskich. Z pierwotnego wyposażenia pochodzi późnogotycki, częściowo rekonstruowany dawny ołtarz główny z 1504 r. Zachował się też bogaty zespół średniowiecznych epitafiów, w tym jeden z najcenniejszych obiektów w Polsce – epitafium kanonika Boreschowa z 1426 r. Większość wyposażenia pochodzi z baroku: ołtarz główny projektu F. Placidiego (1748–1750), unikatowe stalle w prezbiterium, zespół ołtarzy bocznych, prospekt organowy. W wieży Radziejowskiego (południowo-zachodni narożnik murów) znajduje się taras widokowy, wahadło Foucaulta oraz planetarium. Poza granicami zespołu katedralnego znajduje się siedem kanonii zewnętrznych i nowy Pałac Biskupi udostępniany czasowo do zwiedzania. Najsłynniejszym mieszkańcem wzgórza był Mikołaj Kopernik, który mieszkał we Fromborku od roku 1510 do śmierci i opracował tu słynne dzieło De revolutionibus orbium coelestium.

MKiDN wspiera ze środków europejskich konserwację i restaurację XIV-wiecznego zespołu obronnego i katedralnego (18 mln zł w latach 2017-2022). Ponadto w 2022 r. MKiDN przyznało dotacje z programu „Ochrona zabytków” na prace konserwatorsko-restauratorskie ganków i murów obronnych od strony zachodniej wraz z bramą zachodnią i elewacjami Wieży Kopernika zespołu katedralnego we Fromborku, konserwację polichromii Katedry pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja oraz remont więźby dachowej wraz z wymianą pokrycia dachu Kapitularza na Wzgórzu Katedralnym.

ul. Katedralna 8
14-530 Frombork  
http://www.katedra-frombork.pl/  
https://frombork.art.pl/pl/wzgorze-katedralne/  
https://zabytek.pl/pl/obiekty/frombork-frombork-zespol-katedralny

Bezpośrednią przyczyną wojny z Zakonem Krzyżackim był jego konflikt z Litwą popierającą Żmudź, gdzie wiosną 1409 r. wybuchło powstanie antykrzyżackie. Polska połączona z Litwą unią od 1385 r. odmówiła zachowania neutralności, co dało początek kampanii wojennej Zakonu. Obie armie, po poprzedzających generalne starcie drobnych potyczkach, stanęły naprzeciw siebie 15 lipca 1410 r. Wojska polsko-litewskie dowodzone przez Władysława Jagiełłę przewyższały liczebnością krzyżackie, które prowadził do boju wielki mistrz Ulrich von Jungingen. Zwycięstwo sprzymierzonych wojsk polsko-litewskich nad siłami Zakonu Krzyżackiego było wydarzeniem o ogromnym znaczeniu – skutecznie zahamowało ekspansywną politykę państwa zakonnego, stając się początkiem zmierzchu jego potęgi. Pod względem liczby uczestników bitwa pod Grunwaldem to również jedno z największych starć militarnych w polskiej historii, doskonale rozegrane pod względem strategicznym dzięki sprawnemu dowództwu króla Władysława Jagiełły.

MKiDN wspiera ze środków europejskich rozbudowę Muzeum Bitwy pod Grunwaldem w Stębarku (całkowity koszt realizacji w latach 2017-2022 – 48,8 mln zł, w tym 15 mln zł z funduszy unijnych). Ponadto MKiDN przeznaczyło ponad 6 mln zł na budowę wystawy stałej muzeum (całkowity koszt wystawy – 8,9 mln zł).

Ponadto w 2022 r. MKiDN przyznało dotację z programu „Ochrona zabytków” na pilne prace konserwatorskie i restauratorskie przy ruinach kaplicy pobitewnej pw. Najświętszej Maryi Panny. 

Stębark 1
14-107 Gierzwałd  
https://muzeumgrunwald.fbrothers.com/  
https://zabytek.pl/pl/obiekty/grunwald-grunwald-pole-bitwy

Kanał Elbląski, funkcjonujący nadal zabytek sztuki inżynierskiej, dzieło pruskiego inżyniera Georga Jacoba Steenke, powstał w latach 1844–1881. Jego budowę rozpoczęto, aby usprawnić śródlądowy transport drewna z lasów Warmii oraz płodów rolnych do portu w Elblągu. Pierwszy statek przepłynął odcinek Ostród–Miłomłyn w 1860 r. Oficjalnie drogę wodną oddano do użytku w roku 1862. Ostatni element – pochylnię Całuny – ukończono w 1881 r. Do dzisiaj kanał funkcjonuje w niezmienionej postaci, a wykorzystywany jest niemal wyłącznie dla ruchu turystycznego (rejsy tego typu zainaugurowano w 1912 r.). Przewozy towarowe wstrzymało poprowadzenie szlaków kolejowych i uruchomienie transportu drogowego.

System kanałów i śluz łączących jeziora tworzy drogę wodną o łącznej długości ok. 210 km. Trasa prowadzi przez sztuczne przekopy, groble oraz jeziora. Założenie znajduje się w obrębie pojezierzy Iławskiego i Ostródzkiego, pomiędzy miastami Ostróda i Elbląg. Kanał Elbląski działa nieprzerwanie od ponad 140 lat w tej samej formie, z użyciem oryginalnych urządzeń i budowli.

droga wodna: Szeląg Mały (Buńki) – Druzno (Elbląg)  

 "http://www.rzgw.gda.pl/?mod=content&path=2,13,210"path=2,13,210   

https://zabytek.pl/pl/obiekty/elblag-kanal-elblaski-73

Przez kilka stuleci – od połowy XIV w. do początku wieku XIX – Lidzbark był stolicą Warmii, zaś zamek pełnił rolę rezydencji biskupów. Gotycka, czteroskrzydłowa budowla z krużgankowym dziedzińcem powstała w 2. poł. XIV w. Od końca wieku XVI rezydencja lidzbarska stopniowo zatracała charakter obronny i przekształcana była w okazały dwór książęcy, bogato wyposażony w wytworne sprzęty, biblioteki i dzieła sztuki. Słynne były ogrody zamkowe założone przez biskupa Ignacego Krasickiego. Zamek jest świadectwem wspólnej historii Warmii i Korony Królestwa Polskiego. Po 1466 r. biskupami warmińskimi byli m.in. Jan Dantyszek, Stanisław Hozjusz i Marcin Kromer. Mikołaj Kopernik, siostrzeniec biskupa Łukasza Watzenrodego, spędził na zamku pierwsze lata po studiach. Ostatnim przed rozbiorami polskim zwierzchnikiem Warmii był Ignacy Krasicki. Wiek XIX przyniósł zainteresowanie zamkiem pruskich służb konserwatorskich. W 1945 r. budowla uniknęła zniszczenia i tuż po wojnie została objęta przez polskie władze. Od 1964 r. jest siedzibą oddziału Muzeum Warmii i Mazur. Pomimo różnych przekształceń jest to jedna z najlepiej zachowanych gotyckich budowli obronnych w Polsce.

Plac Zamkowy 1
11-100 Lidzbark Warmiński  
https://lidzbark.muzeum.olsztyn.pl/   
https://zabytek.pl/pl/obiekty/lidzbark-warminski-zamek-biskupow-warminskich

Kult związany ze słynącym cudami wizerunkiem Marii z Dzieciątkiem, dziś znanym tylko z przekazów pisanych, sięgał w Świętej Lipce czasów krzyżackich. Tradycje pielgrzymkowe zostały przerwane w czasach reformacji, przywrócono je w 1 poł. XVII w. pod pieczą jezuitów. Obecny kościół, którego budową kierował Jerzy Ertli z Wilna, wzniesiono w latach 1687–1693. Fasadę ukończono w 1725 r. Bogaty plastycznie wyraz elewacji współtworzą barwne tynki, rzeźby, detale architektoniczne, polichromie i złocenia. W kościele znajduje się jednolite stylistycznie, cenne wyposażenie z dziełami rzeźby, malarstwa, snycerki i rzemiosła artystycznego. Ołtarze wykonane zostały w warsztacie prowadzonym najpierw przez Jana Döbla z Królewca, następnie przez Krzysztofa Peuckera. Do ołtarza głównego, wykonanego w latach 1712–1714, przeniesiono wcześniejszy obraz Marii z Dzieciątkiem, pochodzący z 1 poł. XVII w. Ściany i sklepienia kościoła i krużganków w latach 1722–1737 dekorował Maciej Jan Meyer z Lidzbarka Warmińskiego. Sceny o tematyce maryjnej, chrystologicznej, biblijnej i z historii samego sanktuarium łączą się z iluzjonistycznymi przedstawieniami architektury.

W 2022 r. MKiDN przyznało dotację w programie „Ochrona zabytków” na prace konserwatorskie krużganków oraz trwałe i docelowe zabezpieczenie fresków Macieja Meyera.

Święta Lipka 29
11-440 Reszel  
https://www.swlipka.pl/  
https://zabytek.pl/pl/obiekty/swieta-lipka-swieta-lipka-sanktuarium-pielgrzymkowe 

Górujący na wysokim wzgórzu dawny zamek krzyżacki, a obecnie kościół, oraz usytuowane na naturalnym wzniesieniu, po przeciwnej stronie wsi grodzisko to elementy średniowiecznego, krzyżackiego kompleksu osadniczo-militarno-gospodarczego, który powstał w 2. poł. XIV w. – w okresie ekspansji krzyżackiej na tereny południowo-wschodniej części Prus. Dawny zamek, adaptowany w XVI w. na kościół, jest jedną z najstarszych udanych adaptacji w Polsce.

Stąpławki 3
11-440 Bezławki
https://zabytek.pl/pl/obiekty/bezlawki-grodzisko
https://zabytek.pl/pl/obiekty/bezlawki-kosciol-filialiny-pw-sw-jana-chrzciciela-dawny
http://www.zamkipolskie.net.pl/zamki/bezlawki/bezlawki_lok.html

Gotycka wieża bramna, o najstarszych fragmentach z XIII i XIV w., jest reliktem zamku biskupiego w Braniewie, niegdyś najważniejszym mieście Warmii. W górnej partii wieży, nad przejazdem, znajduje się przestrzeń pierwotnej kaplicy. Zabytek przez wiele lat był niedostępny. Po pracach konserwatorskich z lat 2018-2020 został udostępniony, pełni funkcje turystyczne i obejmuje punkt widokowy. 

ul. Zamkowa 
14-500 Braniewo
https://zabytek.pl/pl/obiekty/braniewo-wieza-bramna
http://www.it.braniewo.pl/warto-zobaczyc/121-wieza-brama-zamku-biskupiego
http://www.it.braniewo.pl/286-godziny-otwarcia-wiezy-bramnej 

To barokowe sanktuarium ufundowane przez kapitułę warmińską na miejscu wcześniejszego kultu związanego z cudownym krucyfiksem. Kościół został wzniesiony w latach 1715–1718 i otoczony krużgankami, które ukończono – wraz z fasadą – w 1. poł. XIX w. We wnętrzu można podziwiać bogaty wystrój i wyposażenie z wyróżniającym się zespołem malowideł na sklepieniach poświęconych historii i kultowi Krzyża Świętego.

W 2022 r. MKiDN przyznało dotację w ramach programu „Ochrona zabytków” na prace konserwatorskie barokowych polichromii sklepień.

Chwalęcin 
11-130 Orneta
https://zabytek.pl/pl/obiekty/chwalecin-zespol-kosciola-par-pw-podwyzszenia-krzyza-swietego

Most ten wzniesiono w 1889 r. nad Kanałem Łuczańskim (Giżyckim) łączącym jeziora Niegocin i Kisajno, w miejscu wcześniejszej przeprawy, aby usprawnić połączenie miasta z Twierdzą Boyen. Zniszczony w 1945 r., został później odbudowany. Wyróżnia się oryginalnym, nadal czynnym rozwiązaniem zwodzenia w bok, mającym nieliczne analogie w Polsce i Europie. Mimo że most waży ponad 100 ton, obracany jest ręcznie przez jedną osobę w ciągu kilku minut

W ciągu ulicy Stanisława Moniuszki
11-500 Giżycko
http://gizycko.pl/most-obrotowy-godziny-otwarcia-w-2022-r-/

Kalwaria Warmińska w Głotowie została wybudowana w latach 1878–1894 z inicjatywy mieszkańca wsi Jana Mertena, w sąsiedztwie barokowego kościoła pw. Najświętszego Zbawiciela. Położona w częściowo sztucznie ukształtowanym wąwozie rzeki składa się z 14 kaplic Drogi Krzyżowej z końca XIX w. oraz późniejszych obiektów w postaci Ogrójca i Groty Matki Bożej z Lourdes. Wyróżnia ją naturalistyczna, swobodna kompozycja zieleni i ciekawa architektura wraz z wystrojem.

Głotowo 38, 11-040 Dobre Miasto
http://www.glotowo.pl/
https://szlakswietejwarmii.pl/glotowo-kalwaria-warminska/

Kościół greckokatolicki Podwyższenia Krzyża Świętego 

Ten gotycki kościół ceglany wzniesiono w XIV w. Najpierw był świątynią katolicką, a od 1525 r. – luterańską. Po 1945 r. został opuszczony, natomiast w 1981 r. stał się kościołem parafii greckokatolickiej. We wnętrzu można obejrzeć bogato polichromowany strop barokowy. Świadectwem najnowszej historii jest tu zespól malowideł ikonostasu i polichromii ściennych, które w latach 1983–1985 wykonał Jerzy Nowosielski, jeden z najznakomitszych malarzy polskich XX w. 

ul. Ks. Mirosława Ripeckiego 
Górowo Iławeckie,
http://cerkiew.gorowo.pl/

Budynki gazowni wybudowała w 1908 r. firma Karla Franckego z Bremy. Wyposażenie techniczne zdemontowała Armia Czerwona w 1945 r. Zakład ponownie uruchomiono w 1964 r. i użytkowano do roku 1992. Po remoncie utworzono tu Muzeum Gazownictwa Warmii i Mazur (1994). Zespół składa się z budynku produkcyjnego (z wyposażeniem), administracyjnego (obecnie budynek mieszkalny) oraz zbiornika teleskopowego na gaz. Zachowana linia technologiczna do produkcji gazu jest do dziś sprawna.

ul. Kardynała Stefana Wyszyńskiego 20
11-220 Górowo Iławeckie
https://zabytek.pl/pl/obiekty/gorowo-ilaweckie-gazownia-21936

Wieś i majątek szlachecki Kadyny zostały założone już w XIII w. Od końca XIX w. była to własność cesarza Niemiec, a na początku wieku XX Kadyny stały się miejscem letniego wypoczynku pary cesarskiej. Całość obejmuje zachowany zespół pałacowo-folwarczny z parkiem i neogotycką kaplicą, częściowo zniszczone zabudowania cesarskiej fabryki majoliki, słynny Dąb Bażyńskiego oraz niezwykłą zabudowa wsi, stanowiącą plon działalności berlińskich architektów.

Wieś Kadyny w powiecie elbląskim, gmina Tolkmicko
https://kadyny.com.pl/

To warmińskie sanktuarium barokowe, pięknie położone w otwartym krajobrazie, zostało usytuowane w miejscu związanym z wcześniejszym kultem maryjnym. Kościół wzniesiono w latach 1715–1720 i otoczono krużgankami z kaplicami narożnymi. Bogato ukształtowaną fasadę ukończono ok. 1760 r. W środku można obejrzeć cenne wyposażenie barokowe. Przy sanktuarium znajduje się XVII-wieczny konwikt dla emerytowanych kapłanów. 

W 2022 r. MKiDN przyznało dotację w ramach programu „Ochrona zabytków” na remont dachów krużganków sanktuarium.

Krosno
11-130 Orneta 
http://www.sanktuariumkrosno.pl/ 

To jedna z najstarszych wsi w powiecie elbląskim, z dobrze zachowaną historyczną zabudową mieszkalną (w tym z charakterystycznymi dla Żuław Wiślanych chałupami podcieniowymi) i zabudową użyteczności publicznej (kościołem, szkołą, gospodą). Wieś usytuowana jest na południe od masywu pradziejowego grodziska, wzniesionego na szczycie wzgórza stanowiącego element pasma, które ciągnie się wzdłuż brzegu Zalewu Wiślanego. Na teren grodziska prowadzi czerwony szlak turystyczny.

82-340 Łęcze, ok. 0,5 km na północ od wsi Łęcze
https://zabytek.pl/pl/obiekty/lecze-grodzisko-22029

Ten barokowy zespół wybudowano w latach 1664–1668 w miejscu strażnicy krzyżackiej dla pruskiego dyplomaty Jana Hoverbecka. Całość przebudowano w 1705 r. w stylu klasycyzującego baroku, prawdopodobnie według projektów Józefa Pioli. Zespół jest otoczony parkiem o zróżnicowanej kompozycji i obejmuje neogotycką kaplicę grobową. W jednym z budynków folwarcznych znajduje się obecnie manufaktura pieców kaflowych. Całość stanowi własność prywatną, do ogrodów i manufaktury wstęp wymaga zakupu biletu.

Nakomiady 7B
11-400 Kętrzyn
http://nakomiady.pl/

Ten żydowski dom przedpogrzebowy wybudowano w 1913 r. według projektów światowej sławy architekta Ericha Mendelsohna, urodzonego w Olsztynie. Usytuowany przy cmentarzu żydowskim budynek łączy w sobie cechy architektury tradycyjnej z zapowiedzią nowatorskich rozwiązań. Szczególne wrażenie robi sala główna z pozorną kopułą, dekorowana mozaikami. Remontowany od początku XXI w. zabytek jest obecnie siedzibą stowarzyszenia WK „Borussia” i Fundacji „Borussia”.

ul. Zyndrama z Maszkowic 2
10-133 Olsztyn
http://borussia.pl/

Ten gotycki kościół ceglany z końca XIV w., najpierw katolicki, od 1525 r. do dziś – mimo wszystkich przemian dziejowych – pozostaje świątynią luterańską. Wewnątrz można podziwiać cenne wyposażenie z kolejnych epok, m.in. gotyckie ławy i krucyfiks, nowożytny bogaty ołtarz, ambonę i prospekt organowy. Zachował się też układ empor z siedziskami dla wiernych. W dawnej zakrystii zorganizowano małe muzeum parafii ewangelicko-augsburskiej, które prezentuje zabytki związane z historią kościoła i miasta. 

ul. Jedności Słowiańskiej 
12-130 Pasym,
https://pasym-parafia.pl/

Kaplica grobowa rodu Fahrenheidów w Rapie to wyjątkowy zabytek – zarówno lokalnie, jak i w skali całego kraju. Wymurowany w końcu XVIII w. wolnostojący grobowiec pruskiego rodu von Fahrenheidów otrzymał nietypowy kształt, który przypomina starożytne piramidy egipskie. Popadająca w ruinę kaplica została gruntownie odrestaurowana w 2018 r.

9 km od Bań Mazurskich, powiat gołdapski
https://czerwony-dwor.bialystok.lasy.gov.pl/obiekty-edukacyjne

Wzniesiony w latach 1890–1892 zakład był następnie modernizowany i rozbudowywany (1914, 1927, 1934). Łuszczono tu nasiona świerku, sosny, jodły i modrzewia. To największy tego typu zakład na terenie dawnych Prus Wschodnich. Obecnie – obok urządzeń współczesnych – zachowano historyczne wyposażenie oraz ciąg technologiczny do łuszczenia szyszek. W latach 2001–2002 przeprowadzono kapitalny remont zakładu, którym zarządza dziś Nadleśnictwo Maskulińskie.

ul. Dworcowa 1
12-220 Ruciane-Nida
https://maskulinskie.bialystok.lasy.gov.pl/warto-zobaczyc#.YmjpdPwwiUk
https://zabytek.pl/pl/obiekty/ruciane-nida-wyluszczarnia-nasion

To warmińskie barokowe sanktuarium pielgrzymkowe zostało ufundowane jako wotum po pokoju polsko-szwedzkim z 1635 r. Kościół w formie rotundy wybudowano w latach 1639–1641. Do początku XVIII w. wzniesiono klasztor, krużganki i prezbiterium. We wnętrzu zachowało się wyposażenie barokowe i bogaty wystrój zakrystii. W latach 1953–1954 w Stoczku internowany był kardynał Stefan Wyszyński, co upamiętniają ekspozycje i niewielkie muzeum w klasztorze. 

Stoczek Klasztorny 30 
11-106 Kiwity
https://stoczek.pl/

Czepiec warmiński, zwany również „twardą mycką” lub „gelonkiem”, to nakrycie głowy zamężnej Warmianki i najcenniejszy element tradycyjnego stroju warmińskiego. Wiązany pod brodą czepiec składa się z trzech części: denka, otoku i wstążek. Denko o kształcie podkowy zdobi haft wykonywany złotymi i srebrnymi bądź kolorowymi nićmi jedwabnymi. Najczęstszymi motywami zdobniczymi są: „drzewko życia”, owoc granatu lub stylizowane motywy roślinne – kłosy, listki czy kwiaty. Wzory dopełniają cekiny, koraliki i kolorowe blaszki. Tradycja wytwarzania czepców warmińskich jest pielęgnowana poprzez licznie spotkania popularyzatorskie i warsztaty rękodzielnicze. Obecnie noszenie czepców, np. podczas świąt, stanowi wyraz przynależności do regionu.