Zharmonizowane wskaźniki ryzyka związanego ze stosowaniem środków ochrony roślin

Postanowienia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/128/WE z dnia 21 października 2009 r. ustanawiającej ramy wspólnotowego działania na rzecz zrównoważonego stosowania pestycydów nakładają na państwa członkowskie Unii Europejskiej obowiązek publikowania wartości zharmonizowanych wskaźników ryzyka, związanego ze stosowaniem na terytorium tych państw środków ochrony roślin. Szczegółowe zasady obliczania tych wskaźników zostały określone w załączniku IV do dyrektywy 2009/128/WE.

Zharmonizowany wskaźnik ryzyka nr 1 (HRI1)

Zharmonizowany wskaźnik ryzyka nr 1 (HRI1) oparty jest na ilości sprzedaży środków ochrony roślin zawierających substancje czynne należące do określonych w dyrektywie 2009/128/WE grup charakteryzujących się różnym poziomem potencjalnego zagrożenia i którym przypisane zostały różne wskaźniki korygujące (wagi).

Tab. 1 Kategoryzacja substancji czynnych i wskaźniki korygujące zagrożenia do celów obliczania zharmonizowanego wskaźnika ryzyka 1 (HRI1)

Grupy
1	2	3	4
substancje czynne niskiego ryzyka, które zostały zatwierdzone lub uznane za zatwierdzone na mocy art. 22 rozporządzenia (WE) nr 1107/ 2009 i które są wymienione w części D załącznika do rozporządzenia wykonawczego (UE) nr 540/2011	substancje czynne zatwierdzone lub uznane za zatwierdzone na mocy rozporządzenia (WE) nr 1107/2009, które nie należą do innych kategorii i które są wymienione w częściach A i B załącznika do rozporządzenia wykonawczego (UE) nr 540/2011	substancje czynne zatwierdzone lub uznane za zatwierdzone na mocy art. 24 rozporządzenia (WE) nr 1107/2009, które są substancjami kwalifikującymi się do zastąpienia i które są wymienione w części E załącznika do rozporządzenia wykonawczego (UE) nr 540/2011	substancje czynne, które nie są zatwierdzone na mocy rozporządzenia (WE) nr 1107/ 2009 i w związku z tym nie są wymienione w załączniku do rozporządzenia wykonawczego (UE) nr 540/2011
Wskaźniki korygujące zagrożenia mające zastosowanie do ilości substancji czynnych wprowadzonych do obrotu w produktach zatwierdzonych na mocy rozporządzenia (WE) nr 1107/2009
1	8	16	64

Rys. 1 Trend wartości wskaźnika HRI1 dla Polski (lata 2011-2023)

Wartość wskaźnika HRI1 dla Polski w roku 2023 wynosi 40. W porównaniu do roku 2022 jest to wartość niższa o 6 (13%). W tym samym okresie wielkość sprzedaży substancji czynnych w Polsce spadła o 10%.

W roku 2023 można zauważyć również zmniejszenie wielkości udziału w sprzedaży substancji kwalifikujących się do zastąpienie (grupa 3) z 24,84% (w roku 2022) do 21,1%, i w konsekwencji również zmniejszenie udziału grupy 3 w wartości wskaźnika HRI1 z 39,62% do 34,89%.

Tab. 2 Udział poszczególnych grup substancji czynnych w wartości wskaźnika HRI1 w roku 2022

Grupa substancji czynnych	Liczba substancji w sprzedaży	Sprzedaż w 2022 [w tonach]	Udział w sprzedaży	Udział w wartości wskaźnika
Grupa 1 – substancje o niskim ryzyku	21	59,25	0,3%	0,03%
Grupa 2 – substancje dopuszczone – inne niż w grupie 1 i 3	190	15762,61	78,6%	65,08%
Grupa 3 – substancje kwalifikujące się do zastąpienia	42	4225,41	21,1%	34,89%
Grupa 4 – substancje niedopuszczone	-	-	-	-
Suma	253	20047,27	100%	100%

Zharmonizowany wskaźnik ryzyka nr 2 (HRI2)

Zharmonizowany wskaźnik ryzyka nr 2 (HRI2) opiera się na liczbie zezwoleń udzielonych na środki ochrony roślin na mocy art. 53 rozporządzenia (WE) nr 1107/2009, o których poinformowano Komisję Europejską zgodnie z art. 53 ust. 1 tego rozporządzenia. Kategoryzacja substancji czynnych i wskaźniki korygujące zagrożenia do celów obliczania zharmonizowanego wskaźnika ryzyka 2 (HRI2) są takie same jak dla wskaźnika HRI1. Na rysunku 2 przedstawiono trend wartości wskaźnika HRI2 dla Polski w latach 2011-2023.

Rys. 2 Trend wartości wskaźnika HRI2 dla Polski (lata 2011-2023)

Przydatność wskaźnika HRI2 w zakresie identyfikacji poziomu ryzyka jest niewielka.

Obserwowane znaczne wahania jego wartości wynikają z małej liczby zezwoleń „jednorazowych” udzielanych w sytuacjach nadzwyczajnych w Polsce. W związku z powyższym, nawet wydanie pojedynczej decyzji może istotnie wpłynąć na wartość wskaźnika. W analizowanym okresie wydawano zezwolenia na zastosowanie środków ochrony roślin na podstawie art. 53 rozporządzenia (WE) nr 1107/2009 w liczbie od 0 (rok 2014) do 12 (rok 2013) rocznie.

W roku 2023 niezbędne było udzielenie 7 zezwoleń „jednorazowych (Tab. 3).

Tab. 3 Lista zezwoleń jednorazowych wydanych w 2023

Lp.	Nazwa ś.o.r.	Rodzaj ś.o.r.	Uprawa	Przyczyna	Substancja czynna	Grupa
1.	Mospilan 20 SP	insektycyd	burak cukrowy	mszyce	acetamipryd	2
2.	Movento 100 SC	insektycyd	burak cukrowy	mszyce	spirotetramat	2
3.	Coragen 200 SC	insktycyd	burak cukrowy	skośnik buraczak	chlorantraniliprol	2
4.	Agro-Tip 150 WP	insektycyd	pieczarka	ziemiórki i inne muchówki	cyromazyna	2
5.	Inazuma 130 WG	insektycyd	burak cukrowy	skośnik buraczak	acetamipryd lambda-cyhalotryna	2,3
6.	Harvista 1,3 SC	regulator wzrostu i rozwoju roślin	jabłoń, grusza	opóźnienie dojrzewania, utrzymanie jakości owoców podczas zbiorów oraz ograniczenie ich przedzbiorczego opadania	1-metylocyklopropen	2
7.	Karate Zeon 050 CS	insektycyd	jęczmień ozimy	mszyce	lambda-cyhalotryna	3

W związku z wystąpieniem sytuacji nadzwyczajnej, związanej z wzmożoną aktywnością mszyc w czasie wschodów buraka cukrowego i brakiem możliwości ich efektywnego zwalczania, zostało wydane zezwolenia na wprowadzanie do obrotu środków ochrony roślin Mospilan 20 SP (s.cz. acetamipryd) oraz Movento (s.cz. spirotetramat) z przeznaczeniem do stosowania w uprawie buraka cukrowego w celu zwalczania mszycy burakowej i brzoskwiniowej. Niechemiczne metody ograniczania występowania mszyc okazały się nie być wystarczająco skutecznymi przy obserwowanym nasileniu występowania tych szkodników. Dlatego należało dopuścić do obrotu środki ochrony roślin umożliwiające skuteczne ograniczenie występowania mszyc w uprawie buraka cukrowego.

W związku z wystąpieniem sytuacji nadzwyczajnej, związanej z rosnącym zagrożeniem ze strony skośnika buraczaka, zostały wydane zezwolenia na wprowadzanie do obrotu środków ochrony roślin Coragen 200 SC (s.cz. chlorantraniliprol) oraz Inazuma 130 WG (s.cz. acetamipryd + lambda-cyhalotryna). Skośnik buraczak jest szkodnikiem, którego obszar występowania w Polsce rozszerza się dynamicznie od 2019 r. Wzrasta również liczebność populacji tego szkodnika w obszarach jego występowania. Mimo stosowania niechemicznych metod ograniczania liczebności został przekroczony próg ekonomicznej szkodliwości dla skośnika buraczaka w uprawach buraka cukrowego. Nie były natomiast dostępne chemiczne środki ochrony roślin do jego skutecznego zwalczania. Dlatego należało dopuścić do obrotu preparaty umożliwiające skuteczną ochronę upraw buraka cukrowego przed skośnikiem buraczakiem.

W związku z wystąpieniem sytuacji nadzwyczajnej w ochronie roślin, związanej z dużym zagrożeniem dla upraw pieczarek ze strony ziemiórek i innych muchówek, zostały wydane dwa zezwolenia na wprowadzenie do obrotu środka ochrony roślin Agro-Tip 150 WP (s.cz. cyromazyna). W związku z zagrożeniem zniszczenia upraw pieczarek przez szkodliwe muchówki, przy braku innych skutecznych metod ochrony przed tymi szkodnikami, zasadnym było dopuszczenie do obrotu środka Agro-Tip 150 WP do zastosowania w tych uprawach.

W związku z wystąpieniem sytuacji nadzwyczajnej w uprawie jabłoni, związanej z koniecznością opóźnienia dojrzewania i utrzymania jakości owoców podczas zbiorów oraz ograniczania ich przedzbiorczego opadania, zostało wydane zezwolenie na dopuszczenie do obrotu środka ochrony roślin Harvista 1.3 SC (s.cz. 1-metylocyklopropen) w uprawie jabłoni i gruszy. Jednocześnie nie było możliwości zastosowania innych metod, które pozwoliłyby na złagodzenie zagrożeń związanych z problemem terminowego zbioru owoców i rozwojem chorób spowodowanych grzybami z rodzaju Neofabrea spp., Botrytis cinerea, Monilinia fructigena, Penicilium expansum.

W związku z wystąpieniem sytuacji nadzwyczajnej, związanej z intensywnym rozwojem populacji mszyc, a także przeprowadzoną analizą ryzyka dotyczącą narażania upraw jęczmienia ozimego na porażenie przenoszonymi przez te owady wirusami żółtej karłowatości jęczmienia (BYDV), zostało wydane zezwolenie na wprowadzanie do obrotu środka ochrony roślin Karate Zeon 050 CS (s.cz. lambda-cyhalotryna). Wirusy żółtej karłowatości jęczmienia najintensywniej przenoszone są przez mszyce w okresie jesiennej wegetacji. Niechemiczne metody ograniczenia populacji mszyc, a przez to możliwości ograniczenia narażenia na porażenie wirusami żółtej karłowatości jęczmienia zostały uznane za niewystarczające. Z uwagi na mocno ograniczone możliwości ochrony jęczmienia ozimego przed tym zagrożeniem (m.in. wycofaniem w 2022 r. s.cz. zeta-cypermetryny) oraz brakiem dostępności środków do jesiennej ochrony upraw jęczmienia ozimego przed mszycami, konieczne było zezwolenie na wprowadzanie do obrotu środka ochrony roślin pozwalającego na skuteczne zwalczanie mszyc na jęczmieniu w okresie jesiennym.