woj. śląskie

Tradycji bożonarodzeniowych jest wiele. Część zwyczajów nie funkcjonuje już we współczesnym świecie, jednak wiele spośród nich nadal jest kultywowanych. I to również dzięki nim ten świąteczny okres jest tak magiczny i inny od wszystkiego, co spotyka nas na co dzień. Wigilia sama w sobie była pełna magicznych wierzeń, a co za tym idzie również i magicznych zabiegów. Ich celem było zapewnienie sobie i rodzinie wszystkiego, co najlepsze w następnym roku, a przede wszystkim: zdrowia, pomyślności, przychylności losu czy udanych zbiorów. Symboliczne były wszystkie zachowania, gesty, a to jakim się było tego dnia, wróżyło, jaki będzie następny rok. W tym dniu nie pożyczano niczego, by z daną rzeczą nie pozbyć się szczęścia z domu, starano się oddać wszystkie długi do dnia Wigilii, aby nie przeszły na kolejny rok, unikano kłótni, itp.

Znakiem do rozpoczęcia kolacji było pojawienie się na niebie pierwszej gwiazdki zwanej na Śląsku „jutrzenką”. Jeśli natomiast aura była pochmurna i na niebie żadna z gwiazdek nie mogła się pojawić, z kolacją czekano do godziny 18. Sama wieczerza wigilijna odbywała się w uroczystym nastroju. Stół, do którego zasiadano był odpowiednio przygotowany: biały obrus, sianko pod stołem (ewentualnie obrusem) bądź snopki w kątach domu oraz opłatek, od którego rozpoczynano kolację. W niektórych rodzinach zwyczajem było umieszczanie pod nakryciem każdego domownika pieniążka, który miał przynieść szczęście i powodzenie. Dostatek zapewnić też miała rybia łuska – najlepiej z karpia, noszona w portfelu.

Dawniej w tym dniu zachowywano post. Najczęściej na wigilijnym stole pojawiało się siedem, dziewięć lub dwanaście potraw. Starano się, aby na wigilijnym stole pojawiły się potrawy przygotowane z tego co wyrosło na polu, w ogrodzie, sadzie, lesie czy wodzie. Zatem na stole królowały potrawy przygotowane z kasz, mąk, jarzyn, owoców, miodów, orzechów, ze śledzi, karpia.

Tradycyjne zupy wigilijne na Śląsku to siemieniatka / siemieniotka / konopiotka oraz moczka (bryja).Siemieniatka podawana jest z uprażoną kaszą jęczmienną. Moczka (bryja) to zupa o wyglądzie rzadkiej marmolady śliwkowej, z widocznymi kawałkami orzechów, migdałów, ugotowanych owoców suszonych oraz innych bakalii. Bryja była też przyrządzana na wywarze z warzyw, między którymi królował pasternak. Podczas wigilii podawano również garus (garusek lub kwaśne), którego podstawą przygotowania są suszone owoce: śliwki, jabłka, gruszki. Tradycyjna ryba wigilijna to karp, najczęściej smażony. Na terenie Jury Krakowsko-Częstochowskiej mieszkańcy mogą smakować lokalnego karpia złotopotockiego, na południu karpia gołyskiego lub bestwińskiego. W okolicach Częstochowy popularną potrawą związaną z tradycjami Świąt Bożego Narodzenia jest kapusta z grochem. Makówki przypominają z wyglądu rozdrobnione ciasto drożdżowe z makiem, posypane rodzynkami i migdałami. Spożycie makówek zapewniało, że rodzina będzie się trzymać razem. Podawało się je na samym końcu wieczerzy wigilijnej. Z kolei strudel jabłkowy już od czasów austriackich pojawia się na tradycyjnym stole wigilijnym Podbeskidzia. Śląski piernik tradycyjny wypiekany był głównie w okresie poprzedzającym Święta Bożego Narodzenia i charakterystyczny jest dla Raciborza i okolic. W przedziwnie rzeźbionych drewnianych formach, wypiekano postacie dworek, królów, rycerzy, giermków, a nawet całe sceny z życia ówczesnych ludzi.

Po obfitej kolacji wigilijnej spożywano kompot z suszonych owoców (jabłka, gruszki, śliwki). Na Górnym Śląsku i Śląsku Cieszyńskim potocznie nazywany pieczkami.¹

------------------------------

¹ Opracowano na podstawie materiałów przesłanych przez Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego.

Produkty i potrawy wigilijne wpisane na Listę Produktów Tradycyjnych: