Prace Zygmunta Vogla: „Widok Cmentarza przy kościele Panny Marii” oraz „Widok kościoła Karmelitów w Warszawie” z kolekcji hr. Edwarda Raczyńskiego zostały zrabowane w czasie II wojny światowej z siedziby Muzeum Narodowego w Warszawie. Natomiast rysunek „Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny” autorstwa Melchiora Steidla został skradziony w 2005 r. z warszawskiej kolekcji prywatnej.

Minister kultury i dziedzictwa narodowego zwrócił uwagę, że w ostatnim czasie do Polski powraca coraz więcej dóbr kultury – zarówno utraconych w wyniku II wojny światowej, jak i zrabowanych po wojnie.

W ostatnich latach bardzo zdynamizowaliśmy i rozwinęliśmy system odzyskiwania dzieł sztuki, przede wszystkim strat wojennych. Opiera się on na sieci naszych współpracowników, osób i instytucji w Polsce i na całym świecie. Są to historycy, obywatele, pasjonaci, stowarzyszenia, jak również fundacje, które zajmują się poszukiwaniem strat wojennych. To m.in. dzięki ich pomocy praktycznie co tydzień odnajdujemy utracone dzieła sztuki w różnych miejscach na świecie – mówił prof. Piotr Gliński podczas uroczystości.

Szef resortu kultury przypomniał, że w wyniku działań wojennych i planowanej grabieży prowadzonej przez niemieckie i radzieckie wojska na terytorium okupowanej Polski utraconych zostało ponad pół miliona zabytków pochodzących z kolekcji publicznych, prywatnych i kościelnych.

W swoich staraniach musimy pokonać potężnego przeciwnika, jakim jest ludzka chciwość. To właśnie ona sprawia, że nie udaje się odzyskać znaczącej części utraconych dzieł sztuki. W tej chwili prowadzimy ok. 150 procesów restytucyjnych dotyczących dzieł sztuki w 15 krajach świata. W naszych bazach danych, które są podstawą naszej pracy, mamy opisanych 68 tys. dzieł sztuki utraconych podczas II wojny światowej oraz 12 tys. dzieł skradzionych i nielegalnie wywiezionych z Polski przede wszystkim w okresie PRL-u. To wszystko udaje się także dlatego, że wprowadziliśmy nowe programy, które badają pochodzenie dzieł sztuki, m.in. takie jak program „Badania polskich strat wojennych” – poinformował polski minister kultury.

Prof. Piotr Gliński zwrócił uwagę, że systemy prawne w krajach takich jak Rosja czy Niemcy nie są pomocne przy odzyskiwaniu utraconych dzieł sztuki.

Mimo braku współpracy ze strony Rosji, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego składa wnioski restytucyjne do tego kraju. Do tej pory złożyliśmy 27 takich wniosków, by być przygotowanym, jeśli reżim Władimira Putina upadnie. Z kolei niemiecki system prawny pozwala na to, by zostać właścicielem dzieła skradzionego w czasie lub po wojnie po upływie 30 lat od nabycia dzieła w tzw. dobrej wierze. Jest to możliwe nawet wtedy, jeśli po drugiej stronie obrazu znajduje się stempel Muzeum Narodowego w Warszawie, jak było w przypadku słynnej grafiki Kandinsky'ego – przypomniał.

Nawiązując do odzyskanych akwarel Zygmunta Vogla, szef resortu kultury poinformował, że zostały one odzyskane dzięki kolekcjonerowi i miłośnikowi poloników Markowi Kabatowi, który nabył je na wiedeńskim rynku dzieł sztuki z intencją przekazania do Polski, aby mogły uzupełnić ocalałą część historycznej kolekcji hr. Edwarda Raczyńskiego. Zwrócił też uwagę, że trzeci odzyskany obiekt – rysunek autorstwa Melchiora Steidla „Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny” – jest kolejnym przykładem dzieła sztuki, które powraca do Polski dzięki bliskiej współpracy z amerykańskim Federalnym Biurem Śledczym.

Niedługo po kradzieży rysunek został prawdopodobnie wywieziony do Niemiec, skąd trafił na międzynarodowy rynek sztuki i został zakupiony do zbiorów National Gallery of Art w Waszyngtonie. Dokumentacja dostarczona przez polski resort kultury zdecydowała o podjęciu przez National Gallery of Art decyzji o jego zwrocie. Już niebawem rysunek powróci do Polski i zostanie przekazany właścicielce – przekazał prof. Piotr Gliński.

Szef polskiego resortu kultury podziękował wszystkim pasjonatom polskiej historii i dzieł sztuki z polskich kolekcji, którzy śledzą rynki aukcyjne, poszukują informacji i następnie przekazują je do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Wszystkie historie restytucyjne zakończyły się pozytywnie dzięki profesjonalnemu działaniu bardzo wielu osób i ich dobrej woli. Aby odzyskiwać dzieła sztuki musimy mieć bardzo mocne argumenty prawne dotyczące własności i pochodzenia dzieła. Właśnie dlatego utworzyliśmy w MKiDN odrębny Departament Restytucji Dóbr Kultury, dzięki któremu do Polski powraca jeszcze więcej dzieł sztuki – podsumował minister kultury.

Akwarele Zygmunta Vogla (1764-1826): „Widok cmentarza przy kościele Panny Marii” oraz „Widok kościoła Karmelitów w Warszawie”

Przed wybuchem II wojny światowej dzieła wchodziły w skład warszawskiej kolekcji hr. Edwarda Raczyńskiego i stanowiły część obszernego zbioru kilkudziesięciu przedstawień stolicy autorstwa słynnego weducisty. W 1939 r. akwarele wraz z innymi dziełami sztuki, w tym obrazami, militariami oraz wyrobami ze szkła i ceramiki, zostały zdeponowane w Muzeum Narodowym w Warszawie. Miało to je uchronić przed nadciągającą grabieżą. Tak się jednak nie stało i los obu zabytków przez kilkadziesiąt lat pozostawał nieznany.

W pierwszej dekadzie XXI wieku akwarele trafiły do prywatnej kolekcji na terenie Stanów Zjednoczonych, skąd zostały zwrócone 15 września br. na mocy porozumienia pomiędzy dotychczasowym posiadaczem a Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Intencją kolekcjonera i miłośnika poloników Zygmunta Vogla, który nabył prace na wiedeńskim rynku dzieł sztuki, było ich przekazanie do Polski, aby mogły uzupełnić ocalałą część historycznej kolekcji hr. Edwarda Raczyńskiego. W sprawę powrotu akwarel zaangażowana była również kierowana przez prezesa Marka Skulimowskiego nowojorska Fundacja Kościuszkowska.

Odzyskane akwarele trafią do Muzeum Narodowego w Warszawie, gdzie znajduje się znaczna część zbiorów z dawnej kolekcji hr. Edwarda Raczyńskiego, w tym 67 innych grafik z przedstawieniami Warszawy autorstwa Zygmunta Vogla zakupionych przez Muzeum w 1987 r.

Rysunek Melchiora Steidla (1657-1727) „Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny”

Dzieło Melchiora Steidla zostało skradzione z warszawskiej kolekcji prywatnej w 2005 r. Jego rejestracja w „Krajowym wykazie zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem” pozwoliła na odnalezienie rysunku na terenie Stanów Zjednoczonych. O tym fakcie pracownicy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego poinformowali Federalne Biuro Śledcze, które włączyło się w proces odzyskiwania dzieła.

Kluczowe było potwierdzenie tożsamości oraz proweniencji rysunku. Zaangażowane w sprawę krajowe organy ścigania ustaliły, że niedługo po kradzieży rysunek prawdopodobnie został wywieziony na terytorium Niemiec. Następnie trafił na międzynarodowy rynek dzieł sztuki i został zakupiony do zbiorów National Gallery of Art w Waszyngtonie. Dokumentacja dostarczona przez MKiDN przyczyniła się do podjęcia przez National Gallery of Art decyzji o zwrocie dzieła jego właścicielce.

Dzięki współpracy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego z amerykańskimi służbami śledczymi FBI i HSI w ostatnich latach udało się odzyskać takie dzieła sztuki jak: pięć XIX-wiecznych rysunków łódzkiej synagogi autorstwa Adolfa Zeligsona, „Portret damy” Melchiora Geldorpa, „Uliczka z ruinami zamku” Roberta Śliwińskiego, miniatura „Portet damy” Lizinki de Mirbel czy „Portret młodego mężczyzny” Krzysztofa Lubienieckiego.