Wicepremier Gliński podkreślił, że prawodawstwo dotyczące zakazu propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego jest w tym zakresie jasne, a decyzje odpowiednich urzędów ostateczne.

To jest rzecz niezrozumiała, że właściciel tego pomnika - prezydent Olsztyna - wciąż unika odpowiedzialności. Szuka kruczków prawnych, żeby nie zrealizować czegoś, co jest jego obowiązkiem. Komunizm to największe zło ludzkości – system, który pochłonął 100 mln ofiar. Pamiątki komunizmu, zgodnie z polskim prawem, powinny zniknąć z przestrzeni publicznej – wskazał prof. Piotr Gliński.

Minister kultury przypomniał, że rozważane były różne rozwiązania kwestii olsztyńskich „szubienic”, włącznie ze sfinansowaniem przeniesienia pomnika ze środków resortu kultury.

Niestety, pan prezydent nie chciał współpracować. Uważa, że to, co często nazywane jest „kacapią”, ma trwać w Olsztynie, w Polsce. My się na to nie zgadzamy i „kacapia” trwać w Polsce nie będzie – zaznaczył wicepremier Gliński.

Szef resortu kultury podkreślił, że prawo dotyczące nakazu przeniesienia pomnika będzie egzekwowane i wykonane.

Ta pozostałość komunizmu zostanie przekazana tam, gdzie jest jej miejsce, czyli do lamusa historii. Mam na myśli jedno z muzeów, które zgodziło się przyjąć ten pomnik, ponieważ istnieją w Polsce co najmniej dwa takie muzea, które gromadzą pamiątki po komunizmie. Takie jest nasze stanowisko i oczekujemy jasnych decyzji prezydenta Olsztyna – zakończył minister kultury.

O pomniku

W maju 2023 r. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, po rozpatrzeniu odwołania złożonego przez Gminę Olsztyn, utrzymał w mocy decyzję Wojewody Warmińsko-Mazurskiego z dnia 26 stycznia 2023 r. nakładającą na Gminę Olsztyn obowiązek usunięcia pomnika „Wyzwolenia Ziemi Warmińsko-Mazurskiej” (pomnika „Wdzięczności dla Armii Radzieckiej”, tzw. Szubienic) w Olsztynie.

Olsztyński pomnik został wzniesiony w latach 1949-1953 wg projektu Xawerego Dunikowskiego w celu upamiętnienia Armii Czerwonej. Działania zbrojne upamiętnionych pomnikiem wojsk sowieckich, choć prowadziły do pokonania III Rzeszy oraz likwidacji okupacyjnych rządów państwa niemieckiego, nie oznaczały odzyskania suwerenności przez Polskę – niosły ze sobą terror o charakterze politycznym i często pospolitą przemoc, a w perspektywie dłuższej – utrwalenie narzuconego przez Związek Sowiecki systemu i aparatu władzy.  

Zgodnie z art. 5a ust. 1 ustawy o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy jednostek organizacyjnych, jednostek pomocniczych gminy, budowli, obiektów użyteczności publicznej oraz pomniki - tzw. ustawy  dekomunizacyjnej, pomniki nie mogą upamiętniać osób, organizacji, wydarzeń lub dat symbolizujących komunizm lub inny ustrój totalitarny, ani w inny sposób takiego ustroju propagować.

Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, dokonując oceny pomnika jako symbolizującego komunizm, wziął pod uwagę opinię, że odwołuje się on do estetyki tzw. realizmu socjalistycznego w sposób, który pozwala na jego jednoznaczne przypisanie do tej epoki i wpisanie w jej realia historyczne i propagandowe za sprawą stylu, w jakim jest utrzymany. Zarówno zachowany relief/płaskorzeźba jak realizacja przestrzenna w sposób jednoznaczny odsyłają do okresu lat 40./50. XX wieku. To zaś z kolei, przy minimalnej nawet znajomości ówczesnej rzeczywistości politycznej, pozwala odczytać pomnik jako element instrumentarium propagandowego tego czasu. Pomnik przywołuje interpretacje przeszłości niezgodne z prawdą historyczną, w tym perspektywę Armii Czerwonej jako podmiotu kojarzonego jednoznacznie pozytywnie, a proces zmian władzy w okresie 1944/45 jako „wyzwolenia”.