Cykl siedmiu obrazów Bractwa św. Łukasza, przygotowanych na Wystawę Światową w Nowym Jorku w 1939 roku, powrócił do Polski dzięki staraniom Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Obrazy, które docelowo uświetnią wystawę stałą Muzeum Historii Polski na warszawskiej Cytadeli, powstały w willi Tadeusza Pruszkowskiego w Kazimierzu Dolnym.

Minister kultury i dziedzictwa narodowego wskazał na szczególny charakter pokazu dzieł Łukaszowców w miejscu, w którym zostały namalowane 85 lat temu. Zaznaczył, że cykl obrazów, przygotowanych na Wystawę Światową w Nowym Jorku w 1939 roku, przedstawia wydarzenia z polskiej historii, które można uznać za wkład w rozwój cywilizacji europejskiej.

To zjazd gnieźnieński, który wskazuje na uznanie polskiej państwowości przez Europę Zachodnią oraz chrzest Litwy, czyli rozszerzenie cywilizacji zachodniej na nasz region Europy, co umożliwiło budowę silnego państwa Jagiellonów. Mamy również przywileje demokracji szlacheckiej, które przesądzały o tolerancyjności polskiego wielonarodowego państwa, jak również Unię Lubelską i uchwalenie Konstytucji 3 maja – wielkie akty polskiej państwowości i mądrości ustrojowej ówczesnych elit, a także wiktorię wiedeńską, będącą świadectwem obrony cywilizacji zachodniej przed zagrożeniami zewnętrznymi. Te wszystkie wydarzenia miały promować Polskę na Wystawie Światowej w Nowym Jorku w 1939 roku. Jednak cztery miesiące po inauguracji tej ekspozycji wybuchła II wojna światowa, po czym świat pokazał inne oblicze  – mówił prof. Piotr Gliński podczas wernisażu wystawy.

Szef resortu kultury przypomniał, że obrazy Łukaszowców, które pozostały w Stanach Zjednoczonych, powróciły do Polski w ubiegłym roku.

Dziękuję wszystkim, którzy się do tego przyczynili: śp. Jackowi Milerowi – wieloletniemu dyrektorowi jednego z departamentów MKiDN, Departamentowi Restytucji Dóbr Kultury, a także Polonii na czele z panem Peterem Obstem. To dowód sprawczości i determinacji, którymi trzeba wykazywać się w walce o dobro publiczne. Prezentacja dzieł w Kazimierzu Dolnym oddaje także hołd środowisku artystycznemu, które w tym miejscu tworzyło, budowało instytucje oraz było zdolne do stworzenia w ciągu 6 miesięcy tego wspaniałego cyklu obrazów – przekazał minister kultury.

Wicepremier Gliński zwrócił uwagę, że założone w 1925 roku Bractwo św. Łukasza było szczególnym ugrupowaniem artystycznym. Wskazał, że odwoływało się ono do klasycznego malarstwa holenderskiego i włoskiego, co uwidacznia się zwłaszcza w kompozycji i perspektywie tworzonych dzieł.

Ta wystawa ma jednak przede wszystkim charakter edukacyjny, który przejawia się w 3 wymiarach: mądrości polskiej historii, rozwoju polskiej sztuki, o czym świadczy m.in. dopełnienie ekspozycji innymi dziełami Bractwa św. Łukasza, oraz racjonalnych działaniach walczącej z wieloma przeciwnościami II Rzeczypospolitej, która zamówiła te wyjątkowe dzieła, mające sławić Polskę na świecie i walczyć o nasz wizerunek. To dowodzi, że artyści uczestniczyli w tym działaniu na rzecz dobra publicznego, na rzecz Polski – podkreślił szef resortu kultury.

Prof. Piotr Gliński zaznaczył, że wraz z obrazami Łukaszowców w ubiegłym roku do Polski wróciły również 4 makaty według projektu Mieczysława Szymańskiego przedstawiające zwycięstwo Jana III Sobieskiego pod Wiedniem. Wykonane przez zespół hafciarek pod kierunkiem Marii Łomnickiej-Bujakowej na wcześniejszą Wystawę Światową w Paryżu, ze względu na swój wyjątkowy charakter były także prezentowane na ekspozycji w Nowym Jorku.

---

O wystawie

Cykl siedmiu obrazów Bractwa św. Łukasza, przygotowanych na Wystawę Światową w Nowym Jorku w 1939 roku, powrócił do Polski w lipcu 2022 roku. Dzieła po raz pierwszy można było zobaczyć na ekspozycji w Muzeum Narodowym w Warszawie jesienią ub.r. Docelowo obrazy Łukaszowców uświetnią wystawę stałą Muzeum Historii Polski, którego siedziba powstaje na warszawskiej Cytadeli.

W ramach wystawy „Łukaszowcy. Kazimierz Dolny – USA – Kazimierz Dolny” w Muzeum Nadwiślańskim w Kazimierzu Dolnym zwiedzający będą mieć możliwość porównania cyklu przygotowanego na wystawę w Nowym Jorku z indywidualną twórczością członków Bractwa.

Tematyka dzieł prezentowanych na światowej wystawie w Nowym Jorku została zlecona przez komitet naukowy złożony z uczonych pod przewodnictwem prof. Oskara Haleckiego. Obrazy można podzielić na dwie tematyczne grupy. Pierwsza porusza kwestie dziejów Polski o znaczeniu międzynarodowym. Należą do niej obrazy: „Spotkanie Bolesława Chrobrego z Ottonem III u grobu św. Wojciecha (1000)”, „Przyjęcie chrześcijaństwa przez Litwę (1386)”, „Unia Lubelska (1569)”, oraz „Odsiecz Wiednia (1683)”. Druga grupa obrazów przedstawia wydarzenia, które wprowadzały ideę demokracji w Polsce. Są to dzieła, takie jak: „Nadanie przywileju jedleńsko-krakowskiego (1430)”, „Uchwalenie konfederacji warszawskiej o wolności religijnej (1573)” i „Konstytucja 3 maja (1791)”.

Wystawę pn. „Łukaszowcy. Kazimierz Dolny – USA – Kazimierz Dolny” w Muzeum Nadwiślańskim można oglądać do 6 sierpnia.

---

Bractwo św. Łukasza – historia ugrupowania oraz okoliczności powstania obrazów

Bractwo św. Łukasza powstało w 1925 roku w Kazimierzu nad Wisłą, gdzie artyści bywali bardzo często w ramach plenerów malarskich Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie, organizowanych przez prof. Tadeusza Pruszkowskiego.

W maju 1938 r. artyści z ugrupowania św. Łukasza przyjechali do Kazimierza z zadaniem przygotowania cyklu obrazów na Wystawę Światową w Nowym Jorku w 1939 roku. Pracę tę podjęło jedenastu malarzy: Antoni Michalak, Bolesław Cybis, Bernard Frydrysiak, Jan Gotard, Aleksander Jędrzejewski, Eliasz Kanarek, Jeremi Kubicki, Stefan Płużański, Janusz Podoski i Jan Zamoyski pod kierunkiem prof. Tadeusza Pruszkowskiego. Artyści pracowali intensywnie, po 10-12 godzin dziennie. Założeniem było stylistyczne ujednolicenie obrazów.

Efekty prac zaprezentowano publiczności 7 grudnia 1938 r. w siedzibie Instytutu Propagandy Sztuki w Warszawie. Następnie obrazy przetransportowano statkiem do Ameryki, aby w kwietniu 1939 r. uświetniły Salę Honorową pawilonu polskiego na Wystawie Światowej w Nowym Jorku. Wybuch wojny we wrześniu 1939 r. sprawił jednak, że polski pawilon został pozbawiony źródeł finansowania. Komisarz generalny polskiej ekspozycji prof. Stefan Ropp wyprzedał część wyposażenia. Największa liczba obiektów trafiła do kolekcji Muzeum Polskiego w Chicago. Natomiast zbiór siedmiu obrazów Łukaszowców został zdeponowany w jezuickiej uczelni Le Moyne College w Syracuse w stanie Nowy Jork, gdzie od 1958 r. był prezentowany w bibliotece, początkowo w Grewen Hall, a od 1981 r. – w Noreen Reale Falcone Library.

Historia odzyskania cyklu obrazów Bractwa św. Łukasza: https://www.gov.pl/web/kultura/po-83-latach-prace-lukaszowcow-wrocily-do-polski