Wicepremier Gliński przypomniał, że od niemal sześciu lat Instytut Pileckiego prowadzi szeroko zakrojoną działalność naukową, edukacyjną, archiwalną, wydawniczą, wystawienniczą i społeczną, dzięki której nazwiska Aleksandra Ładosia i Rafała Lemkina zaistniały w powszechnej świadomości historycznej oraz pojawiły się w debacie publicznej w Polsce. „Grupa Ładosia to polscy dyplomaci, którzy w czasie II wojny światowej ratowali naszych żydowskich współbraci. Dzięki nim najprawdopodobniej zostało uratowanych około 10 tys. ludzi. Natomiast Rafał Lemkin jest twórcą pojęcia ludobójstwa, które nie istniało przed II wojną światową” – mówił prof. Piotr Gliński.

Minister kultury podkreślił też wagę realizowanego przez Instytut programu „Zawołani po imieniu”, który przywraca pamięć o Polakach zamordowanych za pomoc Żydom w czasie okupacji hitlerowskiej. „To są na ogół zapomniani bohaterowie, którzy nie byli uhonorowani drzewami pamięci Yad Vashem” – dodał wicepremier.

Szef resortu kultury przypomniał również, że dzięki pracy historyków i archiwistów Instytutu państwo polskie od kilku lat nagradza odznaczeniem „Virtus et Fraternitas” obywateli innych krajów, którzy pomagali polskim ofiarom terroru nazistowskiego i komunistycznego w latach wojennych prześladowań. Instytut Pileckiego dokumentuje zbrodnie obu tych terrorów, a wydawnictwo Instytutu od lat wzbogaca akademicką debatę i refleksję historyczną w Polsce znakomitymi publikacjami.

Ukazują się ważne książki wypełniające białe plamy w dyskusji naukowej, które wcześniej nie były wydawane w Polsce, jak choćby ostatnia klasyczna pozycja geopolityki niemieckiej „Mitteleuropa” Friedricha Naumanna. To jest książka pokazująca projekt polityczny, który Niemcy realizowali – także przez rozpętanie dwóch wojen światowych – aby opanować Europę Środkową. Tu nie miało być podmiotowych państw narodowych, tu nie miało być żadnych innych podmiotów poza siłą Niemiec. Jest także fundamentalne opracowanie pojęcia ludobójstwa Rafała Lemkina „Rządy państw Osi w okupowanej Europie” czy książka Carla Friedricha i Zbigniewa Brzezińskiego „Dyktatura totalitarna i autokracja”, będąca jednym z najważniejszych głosów w debacie dotyczącej zagadnienia totalitaryzmu – wskazał wicepremier.

Minister kultury przypomniał, że naukowe ramię Instytutu Pileckiego stanowi Ośrodek Badań nad Totalitaryzmami, który został powołany ponad siedem temu i jako pierwszy zaczął dokumentować zbrodnie i tłumaczyć materiały. Instytut Pileckiego, powołany w 2018 roku dzięki wparciu premiera Mateusza Morawieckiego, rozwija tę działalność zgodnie z podstawowym hasłem przewodnim Instytutu, jakim jest „odkrywanie prawdy historycznej”.

Można długo mówić o ogromnych zasobach archiwalnych Instytutu Pileckiego, o kontaktach z archiwistami na całym świecie, jak Hoover Institution Library & Archives – największym archiwum świata w Stanfordzie. My jesteśmy partnerem tego wielkiego Instytutu, ale także mamy kontakty bezpośrednie z archiwami w Niemczech, Izraelu, Wielkiej Brytanii i wielu innych krajach – podkreślił wicepremier.

Szef resortu kultury przypomniał również, że biblioteka Instytutu liczy obecnie 15 tys. woluminów, a Instytucja – podejmując także wyzwania współczesności – gromadzi dokumentację świadectw i zbrodni wojennych na Ukrainie.

Działanie Instytutu to nie tylko badanie i dokumentowanie totalitaryzmu pod kątem historycznym, ale także – opisywanie jego konsekwencji. Bowiem Rosja imperialna jest niestety konsekwencją Rosji totalitarnej, a wojna na Ukrainie jest realizacją projektów politycznych charakterystycznych dla państw totalitarnych. Prezentujemy prawdę historyczną o konsekwencjach dwóch totalitaryzmów także za granicą w postaci funkcjonującego już od kilku lat oddziału Instytutu w Berlinie. W Raperswilu w Szwajcarii Instytut Pileckiego – we współpracy z MKiDN i MSZ – zakupił dla Polski nieruchomość i tym samym uratował istniejące tam Muzeum Polskie. W tym budynku będzie siedziba muzeum i będzie też tam działał oddział Instytutu Pileckiego. Organizujemy także oddział w Nowym Jorku i mamy plany, aby ta instytucja rozwijała się tak jak instytuty innych państw – jak Instytut Cervantesa, British Council, Instytut Austriacki czy Instytut Francuski – wskazał minister kultury.

Wicepremier przypomniał, że Instytut Pileckiego realizuje także inwestycję w Augustowie, gdzie Dom Pamięci Obławy Augustowskiej wypełnia kolejną białą plamę polskiej pamięci.

Planujemy, że zakończenie tej inwestycji nastąpi w przyszłym roku, tak jak i zakończenie budowy głównej siedziby Instytutu. Chciałem podziękować pani dyrektor i zespołowi Instytutu Pileckiego za ich pracę. Dziękuję wszystkim, którzy przyczyniają się do tego, abyśmy mogli przekazywać dobre wiadomości dotyczące instytucjonalizacji polskiej pamięci oraz badań naukowych związanych z pamięcią historyczną – zakończył minister kultury i dziedzictwa narodowego.

---

O inwestycji

Nowa siedziba Instytutu Pileckiego powstanie przy ul. Siennej 82 w Warszawie. Istniejący budynek biurowo-usługowego zostanie rozbudowany i przebudowany dla stworzenia optymalnych warunków do prowadzenia nowoczesnych badań naukowych i archiwalnych, popularyzacji historii oraz szeroko pojętej działalności kulturalnej.

Zmodernizowana siedziba zostanie wyposażona w otwarte dla publiczności przestrzenie konferencyjne, które umożliwią organizację wykładów, seminariów i warsztatów edukacyjnych, a także prezentowanie wystaw i produkcji filmowych. Dzięki temu siedziba położona na warszawskiej Woli stanie się kolejnym – obok Muzeum Powstania Warszawskiego i Muzeum Getta Warszawskiego – ważnym punktem na historycznej i turystycznej mapie Warszawy, pełniąc niezwykle istotną rolę w kształtowaniu pamięci zbiorowej o polskim doświadczeniu II wojny światowej.

---

Kapsuła czasu

Wraz z kamieniem węgielnym pod siedzibą Instytutu Pileckiego wmurowana została także kapsuła czasu, która będzie dla potomnych nie tylko źródłem wiedzy, ale też cennym artefaktem. Z umieszczonych w niej dokumentów przyszłe pokolenia dowiedzą się, że Polska w czasie agresji Rosji na Ukrainę była liderem nie tylko pomocy humanitarnej i militarnej, ale również najskuteczniej dokumentującym zbrodnie rosyjskie partnerem Ukrainy. Z inicjatywy Instytutu Pileckiego, w oparciu o współpracę z wolontariuszami, socjologami i historykami ukraińskimi, działa Centrum Lemkina, które utrwala i rozpowszechnia świadectwa zbrodni rosyjskich w Ukrainie.

W kapsule znajdą się: aktualny tygodnik – jako teraźniejsza kronika wydarzeń, listy reprezentantów Polskiego Rządu, list Krzysztofa Kosiora – członka rodziny Rotmistrza Witolda Pileckiego oraz list dyrektor Instytutu Pileckiego Magdaleny Gawin.