Wiceminister Jarosław Sellin podkreślił, że nagroda im. Profesora Jana Zachwatowicza należy do najbardziej prestiżowych wyróżnień w dziedzinie ochrony dziedzictwa kulturowego, a także jest formą uczczenia dorobku naukowego i dokonań w dziedzinie ochrony zabytków jednego z najwybitniejszych polskich architektów-konserwatorów.

Prof. Jan Zachwatowicz był postacią niezwykłą. Sygnatariusz Karty Weneckiej, a jednocześnie autor koncepcji odbudowy warszawskiej Starówki, w najtrudniejszych latach powojennej odbudowy pełnił funkcję generalnego konserwatora zabytków, skutecznie wyznaczając kierunki i wyzwania dla służb konserwatorskich ówczesnego państwa – przypomniał wiceminister Sellin.

Wiceszef resortu kultury i dziedzictwa narodowego zaznaczył, że współczesne wyzwania generalnego konserwatora zabytków są zupełnie inne, choć równie ważne i wymagające pilnych interwencji, jak problem przestrzeni publicznych i ich znaczenia dla dziedzictwa kulturowego.

Problematyka ochrony placów i ulic miejskich dotyka całych układów urbanistycznych, krajobrazu kulturowego i zieleni zabytkowej. Wymaga indywidualnego traktowania w rozstrzygnięciach konserwatorskich, kształtowaniu lokalnych polityk miejskich, strategiach i dokumentach planistycznych. Wymaga uwzględniania jego cech specyficznych, poprzedzonych analizami różnorodnych kontekstów przestrzennych i konieczności kształtowania właściwego otoczenia i sąsiedztwa dla obszarów zabytkowych – powiedział dr Jarosław Sellin.

Generalny konserwator zabytków wskazał, że dziedzictwo jako zasób nieodnawialny wymaga nieustanej troski i zrównoważonego podejścia w planowaniu jego wykorzystaniu w rozwoju. Dodał, że warunkiem czerpania długofalowych korzyści z potencjału dziedzictwa kulturowego jest zachowanie autentyzmu i integralności najważniejszych nośników jego wartości. Jak zaznaczył, szczególnie wobec zabytków na obszarach miast, gdzie presja inwestycyjna jest bardzo silna, a ochrona zabytków staje się strategią osiągania równowagi opartej na zasadach trwałego i zrównoważonego rozwoju między rozwojem miast, a jakością życia jego mieszkańców.

W strukturze miasta przestrzenie publiczne to charakterystyczny element tożsamości, centralizujący życie społeczno-gospodarcze i kulturalne. Przestrzenie te w dalszym ciągu skupiają najlepiej zachowaną zabytkową zabudowę, świadczącą o historii miasta. Dlatego tak ważne jest, aby proces rewitalizacji, modernizacji i przekształceń przestrzeni miejskich, przebiegał zgodnie z poszanowaniem zasad konserwatorskich – podkreślił wiceminister kultury.

Dr Jarosław Sellin przypomniał również, że opublikowane rok temu zalecania generalnego konserwatora zabytków są nadal aktualne, a prezentowane na konferencji referaty wskazują na dalszą potrzebę zgłębiania problemu i wdrażania przyjętych zasad.

Ogłaszając laureatów zaszczytnej Nagrody im. Prof. Jana Zachwatowicza, którą w tym roku otrzymali konserwator Ewa Stanecka oraz prof. Jan Ostrowski, wiceminister podkreślił ich ogromne zasługi.

Dzisiejsi laureaci to przykłady wybitnych postaci dla ochrony zabytków w Polsce. Osoby, których pasja przerodziła się w wiele wyjątkowych działań praktycznych, także w zakresie ochrony przestrzeni publicznych – wskazał generalny konserwator zabytków.

Ewa Stanecka

W trakcie pracy zawodowej przeszła wszystkie stanowiska pracy od opiekuna archiwum WKZ, przez prace związane z prowadzeniem sekretariatu konserwatora. Wśród powierzonych zadań w szczególności zajmowała się ochroną zabytków nieruchomych, przygotowywaniem umów na prace i dokumentacje konserwatorskie z terenu województwa. W wyniku przemian ustrojowych, w nowo utworzonej Państwowej Służbie Ochrony Zabytków została wybrana z konkursu na stanowisko wojewódzkiego konserwatora zabytków.

W działaniach konserwatorskich jako wojewódzki konserwator zabytków skupiła się na szeroko pojętej ochronie krajobrazu kulturowego oraz wykazania w nowo tworzonej dokumentacji geodezyjnej wszystkich zabytków nieruchomych oraz obszarowych wpisów do rejestru zabytków. Szczególnie związana z odbudową podzamcza w Szczecinie, gdzie ustalała zakres niezbędnych badań, które wraz z kwerendami archiwalnymi pozwoliły na opracowanie wytycznych konserwatorskich do odbudowy dolnej części starego miasta. Innym ważnym zadaniem było przygotowywanie studiów kulturowych z określeniem walorów zabytkowych poszczególnych gmin ówczesnego województwa szczecińskiego, które stały się niezbędnym materiałem do tworzenia dokumentów planistycznych poszczególnych gmin.

Brała także udział jako juror w konkursach architektonicznych i urbanistycznych przygotowywanych przez Stowarzyszenie Architektów Polskich Oddział w Szczecinie. Działa również społecznie, m.in. jest członkiem Zarządu Głównego Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków, a obecnie Prezesem SKZ Oddziału w Szczecinie.

Wśród działań podejmowanych z urzędu a dotyczących szeroko pojętej ochrony zabytków, ważnym jest współtworzenie od 20 lat polsko-niemieckiej konferencji ANTIKON, poświęconej problematyce związanej z ochroną zabytków wzniesionych w konstrukcji ryglowej.

Jest autorem wielu publikacji i wystąpień z zakresu problematyki związanej z ochroną zabytków w tym jest współtwórcą ciągłego wydawnictwa finansowanego przez WKZ – Zachodniopomorskich Wiadomości Konserwatorskich.

Za swą pracę na rzecz ochrony zabytków otrzymała m.in. Złoty i Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, złotą odznakę „Za opiekę nad Zabytkami”, wyróżnienie Consevator Ecclesiae, wyróżnienie im. Łomnickiego i Hanny Pieńkowskiej oraz inne związane z pracą zawodową i społeczną na rzecz ochrony zabytków.

Prof. Jan Ostrowski

Wybitny specjalista w zakresie historii sztuki nowożytnej. Absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego, który tytuł profesora nauk humanistycznych otrzymał w 1992 roku. W swojej karierze badawczo-naukowej odbywał liczne staże w instytucjach na całym świecie, m. in. w Londynie, Berkley i Cambridge. W latach 1973–2018 prowadził pracę dydaktyczną w Instytucie Historii Sztuki UJ. W latach 1999–2000 wykładał jako profesor wizytujący na Wolnym Uniwersytecie Berlińskim.

W latach 1989-2020 był dyrektorem Zamku Królewskiego na Wawelu. W ciągu ponad 30 lat kierowania tą instytucją doprowadził do kompleksowej konserwacji jego substancji zabytkowej i unowocześnienia działalności instytucji zgodnie ze standardami światowymi. Współorganizator licznych wystaw, zarówno na terenie Zamku, jak i na całym świecie, między innymi w Japonii, USA, Kanadzie.

W roku 1990 r. został wiceprzewodniczącym Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa. Był członkiem Rady do Spraw Muzeów, Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów, Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk. W 2010 został członkiem korespondentem, a w 2015 członkiem czynnym Polskiej Akademii Umiejętności, gdzie w 2018 roku został wybrany na jej prezesa (uzyskał następnie reelekcję na tę funkcję).

Jego badania obejmują sztukę wieków XIV–XX, ze szczególnym naciskiem na okres baroku i romantyzmu. Jest autorem ponad 300 publikacji naukowych, popularnonaukowych i eseistycznych, w tym kilkunastu książek. Zainicjował i prowadził program inwentaryzacji zabytków sztuki sakralnej na kresach. W latach 1993-2015, pod jego redakcją i ze znacznym udziałem autorskim, ukazały się 23 tomy inwentarza pt. Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej (program jest kontynuowany według ustalonej przez niego metody i pod jego ogólnym kierownictwem).

Odznaczony między innymi Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski, w uznaniu wybitnych zasług dla kultury narodowej, za osiągnięcia w działalności na rzecz rozwoju muzealnictwa oraz krzewienia tradycji polskich, Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Kawalerskim Legii Honorowej i Odznaką Honorową „Bene Merito”. Otrzymał także m.in. Nagrodę im. prof. Aleksandra Gieysztora oraz Nagrodę Miasta Krakowa.

---

Nagroda im. Prof. Jana Zachwatowicza

Nagroda im. Profesora Jana Zachwatowicza została ustanowiona przez Polski Komitet Narodowy Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków ICOMOS w celu uznania wybitnych osiągnięć osób działających w zakresie ochrony i konserwacji zabytków, realizowanych jako misja na rzecz zachowania dziedzictwa kulturowego. Nagroda jest przyznawana corocznie od 2000 roku. Z uwagi na idee jakie realizował Profesor Jan Zachwatowicz, pełniąc funkcję Generalnego Konserwatora Zabytków, Partnerem Polskiego Komitetu Narodowego ICOMOS jest Generalny Konserwator Zabytków RP. Nagrody mogą być osoby działające na rzecz ochrony i konserwacji zabytków na terenie Rzeczpospolitej Polskiej lub na rzecz ochrony dziedzictwa poza granicami Polski.