Muzeum Śląskie w Katowicach zostało powołane na mocy uchwały Sejmu Śląskiego z 23 stycznia 1929 r. z inicjatywy wojewody Michała Grażyńskiego. Funkcję dyrektora powierzono doktorowi historii sztuki Tadeuszowi Dobrowolskiemu.

Wielodziałowa koncepcja muzeum od początku miała charakter uniwersalny, ze szczególnym uwzględnieniem historii i kultury Górnego Śląska. Kolekcja obejmowała malarstwo oraz rzeźbę XIX i XX w., sztukę sakralną, archeologię, etnografię, zbiory z zakresu przemysłu artystycznego, a także pamiątki z okresu powstań i plebiscytu.

Straty wojenne muzeum szacuje się na ponad 31 tysięcy obiektów. W czasie okupacji (1941–1944) Niemcy nie oszczędzili też wyjątkowej w skali światowej realizacji architektonicznej, którą była ukończona przed wybuchem II wojny światowej siedziba muzeum. Symboliczny jest przy tym fakt, że w obliczu niemożności wysadzenia budynku Niemcy rozebrali go na części.

Najcenniejsze dzieła sztuki z muzeum (przede wszystkim obrazy) w sierpniu 1939 r. wywieziono do Lublina, gdzie miały zostać ukryte. Niestety, nie wszystkie transporty dotarły na miejsce przeznaczenia: w pierwszych dniach wojny część pociągów została zbombardowana, a znaczna liczba ewakuowanych eksponatów już wówczas rozgrabiona. Po zajęciu Katowic przez Niemców dzieła sztuki, także te z Lublina, przewieziono do ówczesnego Landesmuseum w Bytomiu, jako „Dienstelle Kattowitz”. Wiele obiektów trafiło do innych miejsc, m.in. do Museum für Völkerkunde w Berlinie.

Wśród strat Muzeum znalazły się wybitne dzieła malarstwa polskiego:

• Alarm w obozie powstańczym, Maksymilian Gierymski, 1872–1873, olej na płótnie, 76 × 129 cm, nr w bazie strat wojennych: 3125;
• Wyjazd na polowanie, Józef Brandt, olej na płótnie, 66 × 124 cm, nr w bazie strat wojennych: 3108;
• U źródła, Henryk Siemiradzki, olej na płótnie, 90,5 × 56 cm, nr w bazie strat wojennych: 3169;
• Trzy uśmiechy, Jacek Malczewski, 1909, olej na płótnie, 70 × 140 cm, nr w bazie strat wojennych: 3150;
• Martwa natura (Astry we flakonie), Władysław Ślewiński, olej na płótnie, 50 × 35 cm, nr w bazie strat wojennych: 3171;
• Połów bajeczny (Łodzie), Leon Chwistek, olej na miedzianej blasze, 50 × 65 cm, nr w bazie strat wojennych: 3109;

W 2015 r. dzięki działaniom resortu kultury odzyskano obraz Leopolda Löfflera Dziewczynka z kanarkiem z około 1878 r.