W ramach projektu „Tablice Pamięci”, zainicjowanego w 2018 roku w związku z 80. rocznicą wybuchu II wojny światowej, nie tylko odnowiono tablice według projektu Karola Tchorka z 1949 r. znajdujące się w miejscach pamięci związanych z II wojną światową, ale także umieszczono przy nich dodatkowe tabliczki informacyjne w języku polskim i angielskim.

Minister kultury i dziedzictwa narodowego, odwołując się do własnego doświadczenia, podkreślił, że tablice Tchorka stanowią ważny element w procesie nauki o polskiej historii.

Nigdy nie zapomnę, jak 1 września wspólnie z moją wychowawczynią i nauczycielką geografii z Liceum im. Bolesława Prusa na warszawskiej Saskiej Kępie chodziliśmy pod taką tablicę pamięci, aby zapalić znicz i pomyśleć o tym, dlaczego dane wydarzenie było dla nas wszystkich ważne – mówił prof. Piotr Gliński.

Szef resortu kultury wskazał, że tablice Tchorka były ustawiane po to, aby pamiętać o miejscach, ale przede wszystkim ofiarach II wojny światowej, którymi bardzo często byli cywile.

Podczas niektórych egzekucji ofiarom zalewano usta gipsem tak, aby nie mogły krzyknąć: „Niech żyje Polska!”. To był straszliwy czas, ale my o nim pamiętamy. Tablice Tchorka miały za zadanie przenosić tę pamięć w przyszłość. Trzeba jednak zaznaczyć, że ponad 95% niemieckich zbrodniarzy nigdy nie poniosło kary za swoje czyny. Niemiecki kat Heinz Reinefarth, odpowiedzialny za liczne zbrodnie wojenne, po wojnie w Niemczech był szanowanym politykiem, lokalnym działaczem, który zmarł spokojnie, nie ponosząc żadnych konsekwencji – przypomniał.

Prof. Piotr Gliński zwrócił również uwagę na to, że państwo niemieckie nadal nie wypłaciło Polsce odszkodowań za popełnione zbrodnie, zniszczenia oraz zaprzepaszczenie szans rozwojowych wspólnoty.

Polacy doznali niewyobrażalnych cierpień bezpośrednio, ale też poprzez cierpienie swoich rodzin. Musimy o tym pamiętać. To jest nasze zobowiązanie przede wszystkim wobec ofiar, wobec niewinnych ludzi, polskich patriotów, obywateli, mężczyzn, kobiet, dzieci masowo mordowanych choćby podczas rzezi Woli – podkreślił szef resortu kultury. – Musimy też pamiętać o tym, że nie wszyscy w Polsce instytucjonalizowali tę pamięć i nie wszyscy rozumieją jej znaczenia dla wspólnoty narodowej. To nie jest tylko hołd dla ofiar, choć jest to podstawowa sprawa. To także kwestia teraźniejszości i przyszłości. Siła wspólnoty narodowej, jej zdolność do rozwoju gospodarczego, energetycznego czy społecznego zależy od siły naszej tożsamości i siły grupowej narodu, która związana jest z naszą historią - dodał.

Minister kultury i dziedzictwa narodowego podziękował za realizację projektu „Tablice Pamięci”. Poinformował, że jego inicjatorom była Polska Grupa Energetyczna. Wskazał, że dodatkowo wspiera ona wiele instytucji muzealnych i filharmonii.

Dziękuję całemu zespołowi PGE za jego zaangażowanie i świadomość tej zależności siły wspólnoty od kultury. Bez niej nie jesteśmy w stanie rozwijać kraju w wymiarze obronnym, energetycznym czy gospodarczym. Projekt „Tablice Pamięci” zaczynaliśmy w 2018 roku, a w tej chwili go kończymy. Tam, gdzie było to potrzebne, powstały nowe opisy miejsc kaźni, m.in. w języku angielskim. To jest nasz obowiązek. Dzięki tej akcji i wielu innym naszym przedsięwzięciom możemy informować świat o prawdzie historycznej tak, by każdy przechodzień mógł być świadomy tego, w jakim miejscu się znajduje. Warszawa jest miastem świętym poprzez krew ofiar, które były tutaj mordowane – zarówno polskich, jak i żydowskich, dlatego budujemy m.in. Muzeum Getta Warszawskiego. Pamiętamy o tym, bo od tego zależy przyszły los  Polski – podsumował prof. Piotr Gliński.

Projekt „Tablice Pamięci”

Przed rozpoczęciem projektu Polska Grupa Energetyczna przeprowadziła kwerendę historyczną 165 tablic Tchorka upamiętniających ofiary zbrodniczej niemieckiej okupacji, znajdujących się na terenie Warszawy. We współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej zostały przygotowane opisy dotyczące zdarzeń upamiętnionych historycznymi tablicami. Po uzgodnieniach z Biurem Stołecznego Konserwatora Zabytków oraz Biurem Architektury i Planowania Przestrzennego ustalona została forma dodatkowych tabliczek, które mogą być montowane przy upamiętnieniach autorstwa Karola Tchorka.

W ramach realizacji projektu „Tablice Pamięci” PGE zamontowała 134 tabliczki informacyjne w języku polskim i angielskim przy tablicach Tchorka. Umieszczony na tabliczkach kod QR odsyła do biblioteki multimediów oraz materiałów edukacyjnych na stronie internetowej: www.tablicepamieci.pl. Dzięki kodowi można również ściągnąć specjalną aplikację mobilną na telefon, za pomocą której możliwe jest zlokalizowanie istniejących tablic, a także poznanie historii każdego z miejsc upamiętniających niemieckie zbrodnie.

Realizowany od 2018 r. projekt objął również wydanie folderu o „Tablicach Pamięci” oraz dwujęzycznego albumu „Pamięć Warszawy” – publikacji, poświęconej losom Warszawy i jej mieszkańców podczas II wojny światowej, przedstawionych przez pryzmat tablic Tchorka, organizację wystawy „Ofiary cywilne Warszawy w czasie niemieckiej okupacji w latach 1939-1945” na Dworcu Centralnym w Warszawie, w Muzeum Wojska Polskiego oraz przed budynkiem PGE na ul. Mysiej 2, jak również realizację programu dla szkół „Miasto Pamięci”.

Tablice projektu Karola Tchorka są prawdziwym unikatem na tle innych krajów dotkniętych II wojną światową. Dla Warszawiaków stanowią stały element przestrzeni miasta. Projekt miał w zamierzeniu trzy cele: wyeksponowanie i oddanie należnej czci miejscom pamięci – tablicom i pomnikom – opisującym heroiczne i dramatyczne wydarzenia z czasów II wojny światowej, dotarcie z informacją na temat faktów historycznych do zagranicznych turystów oraz popularyzację i zwiększenie rozpoznawalności miejsc pamięci.

Projekt „Tablice Pamięci” został objęty patronatem ministra kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotra Glińskiego oraz Ministerstwa Obrony Narodowej.

Karol Tchorek i jego tablice

Już w okresie wojny mieszkańcy Warszawy starali się upamiętniać miejsca zbrodni niemieckich na Polakach, składając kwiaty czy zapalając znicze. Te gesty spotykały się z represjami okupantów. Oddających hołd niejednokrotnie ostrzeliwano. W styczniu 1945 r., już w wolnej od Niemców Warszawie, nieliczni mieszkańcy miasta spontanicznie zaczęli stawiać w miejscach egzekucji krzyże i tablice pamiątkowe. Wkrótce władze komunistyczne postanowiły przejąć inicjatywę w tym zakresie. Przy Prezydium Rady Narodowej m.st. Warszawy utworzono Obywatelski Komitet Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, który otrzymał zadanie oznaczenia miejsc pamięci. Z inicjatywy komitetu w miejscach tych rozpoczęto mocowanie blaszanych tablic w czarnym kolorze, na których białą farbą namalowany był krzyż i stosowna inskrypcja.

W 1948 r. na zlecenie Ministerstwa Kultury i Sztuki Stowarzyszenie Architektów Polskich ogłosiło ogólnopolski konkurs na projekt formy oznaczenia miejsc walk i męczeństwa. Konkurs został rozstrzygnięty w 1949 r. Wygrał go Karol Tchorek, który zaprojektował tablicę w szarym piaskowcu z krzyżem maltańskim pośrodku. Jego projekt tablic pamięci posiadał wysokie walory artystyczne. Tablice powstały nie tylko w Warszawie, ale i w podstołecznych miejscowościach (Marki, Konstancin-Jeziorna, Opacz). Obecnie w stolicy zachowało się ponad 160 tablic.

Karol Tchorek był także twórcą m.in. pomnika żołnierzy i partyzantów w Ostrowi Mazowieckiej (1959 r.), rzeźby „Warszawska Jesień” na tyłach Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina w Warszawie (1975 r.) czy pomnika żołnierzy polskich w Perth w Wielkiej Brytanii (1970 r.).