Rotmistrz Witold Pilecki symbolicznie uosabia polskie doświadczenie dwóch dwudziestowiecznych totalitaryzmów: niemieckiego nazizmu i sowieckiego komunizmu. Jest to doświadczenie o uniwersalnym przesłaniu, które zasługuje na to, by być stale obecne w międzynarodowej dyskusji o historii – podkreślił w liście wicepremier prof. Piotr Gliński.

Minister kultury i dziedzictwa narodowego wskazał, że zbrodnie wymierzone w fundamenty człowieczeństwa, w jego godność oraz prawo ludzi i narodów do życia i wolności, w szczególny sposób dotknęły obywateli polskich. Zaznaczył, że taki los stał się także udziałem Witolda Pileckiego, który jako żołnierz i konspirator przeciwstawił się dwóm totalitaryzmom, przez co do dziś pozostaje jednym z najważniejszych świadków całej epoki.

Jego słynne raporty z Auschwitz-Birkenau nie tylko rzetelnie zdają sprawę z obozowej rzeczywistości i dokumentują niemieckie ludobójstwo, w tym zbrodnię Holokaustu. Pisane żywym językiem, zaskakujące głębią humanistycznej refleksji, były pomyślane jako wezwanie do działania i do dziś niosą ważne przesłanie moralne. Pokazują, że wielka literatura łączy przywiązanie do faktów, dobry warsztat i świadectwo podstawowych wartości, i to właśnie na tym polega jej siła – napisał wicepremier.

Szef resortu kultury zaznaczył, że wojny, masowe zbrodnie na ludności cywilnej i kryzysy humanitarne nie minęły wraz z XX wiekiem.

To doskonały pomysł, by Nagrodą im. Witolda Pileckiego honorować także współczesnych reporterów wojennych – tych, którzy w innym czasie i w odmiennych okolicznościach opowiadają prawdę o zagrożeniach dla godności człowieka i stają po stronie prześladowanych, często samemu wiele ryzykując. W dobie kryzysu mediów tradycyjnych ich praca zasługuje na najwyższy szacunek. Nie tylko dostarcza nam informacji i wiedzy, lecz także stale uruchamia naszą wrażliwość moralną – podkreślił minister kultury i dziedzictwa narodowego.

Podczas uroczystości zostały wręczone dwie nagrody. W kategorii „Reportaż historyczny” nagrodę otrzymał Filip Gańczak za książkę „Jan Sehn. Tropiciel nazistów” (Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2020), w której poszukuje w polskich i niemieckich archiwach śladów tytułowego bohatera - profesora Jana Sehna. Ten potomek niemieckich kolonistów osiadłych w Galicji po 1945 roku stał się wybitnym ekspertem od Auschwitz i jednym z głównych rzeczników rozliczenia zbrodni nazistowskich w Polsce. Jako sędzia śledczy i prokurator, przewodniczący Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Krakowie przesłuchiwał m.in. Rudolfa Hössa i Amona Götha. Filip Gańczak kreśli portret prawnika, który dwadzieścia lat życia poświęcił ściganiu nazistów – chwytał się wszelkich sposobów i współpracował z każdym, przyczyniając się do skazania wielu z nich.

Nagrodą specjalną dla korespondentów wojennych uhonorowana została Christina Lamb za „Our Bodies, Their Battlefield: What War Does to Women” (William Collins, London 2020). Autorka opisała masowe gwałty, brutalna przemoc, handel ludźmi – zbrodnie, na które w toku działań wojennych narażone są kobiety. Książka oparta jest na osobistych świadectwach ofiar konfliktów zbrojnych, które miały miejsce w XX i XXI wieku, m.in. w Bangladeszu, Bośni i Hercegowinie, Demokratycznej Republice Konga i Syrii. Okazuje się, że przemoc wobec kobiet często bywa narzędziem prowadzenia wojny, stosowanym z premedytacją w celu sterroryzowania całych grup ludzi. W wielu przypadkach nie są to wcale niepowiązane ze sobą i przypadkowe przestępstwa żołnierzy, lecz zaplanowane przez ich dowódców zbrodnie wojenne.

O Międzynarodowej Nagrodzie im. Witolda Pileckiego

Międzynarodowa Nagroda im. Witolda Pileckiego została ustanowiona w 2021 r. przez Instytut Pileckiego we współpracy z Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu i w porozumieniu z rodziną Witolda Pileckiego. Jest przyznawana autorom najlepszych książek historycznych i reporterskich na temat historii Polski w XX wieku, a także reporterom wojennym, którzy przekazują relacje z miejsc, w których godność człowieka jest szczególnie zagrożona.

W skład międzynarodowej kapituły, przyznającej nagrody, weszli uznani naukowcy: prof. Richard Butterwick-Pawlikowski, prof. Marek Cichocki, dr Piotr Cywiński (przewodniczący), Jack Fairweather, prof. Patrycja Grzebyk, prof. Marek Kornat, dr Wojciech Stanisławski i prof. Claudia Weber, jak również Krzysztof Kosior - przedstawiciel rodziny Patrona Nagrody, prawnuk Witolda Pileckiego.