To szczególna chwila, druga już dzisiaj decyzja, bardzo istotna dla województwa świętokrzyskiego - podniesienie rangi, ale przede wszystkim wzmocnienie Muzeum Okręgowego w Sandomierzu, które staje się Muzeum Zamkowym. Poprzez zmianę nazwy symbolicznie odnosimy się do tego, że Zamek Sandomierski był Zamkiem Królewskim, o czym warto pamiętać – powiedział minister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotr Gliński.

Wicepremier zwrócił uwagę, że decyzja o współprowadzeniu muzeum przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego i województwo świętokrzyskie ma na celu stworzenie warunków dla dalszego rozwoju placówki.

To muzeum ważne na mapie kultury i dziedzictwa narodowego w skali całego kraju. Kieruję swoje podziękowania do gospodarzy tej instytucji i samorządów, które dotychczas ją współprowadziły, za niezwykłą dbałość o polską kulturę i dziedzictwo. (…) Województwo świętokrzyskie, położone w centrum naszego kraju, jest szczególne - gromadzi ogromną ilość pamiątek historycznych i miejsc ważnych dla polskiej historii. To tutaj rodziła się Polska – zaznaczył wicepremier.

Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, biorąc pod uwagę znaczenie Muzeum Okręgowego w Sandomierzu dla rozwoju kultury regionu, ale także odpowiadając na ciągle wzrastające zainteresowanie turystów z całego kraju i zagranicy, oraz chcąc zapewnić instytucji jeszcze lepsze warunki rozwoju, już w 2019 r. zaproponował prowadzenie Muzeum Okręgowego w Sandomierzu jako wspólnej instytucji kultury finansowanej z budżetu Województwa Świętokrzyskiego oraz Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Aneks do umowy o współprowadzeniu Muzeum Okręgowego w Sandomierzu, podpisany dziś przez dotychczasowych współorganizatorów Muzeum – wiceprezesa Rady Ministrów, ministra kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotra Glińskiego, burmistrza Sandomierza Marcina Marca, starostę sandomierskiego Marcina Piwnika i wicestarostę Pawła Niedźwiedzia oraz marszałka województwa świętokrzyskiego Andrzeja Bętkowskiego i członka Zarządu woj. świętokrzyskiego Tomasza Jamkę – wprowadza od 1 stycznia 2022 r. następujące zmiany:

1. zmniejszenie liczby organizatorów z czterech do dwóch (MKiDN i województwo świętokrzyskie) oraz wpisanie instytucji kultury do rejestru województwa świętokrzyskiego;
2. określenie współfinansowania Muzeum na poziomie 3 milionów zł (1,5 mln zł MKiDN i 1,5 mln zł województwo świętokrzyskie).
3. zmianę nazwy instytucji na Muzeum Zamkowe w Sandomierzu oraz uzgodnienie Statutu Muzeum Zamkowego w Sandomierzu w celu podkreślenia historycznego charakteru Muzeum.
    

Historia Zamku w Sandomierzu

Zamek w Sandomierzu zbudowano na miejscu pierwotnej warowni istniejącej na wzgórzu co najmniej od X w. Badania archeologiczne potwierdziły istnienie pierwotnego grodu. W 1139 roku – kiedy Sandomierz został stolicą księstwa dzielnicowego, a gród rezydencją książęcą – musiał być rozbudowany. Ówczesny książęcy gród otoczony był drewniano-ziemnym wałem oraz systemem zasieków ze skośnie wbitych pali. Od strony wysoczyzny przekopano fosę.

Mieściła się tu kasztelania a od przełomu XII-XIII wieku – stolica księstwa dzielnicowego. W XIV wieku Kazimierz Wielki wykorzystał miejsce grodu pod budowę murowanego zamku, który prawdopodobnie w tym okresie został połączony z murami miejskimi. Wieża południowo-zachodnia, która króluje nad ulicą Zamkową, została wybudowana w 1480 roku. W 1525 roku zamek przekształcony został w rezydencję renesansową według projektu Benedykta zwanego „Sandomierzaninem”. Później był jeszcze wielokrotnie przebudowywany.

W 1656 roku zamek sandomierski został wysadzony w powietrze przez wycofujących się z miasta Szwedów. Ocalało jedynie skrzydło zachodnie. Od połowy XVII wieku w zamku nie rezydowali królowie ani nawet starostowie sandomierscy. Zamek stał się przede wszystkim budynkiem użyteczności publicznej. Po 1795 roku Austriacy przeznaczyli zamek na sąd i więzienie, natomiast dziedziniec zamkowy otoczono półkoliście biegnącym murem. Na dziedzińcu zamkowym zachowała się stara studnia a pod powierzchnią fundamenty kazimierzowskiego zamku. Więzienie zlikwidowano w 1959 roku. Obecnie zamek jest siedzibą Muzeum Okręgowego w Sandomierzu.

Wystawy stałe Muzeum – powrót do przeszłości i krzemień pasiasty w biżuterii i małych formach złotniczych

Dzięki wystawie w piwnicach sandomierskiego Zamku pn. Ziemia Sandomierska w pradziejach i wczesnym średniowieczu, możemy udać się w fascynującą wędrówkę w zamierzchłą, bogatą przeszłość regionu sandomierskiego. Ziemie te nazywane są archeologicznym rajem ze względu na ilość i różnorodność stanowisk archeologicznych. Kwitło tu zwłaszcza osadnictwo neolityczne dzięki istnieniu dogodnych warunków naturalnych do gospodarki rolniczej i hodowli typu pasterskiego. Prezentowane na ekspozycji zabytki pochodzą zarówno z dawnych osad, jak i z cmentarzysk. Są też znaleziska luźne, odnalezione przypadkowo, niektóre przed wielu laty. Eksponaty zostały ułożone w porządku chronologicznym, począwszy od starszej epoki kamienia zwanej paleolitem przez neolit, epokę brązu, żelaza po wczesne średniowiecze. konfrontację rzeczywistości z przeszłością, ukazuje bogatą spuściznę po naszych przodkach.

Należy podkreślić, że Sandomierz to jedyne miejsce w Polsce i na świecie, w którym gromadzi się krzemień pasiasty w biżuterii i małych formach złotniczych. Kolekcja dzieł zainspirowanych krzemieniem - miejscowym, geologicznym unikatem o niepowtarzalnym usłojeniu z piękną zawiłością linii i zadziwiającym bogactwie szlachetnej, niemal monochromatycznej palety barw - tworzona jest w Muzeum Okręgowym w Sandomierzu od 2000 roku, to jest od momentu, kiedy zaistniały Sandomierskie Warsztaty Złotnicze „Krzemień pasiasty – kamień optymizmu”. W efekcie zajęć warsztatowych pozyskiwana jest do zbiorów zarówno unikatowa biżuteria miejscowych twórców jak i wybitnych polskich artystów zajmujących się sztuką srebra, a zarazem chętnych do twórczych eksperymentów z krzemieniem. Muzealna kolekcja ma charakter otwarty, systematycznie wzbogacany nowymi nabytkami.

Tylko w Sandomierzu można również zobaczyć jedyny na świecie krzemień „kraciasty”, najstarsze „jurajskie fotografie” Sandomierszczyzny i niezwykłą bransoletę z perłą drewnianą. Tylko tu można się naocznie przekonać, jak wielkie koło zatoczyła historia krzemienia – od momentu powstania prehistorycznej siekierki, przez tysiące lat „niebytu”, aż do powrotu w 2. poł. XX w. w nowej dekoracyjnej funkcji.