Pierwsze wiadomości o górnictwie w rejonie Tarnowskich Gór pochodzą z bulli papieża Innocentego II z 1136 r. i dokumentu księcia Władysława Opolskiego z roku 1247. Nowożytna eksploatacja srebra, ołowiu i cynku wiąże się z odkryciem w 1490 r. pokładów bogatej w srebro galeny. W 1526 r. Tarnowskie Góry otrzymały prawa wolnego miasta górniczego, a w 1528 r. nadano im zbiór praw górniczych. Utworzono też urząd górniczy, którego pieczęć i herb stały się herbem miasta. Od połowy XVI w. Tarnowskie Góry były największym ośrodkiem górnictwa kruszcowego na Górnym Śląsku i jednym z największych w Europie. W 2. poł. XVII w. podziemia kopalniane opustoszały. W 1787 r. natrafiono na nowe bogate zasoby rudy galenowej i z inicjatywy Fryderyka Wilhelma von Redena, dyrektora Wyższego Urzędu Górniczego we Wrocławiu, zbudowano państwową kopalnię „Friedrichsgrube”. Później powstały także kopalnia węgla kamiennego i huta „Król”, a w Zabrzu kopalnia węgla „Luiza”. W 1803 r. otwarto pierwszą szkołę górniczą. Po dawnym górnictwie tarnogórskim pozostał ogromny podziemny labirynt o łącznej długości ok. 150 km.

Zabytkowa Kopalnia Srebra w Tarnowskich Górach
ul. Szczęść Boże 81
42-600 Tarnowskie Góry
https://swiatowedziedzictwo.nid.pl/wpis/kopalnia-tarnowskie-gory/

Klasztor jasnogórski jest jednym z najważniejszych miejsc kultu maryjnego na świecie. Tradycja tego sanktuarium sięga początków istnienia klasztoru paulinów, których w 1382 r. sprowadził Władysław II Opolczyk. Książę podarował im też przywieziony z Bełza, miejscowości na Rusi Halickiej, cudowny wizerunek Matki Bożej. Pierwsza rozbudowa klasztoru nastąpiła w latach 1460-1463. Zbudowano wówczas kościół oraz kaplicę Cudownego Obrazu Najświętszej Maryi Panny. Tę zabudowę powiększono w latach 1641-1644. Natomiast w 1650 r. kaplicę przyozdobiła nowa nastawa ołtarzowa, wykonana według projektu Giovanna Battisty Gisleniego. Barokowy kształt świątynia uzyskała podczas przebudowy z lat 1690-1693. Jasna Góra była także twierdzą. Do legendy przeszli jej nieugięci obrońcy podczas potopu szewdzkiego w 1655 r., którymi kierował przeor Augustyn Kordecki. W murach tej twierdzy bronili się też na przykład konfederaci barscy. Szczęśliwie do naszych czasów dotrwał skarbiec klasztorny z licznymi pamiątkami narodowymi.

MKiDN finansowało w ramach funduszy unijnych 2 projekty ochrony kulturowego dziedzictwa europejskiego - Narodowej Perły Klasztoru OO. Paulinów Jasna Góra w Częstochowie (18,7 mln zł w latach 2016-2019).

ul. o. A. Kordeckiego 2
42-225 Częstochowa
https://jasnagora.pl/
https://zabytek.pl/pl/obiekty/czestochowa-jasna-gora-zespol-klasztoru-oo-paulinow

W okresie międzywojennym radio stało się nowym, powszechnie dostępnym źródłem informacji i rozrywki. Przy produkowanych masowo radioodbiornikach gromadziły się co wieczór całe rodziny. Stąd pomysł wykorzystania radia podczas jednej z prowokacji granicznych poprzedzających agresję Niemiec na Polskę. Na polecenie szefa nazistowskiej służby bezpieczeństwa Reinhardta Heydricha grupa dywersantów dowodzona przez oficera SS Alfreda Naujocksa zajęła 31 sierpnia 1939 r. radiostację w niemieckich wówczas Gliwicach z zamiarem nadania kłamliwego komunikatu, który będzie słyszalny w setkach tysięcy domów. Akcja miała świadczyć o rzekomo agresywnej postawie miejscowych Polaków i skłonić Francuzów oraz Brytyjczyków do wstrzymania się z ewentualną pomocą wojskową obiecaną w przypadku wybuchu wojny. Co istotne, fale radiowe z Gliwic docierały nie tylko do krańców Europy, lecz także do Ameryki Północnej.

ul. Tarnogórska 127-129-131
44-102 Gliwice
https://zabytek.pl/pl/obiekty/gliwice-gliwice-radiostacja

Zabytki te są powiązane z ważnymi dla kraju wydarzeniami, jakimi był powrót w 1922 r. części historycznego Górnego Śląska do Polski i powstanie autonomicznego województwa śląskiego oraz uniezależnionej od niemieckich struktur kościelnych diecezji katowickiej. Obie inwestycje wyróżnia monumentalność i unikatowość. Archikatedra, której budowę wspierały władze świeckie, symbolizowała rolę, jaką na Górnym Śląsku odegrał Kościół Rzymskokatolicki – jako nośnik polskich tradycji, kultury i języka. Omawiana świątynia jest jedyną zaprojektowaną w międzywojennej Polsce katedrą. Gmach Województwa i Sejmu Śląskiego był natomiast jedynym w kraju obiektem łączącym funkcje siedziby parlamentu i władzy wykonawczej. Polskość budynku podkreśla architektura nawiązująca do monumentalizmu okresu Królestwa Polskiego oraz motywy ludowe w duchu dwudziestolecia międzywojennego. Ponadto zastosowano tu rozwiązania inspirowane okresem „złotego wieku”: reprezentacyjną klatkę schodową, wyraziste ryzality przywodzące na myśl zamkowe baszty lub alkierze pałacowe. Sali Sejmowej nadano zaś amfiteatralną formę.\

19 czerwca 2022 roku w podziemiach Archikatedry Katowickiej pod wezwaniem Chrystusa Króla oficjalnie została zainaugurowana działalność Panteonu Górnośląskiego. Na ponad 2 000 metrach kwadratowych zostały upamiętnione osoby ważne dla regionu – bohaterowie związani ze Śląskiem, szczególnie uczestnicy Powstań Śląskich i wybitne postaci związane z kulturą, nauką i sztuką. Muzeum jest dostępne dla zwiedzających od 16 lipca 2022 r.

Śląski Urząd Wojewódzki
ul. Jagiellońska 25
40-032 Katowice

Archikatedra
ul. Plebiscytowa 49A
40-041 Katowice
https://zabytek.pl/pl/obiekty/katowice-katowice-gmach-wojewodztwa-i-sejmu-slaskiego-oraz-z

To katowickie osiedle powstało w latach 1908-1912 dla pracowników kopalni „Giesche”, a nazwę wzięło do szybu „Nickisch”. Z czasem stało się jedną z ikon industrializacji, perłą w koronie Górnego Śląska. Zostało zaprojektowane dla koncernu Bergwerkgesellschaft Georg von Giesche’s Erben przez architektów Emila i Georga Zillmannów i włączyło się w popularny na początku XX w. system budowy osiedli patronackich. Pierwszy blok mieszkalny Nikiszowca oddano do użytku w 1911 r. Łącznie powstało ok. 1000 mieszkań, park ludowy (4,4 ha), budynek administracyjny, cechownia, łaźnia z kotłownią, dom noclegowy i gospoda, posterunek policji, sklepy, pralnia i szkoła z mieszkaniami dla nauczycieli. Standardowy budynek mieszkalny składał się ze 165 mieszkań; razem z podwórzem i ulicą zajmował przeciętnie 1300 m². W 1914 r. przystąpiono do budowy neobarokowego kościoła na centralnym placu całego założenia. Znaczenie Nikiszowca jest szczególne ze względu na bardzo dobry stan zachowania osiedla z jego pierwotną spójnością kompozycyjną, jednorodnością architektoniczną i bogatym programem socjalno-usługowym.

https://zabytek.pl/pl/obiekty/katowice-katowice-osiedle-robotnicze-nikiszowiec

Na wybitne walory artystyczne zespołu składa się m.in. architektura pałacu, będąca wynikiem przebudowy w latach 1870–1876 zamku gotyckiego i pałacu w typie francuskiego rozwiązania entre cour et jardin. Park zamkowy, wkomponowany w koryto rzeki Pszczynki, charakteryzuje się urozmaiconym układem kanałów, stawów ze sztucznymi wyspami oraz alejek. W parku znajdują się okazy starodrzewu oraz drzewa i krzewy egzotyczne, przykłady architektury ogrodowej, budowli hydrotechnicznych z XIX w. oraz miejsca sepulkralne członków rodziny Anhaltów i Hochbergów. Na przełomie XV/XVI w. dobrami pszczyńskimi władali książęta cieszyńscy. Wysoką wartością zamku jest stan zachowania architektury oraz wystroju i wyposażenia wynikającym z nieprzerwanego użytkowania obiektu do 1945 r. oraz szybkiego przekształcenia w muzeum. Zachowało się ok. 80% autentycznych elementów wystroju i wyposażenia. Pałac w Pszczynie to miejsce wydarzeń historycznych wspomnianych rodów. W rezydencji gościli m.in. królowie pruscy, cesarze niemieccy oraz królewscy goście i artyści z całej Europy.

Muzeum Zamkowe w Pszczynie
ul. Brama Wybrańców 1
43-200 Pszczyna
https://zamek-pszczyna.pl/

Zabytkowe kopalnie w Zabrzu stanowią ważne świadectwo dziejów górnośląskiego przemysłu. W skład zespołu wchodzą trzy kompleksy ilustrujące rozwój górnictwa, tj. kopalnia Królowa Luiza – najstarsza zachowana kopalnia węgla kamiennego w kraju, Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna – najdłuższa w Europie budowla inżynieryjna związana z górnictwem węgla kamiennego, drążona od końca XVIII w., kopalnia Guido – założona w poł. XIX w. kopalnia prywatna. Wyjątkowe znaczenie mają podziemia Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej, ukazujące m.in. sposób transportu węgla w 1. poł. XIX w. Wchodzące w skład szybu Wilhelmina kopalni Królowa Luiza fragmenty podziemi i chodnika 510 to najstarsze zachowane w kraju wyrobiska, natomiast udostępniane w kopalni Guido dawne poziomy wydobywcze 170 i 320 należą do najgłębiej położonych tego typu zabytkowych tras w Europie. Wraz z zachowanym wyposażeniem oraz czynnymi jeszcze maszynami, urządzeniami i ciągami technologicznymi, a także autentyczną zabudową naziemną, stanowi przegląd historycznych metod wydobywania węgla.

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego sfinansowało zakup wyposażenia do mobilnego laboratorium dokumentacji dziedzictwa górniczego oraz dofinansowało prace konserwatorskie przy murze oporowym budynku dawnej maszynowni szybu Prinz Schonaich (w ramach programu „Ochrona zabytków”). Natomiast z programu dotacyjnego NIMOZ realizowane były: konserwacja taboru kolejowego oraz kompleksowa konserwacja kolekcji negatywów szklanych.

https://kopalniaguido.pl/index.php

Kompleks rezydencjonalny w Żywcu składa się z tzw. starego i nowego zamku, ciągu oficyn, stajni i oficyny bramnej oraz rozległego parku naturalistycznego. Zespół stanowił siedzibę najmożniejszych wówczas rodów Komorowskich, Wielowiejskich i Habsburgów. Nad kształtowaniem jego najbardziej współczesnego oblicza pracowało wielu uznanych architektów, m.in. K. Pietschka, L. Simony, F. Mączyński oraz T. Stryjeński.

ul. Zamkowa 2
34-315 Żywiec
www.muzeum-zywiec.pl;
https://zabytek.pl/pl/obiekty/zywiec-zespol-zamkowy 

Kościół w tej miejscowości, wybudowany w latach 1666-1667, należy do grupy rzymskokatolickich świątyń wznoszonych na Górnym Śląsku w okresie wzrostu tendencji kontrreformacyjnych. Stanowi zarazem przykład nielicznie zachowanych w regionie kościołów drewnianych z wolnostojącą wieżą dzwonną.

ul. Dworcowa 1
42-610 Miasteczko Śląskie
https://zabytek.pl/pl/obiekty/miasteczko-slaskie-kosciol-par-pw-wniebowziecia-najswietszej-p 

Zespół dawnego opactwa cystersów w Rudach zaliczany jest do grupy najważniejszych obiektów sakralnych architektury gotyckiej i najcenniejszych dokonań doby baroku na obszarze historycznego Górnego Śląska. W otoczeniu założenia klasztornego znajduje się rozległy, wartościowy przyrodniczo park krajobrazowy "Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich", ukształtowany z inicjatywy książąt raciborskich po kasacie klasztoru w XIX w.

W 2022 r. MKiDN przyznało dotacje w ramach programu „Ochrona zabytków” na konserwację i renowację części wschodniej i południowo-wschodniej kościoła pw. Wniebowzięcia NMP, Sanktuarium MB Pokornej.

ul. Cysterska 4
47-430 Rudy
http://www.rudy-opactwo.pl/ 

Zabytek ten należy do wąskiej grupy śląskich kościołów ewangelicko-augsburskich, tzw. kościołów Łaski, będących świadectwem XVIII-wiecznego odrodzenia protestantyzmu na Górnym Śląsku i w monarchii habsburskiej. Jest to jedyny spośród czterech ocalałych kościołów Łaski, który do chwili obecnej funkcjonuje nieprzerwanie jako świątynia ewangelicka.

Plac Kościelny 6
43-400 Cieszyn
https://cieszyn.luteranie.pl/
https://zabytek.pl/pl/obiekty/cieszyn-kosciol-ewangelicko-augsburski-laski-tzw-kosciol-jezus 

Dom Przedpogrzebowy zw. Małą Synagogą w Gliwicach jest jednym z niewielu ocalałych obiektów dziedzictwa judaistycznego w woj. śląskim. Budynek wzniesiono w 1903 r. na obszarze założonego w 1902 r. i wciąż czynnego cmentarza żydowskiego. Gmach ten stanowi jedyny w kraju obiekt projektu wybitnego austriackiego architekta Maxa Fleischera.

ul. Księcia Józefa Poniatowskiego 1 
44-100 Gliwice
http://muzeum.gliwice.pl/pl/zwiedzaj/dom-pamieci-zydow-gornoslaskich; https://zabytek.pl/pl/obiekty/gliwice-dom-przedpogrzebowy-zw-mala-synagoga 

To reprezentatywny przykład osiedla robotniczego z lat 1910-1922, projektu Hansa von Poellnitza, powstały na zlecenie magnatów przemysłowych von Ballestrem dla pracowników pobliskich kopalń. W skład założenia wchodzą budynki mieszkalne i gospodarcze oraz obiekty użyteczności publicznej. Program funkcjonalny osiedla dopełnia istniejący tu już wcześniej kościół pw. Matki Boskiej Różańcowej z niewielkim klasztorem jezuitów (obecnie plebanią), wybudowany w 1869 r. z fundacji rodziny von Ballestrem.

https://wirtualnaruda.pl/spacerownik/04_Ruda.pdf

https://zabytek.pl/pl/obiekty/ruda-slaska-zespol-osiedla-robotniczego 

Malowniczo położone w północnej części Jury Krakowsko-Częstochowskiej ruiny zamku Olsztyn są pozostałością jednego z historycznie najważniejszych średniowiecznych zespołów obronnych dawnej ziemi krakowskiej. Zachowana częściowa budowla należy do grupy najstarszych średniowiecznych zamków jurajskich, powstałych w celu zabezpieczenia granic kraju od strony Śląska. Miejsce to obejmuje pozostałości rozbudowywanej od XIII w. warowni, relikty grodu i świadectwa osadnictwa na Górze Zamkowej od okresu paleolitu.

https://zabytek.pl/pl/obiekty/olsztyn-ruiny-zamku-olsztyn 

To najważniejszy system umocnień obronnych z okresu II Rzeczpospolitej, wznoszony etapami od 1933 do 1939 r. W skład zespołu wchodzi około 200 obiektów, m.in. schrony bojowe i bierne, budynki koszarowe czy budowle hydrotechniczne. Poszczególne obiekty zostały rozmieszczone na odcinku ok. 60 km, tworząc większe punktu oporu.

https://zabytek.pl/pl/obiekty/g-237515 

Budynek historycznej elektrowni Huty „Królewskiej” wzniesiono w 1891 r., a następnie rozbudowano w 1895 i ok. 1900 r. Całość mieściła siłownię zasilającą hutę w prąd do 1911 r., pobliską kopalnię „Król”, a także miasto Królewska Huta (dziś Chorzów). W 2021 r. w zaadaptowanych pomieszczeniach elektrowni działalność zainicjowało Muzeum Hutnictwa. 

MKiDN finansowało w ramach funduszy unijnych rewitalizację i udostępnienie poprzemysłowego Dziedzictwa Górnego Śląska - infrastruktury poprzemysłowej w Zabrzu i Chorzowie (67 mln zł w latach 2017-2022).

ul. Metalowców 4a
41-500 Chorzów
https://muzeumhutnictwa.pl/
https://zabytek.pl/pl/obiekty/g-246758 

Park w Świerklańcu należy do grupy najlepiej zachowanych przykładów założeń naturalistyczno-krajobrazowych w skali regionu i kraju. Stanowi pozostałość po zespole pałacowo-parkowym, który do poł. XX w. był własnością magnatów przemysłowych Henckel von Donnersmarcków. W obrębie parku zachował się m.in. amfiteatr, kościół pw. Matki Boskiej Częstochowskiej i pałacyk ,,Dom Kawalera’’. Zespół ten jest dziełem uznanych architektów, m.in. Ernsta von Ihne, Otto Roschdorfa, Emmanuela Frémiet czy Petera Lenné.

ul. Parkowa

Świerklaniec

https://zabytek.pl/pl/obiekty/swierklaniec-zespol-palacowo-parkowy 

Tradycje ludwisarskie rodziny Felczyńskich sięgają XIX w., a ich źródeł należy szukać na terenie Ukrainy, gdzie w 1808 r. Michał Felczyński uruchomił pierwszą ludwisarnię. Założony po wojnie przez Tadeusza Felczyńskiego zakład w Taciszowie prowadzi obecnie jego syn Zbigniew – to już szóste pokolenie wywodzących się z Kałusza rzemieślników. Zakład – jako najstarsza odlewnia dzwonów na Śląsku – pozostaje wierny tradycyjnym technikom, których rodowód sięga czasów renesansu. Zbigniew Felczyński czas wytopu uzależnia od pory roku i warunków atmosferycznych – zwykle odlew odbywa się o świcie lub w nocy. Część dawnych przekazów mówi również o tradycji wytapiania dzwonów w piątek o godz. 15.00 na pamiątkę śmierci Jezusa Chrystusa.