Wygląd:

Chleb żytni posypany mąką żytnią na wierzchu, żytni razowy z błyszczącą skórką, nacinany w charakterystyczną kratkę.

Kształt:

Prostokątny.

Rozmiar:

Waga chleba: 3 kg, 2 kg, 1 kg.

Barwa:

Wierzchnia część bochenka koloru ciemno-brązowego, spód i boki przypieczone w kolorze złotym. W przekroju miękisz żytniego chleba szary, a żytniego razowego szaro-beżowy.

Konsystencja:

Porowata, wilgotna.

Smak:

Smak lekko kwaśny o winnym zapachu z kminkiem.

Tradycja:

Gmina Mielec położona jest w północno-zachodniej części województwa podkarpackiego, w Kotlinie Sandomierskiej, w północnej części „Doliny Dolnej Wisłoki”. „Okolice należały do bardzo ubogich, pszenicę i mąkę pszenną przeznaczano głównie na sprzedaż (pieczono z niej przeważnie tylko bułki na święta)” (Wywiad przeprowadzony z mieszkańcami powiatu mieleckiego). Dlatego popularne na tych terenach było przygotowywanie wyrobów piekarskich z mąki żytniej. Chleb żytni na zakwasie przygotowywany był w Mielcu i okolicach już w okresie międzywojennym XX wieku. Zazwyczaj pieczony był co 1-2 tygodnie. Najczęściej wypiek chleba rozpoczynało się w porze obiadowej, gdy temperatura w kuchni była wysoka, co ułatwiało fermentację żuru i zakwasu żytniego. Po 12 godzinach zakwas był gotowy i zaczynano wyrabiać ciasto około 40 minut. Gospodynie z okolic Mielca często wspominają jak ich mamy wyrabiały ciasto: „do zakwasu sypała mąki, tyle, żeby było więcej niż pół dzieży ciasta. Do niej dosypywała w palcach trochę soli i dolewała ciepłej wody. Wszystko razem wyrabiała ręką dość długo, więcej jak pół godziny. Ciasto musiało być gęste. Gdy już wyrobiła to wówczas stawiała jeszcze raz na piecu na 2-3 godziny, żeby urosło. Musiało być ciasta pod pełno w dzieży. Następnie ręką nabierała porcję ciasta i wkładała do specjalnych koszyków ze słomy lub z korzenia, w których formowano bochenki chleba. Pozostawiała w koszykach, żeby jeszcze podrosło” (Wywiad przeprowadzony z mieszkańcami powiatu mieleckiego). W celu podkreślenia aromatu chleba dodawano do ciasta odrobinę kopru lub kminku, a żeby urozmaicić jego wygląd, ciasto nacinano nożem w ukośną kratkę. Na koniec wypiekany był około 2 godziny w piecu opalanym drzewem liściastym. Chleb żytni na zakwasie z Ziemi Mieleckiej przygotowywany jest według tej samej niezmienionej receptury, również obecnie. Może być spożywany na kilka sposobów, np. do gorących potraw (np. do kapusty, do zup), posmarowany smalcem, polany śmietaną albo wodą czy posypany cukrem. Jedzony zarówno na co dzień jak i w święta.