Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego finansuje utrzymanie nekropolii na terenie Polski w ramach Programu „Groby i cmentarze wojenne w kraju”. Finansowanie otrzymują projekty z zakresu prowadzenia prac remontowych, konserwatorskich i restauratorskich, dokumentowania i prowadzenia badań naukowych, popularyzowania i upowszechniania wiedzy. Wspierane są zarówno zadania dotyczące np. modernizacji dużych założeń cmentarnych, jak i ochrona niewielkich mogił, które przetrwały dzięki zaangażowaniu społecznemu lokalnych mieszkańców.

Wśród 81 zadań w 2022 r. dofinansowano m.in.: Sanktuarium Męczenników II Wojny Światowej (realizacja przez Stowarzyszenie „Rodzina Piaśnicka), projekt Przywracanie pamięci o cmentarzach I wojny światowej na terenie Puszczy Kurpiowskiej (realizacja przez Ośrodek Badań Europy Środkowo-Wschodniej), a także projekty gmin, takie jak: Remont konserwatorski cmentarza wojennego nr 281 z okresu I wojny światowej na terenie cmentarza parafialnego w Dębnie, Konserwacja krzyży nagrobnych na Starym Cmentarzu Jenieckim w Łambinowicach, czy Przywrócenie kwatery wojennej z czasów I wojny światowej na zabytkowym cmentarzu przy ul. Warszawskiej w Giżycku.

Ochrony wymagają także polskie nekropolie wojenne znajdujące się poza granicami kraju. Prace konserwatorskie i porządkowe prowadzone przy polskich grobach wojennych są także finansowane ze środków MKiDN. W 2022 r. zrealizowane zostały projekty związane z ochroną nekropolii na Ukrainie, Litwie i Łotwie, a także w Iranie, Izraelu, Libanie, Kazachstanie, Kirgistanie, Niemczech, Uzbekistanie i we Włoszech. Trwają jeszcze prace w Ugandzie, w Rumunii oraz we Francji. Za naszą wschodnią granicą kontynuowana jest renowacja cmentarzy i grobów z walk 1920 r.

Poza troską Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego o zachowanie dziedzictwa materialnego równie istotne są działania zmierzające do zachowania pamięci o poległych i zmarłych ofiarach wojen. Dotyczy to w szczególności Polaków poległych, zmarłych i zamordowanych na terenie Niemiec w czasie II wojny światowej. W br. na cmentarzu Ohlsdorf w Hamburgu ustawiono tablice z przywróconymi nazwiskami 1 229 osób pochowanych na terenie całego cmentarza, których dane zostały ustalone w wyniku badań archiwalnych. Ponadto Ministerstwo kontynuuje realizację projektu „Zaginieni, ale nie zapomniani żołnierze Polskich Sił Zbrojnych”, którego celem jest przywracanie pamięci o poległych żołnierzach niemających imiennych pochówków. Środki przeznaczone na powyższe cele pochodzą z budżetu Departamentu Dziedzictwa Kulturowego za Granicą i Miejsc Pamięci oraz Programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego i „Miejsca Pamięci Narodowej za Granicą”.

1. Ukraina

Działania finansowane z Programu Ministra „Miejsca Pamięci Narodowej za Granicą” realizowane są m.in. przez Fundację Wolność i Demokracja, która – przy zaangażowaniu polskiej społeczności zamieszkującej tereny dawnych południowo-wschodnich województw II RP – sprawuje opiekę nad ponad dwudziestoma polskimi cmentarzami i grobami wojennymi oraz prowadzi ich bieżące naprawy, w 2022 r. roku przeprowadziła prace remontowe w Nowym Mieście (w miejscu pochówku ludności cywilnej zamordowanej przez Niemców w czasie II wojny światowej), Sołotwinie (przy grobie legionistów polskich poległych w 1914 r.) oraz w Stryju, gdzie poddano remontowi dużą kwaterę wojenną, w której spoczywają żołnierze polscy polegli w walkach 1920 r.

W ramach Programu całoroczną opieką objęty jest też polski cmentarz wojenny z walk 1920 r. w Dytiatyniu oraz cmentarz w Bołszowcach. Ponadto Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego dofinansowało również Stowarzyszenie na Rzecz Gminy Ulhówek „Robim co możem”, które sprawuje opiekę nad polskimi cmentarzami wojennymi na Sokalszczyźnie, m.in. w Bełzie, Czerwonogrodzie, Mostach Wielkich, Rawie Ruskiej i Żółkwi.

Sfinansowane zostały również, mające już wieloletnią tradycję, działania prowadzone przez harcerzy Chorągwi Łódzkiej ZHP, którzy odbudowali polskie cmentarze legionowe w Kostiuchnówce, Kuklach, Kowlu, Maniewiczach, Wołczecku i innych miejscowościach na Wołyniu oraz sprawują nad nimi stałą opiekę.

2. Kazachstan, Kirgistan, Uzbekistan

Z budżetu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego jest finansowana stała opieka nad łącznie dwudziestoma dwoma Polskimi Cmentarzami Wojennymi w Uzbekistanie (17), Kazachstanie (4) i Kirgistanie (1).

3. Litwa

W ramach Programu „Miejsca Pamięci Narodowej za Granicą” w bieżącym roku sfinansowano, realizowane przez Fundację „Pomoc Polakom na Wschodzie”, prace inwentaryzacyjne i projektowe na dwóch największych polskich kwaterach wojennych w Wilnie – na Antokolu i Starej Rossie. Przygotowane projekty posłużą do przeprowadzenia w kolejnych latach kompleksowych remontów tych nekropolii. Fundacja realizuje również zadania w innych miejscach na Litwie: obecnie trwa odbudowa zlikwidowanego w czasach sowieckich cmentarza wojennego z 1920 r. na wileńskim Zakrecie, wyremontowano groby wojenne z walk 1920 r. w Bogdaniszkach, Hoduciszkach i Święcianach, przed planowanym remontem przeprowadzono inwentaryzację dużej kwatery z walk 1920 r. w Nowych Święcianach, na ukończeniu jest budowa upamiętnienia ku czci żołnierzy polskich, poległych w 1920 r., pochowanych na cmentarzu w Podbrodziu.

4. Łotwa

W tym roku Fundacja „Pomoc Polakom na Wschodzie”, w ramach Programu Ministra „Miejsca Pamięci Narodowej za Granicą”, podjęła prace mające na celu wykonanie upamiętnień na dotychczas nieurządzonych grobach polskich żołnierzy poległych w walkach 1920 r. i pochowanych w Dyneburgu i Nejborne. Realizacja tych upamiętnień poprzedzona została pracami sondażowo-ekshumacyjnymi, w wyniku których zlokalizowano miejsca pochówku żołnierzy.

5. Iran, Izrael i Liban

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego od wielu lat opiekuje się polskimi cmentarzami wojennymi w Iranie, Izraelu i Libanie. Pochowani są tam polscy cywile – zesłańcy, którym udało się opuścić ZSRR wraz z armią gen. Andersa, oraz żołnierze tej armii, którzy zmarli w wyniku chorób i wycieńczenia. Spoczywają oni na pięciu cmentarzach w Iranie (Ahwaz, Bandar Anzali, Isfahan, Meszhed i Teheran), dwóch cmentarzach w Izraelu (Jaffa i Jerozolima) oraz na jednym cmentarzu w Libanie (Bejrut). Opiekę nad nekropoliami sprawuje Fundacja „Armenian Foundation”. Działania są finansowane z Programu Ministra „Miejsca Pamięci Narodowej za Granicą”.

6. Niemcy

W tym roku Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie” zrealizowała renowację polskiej kwatery na cmentarzu Ohlsdorf w Hamburgu, gdzie spoczywają ofiary II wojny światowej. Na terenie Polskiej Kwatery Wojennej przeprowadzono prace konserwatorskie kamieni nagrobnych oraz wykonano granitowe repliki zniszczonych betonowych krzyży. Dodatkowo przed krzyżami ustawiono tablice z imionami i nazwiskami 1 229 osób pochowanych na terenie całego cmentarza, których dane personalne zostały ustalone w wyniku kwerend archiwalnych. Prace te zostały sfinansowane w ramach Programu Ministra „Miejsca Pamięci Narodowej za Granicą”.

7. Włochy

Ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego jest finansowana stała opieka konserwatorska nad Polskimi Cmentarzami Wojennymi 2. Korpusu Polskiego we Włoszech, w tym nad nekropolią na Monte Cassino położoną w tzw. Dolinie Śmierci – rejonie najcięższych walk 3 Dywizji Strzelców Karpackich. Spoczywa tam 1066 żołnierzy poległych w walkach o otwarcie drogi na Rzym. Ponadto są tam pochowani zmarli już po wojnie: biskup polowy Józefa Gawlina, gen. Władysław Anders oraz jego żona Irena Anders. Na większości grobów na Monte Cassino stoją przeważnie proste krzyże łacińskie. Wśród poległych byli też żołnierze wyznania prawosławnego czy mojżeszowego, stąd też na nekropolii można znaleźć kwatery z krzyżami prawosławnymi i macewami z gwiazdą Dawida.

W masywie Monte Cassino renowacji poddano również kolejny element, upamiętniający żołnierzy Wojska Polskiego – wyremontowano krzyż upamiętniający żołnierzy z 3. Dywizji Strzelców Karpackich. Prace zostały sfinansowane z Programu Program Ministra „Miejsca Pamięci Narodowej za Granicą”, a zrealizowała je Fundacja Silva Rerum Polonarum.