Wydarzenie, współorganizowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości oraz Ministerstwo Edukacji Narodowej, zgromadziło przedstawicieli i przedstawicielki zawodów prawniczych, kuratoriów oświaty, nauczycieli i nauczycielki, uczniów i uczennic oraz organizacji społecznych. Celem konferencji było przedstawienie założeń nowego przedmiotu „edukacja obywatelska”, który od września 2025 r. wejdzie do programu nauczania w szkołach ponadpodstawowych, oraz wspólne wypracowanie pomysłów na jego skuteczne wdrożenie – ze szczególnym uwzględnieniem edukacji prawnej i konstytucyjnej.

Głos środowisk rządowych i prawniczych

Konferencję otworzyli: Dariusz Mazur, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości, oraz Paulina Piechna-Więckiewicz, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej.

Spotykamy się tutaj dzisiaj, żeby przedstawić środowisku prawniczemu założenia nowego przedmiotu „edukacja obywatelska” i wypracować sposoby, w jaki może ono wspierać szkoły we wdrożeniu elementów edukacji prawnej i konstytucyjnej – powiedział w swoim wystąpieniu wiceminister Dariusz Mazur.

Zaznaczył, że widok sali pełnej prawniczek i prawników gotowych wspierać edukację prawną to dla niego – jako sędziego z niemal trzydziestoletnim doświadczeniem – powód do osobistej satysfakcji. Podkreślił zaangażowanie środowiska prawniczego w działania na rzecz uczniów i uczennic i współpracę ze szkołami, a także wagę edukacji obywatelskiej w kontekście współczesnych zagrożeń dla demokracji.

Państwo ma do odegrania ważną rolę, ale edukacja obywatelska bez społeczeństwa obywatelskiego byłaby jak czek bez pokrycia – dodał, cytując słynne zdanie z aktu fundacyjnego Akademii Zamojskiej: „Takie będą Rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie”.

Potrzeba praktycznej edukacji

Wiceministra edukacji Paulina Piechna-Więckiewicz podkreśliła, że nowy przedmiot ma nauczyć młodych ludzi, jak poruszać się w systemie państwowym, korzystać ze swoich praw i skutecznie rozpoznawać dezinformację. – Potrzebujemy przedmiotów, które budują kompetencje życia codziennego: praktyki, pracy zespołowej i relacji – zaznaczyła. Podkreśliła, że razem powinniśmy myśleć nad tym, jak uczynić z edukacji obywatelskiej przedmiot ze snów i marzeń uczniów i uczennic.

Założenia podstawy programowej przedmiotu przedstawił dr Jędrzej Witkowski, prezes Fundacji Centrum Edukacji Obywatelskiej i koordynator zespołu, który przygotował podstawę programową edukacji obywatelskiej. Powołując się na wyniki badań ICCS z 2022 r., wskazał, że choć polscy uczniowie dobrze rozumieją sferę społeczną, to nisko oceniają funkcjonowanie systemu politycznego.

Tylko co trzeci uczeń uważa, że polski system działa dobrze. Tylko co czwarty wierzy, że parlamentarzyści dobrze reprezentują interesy młodych – zauważył.

O szansach, jakie stwarza nowy przedmiot, a także potrzebach uczniów i uczennic, nauczycieli i nauczycielek rozmawiali uczestnicy i rozmawiały uczestniczki panelu moderowanego przez Aleksandrę Chudaś, Pełnomocniczkę Ministra Sprawiedliwości do spraw edukacji konstytucyjnej. Sandra Krawczyk, uczennica VI Liceum Ogólnokształcącego w Gdańsku podzieliła się powodami, dla których sama stała się aktywna i sprawcza podkreślając wagę nowego przedmiotu dla rozumienia demokracji.

Demokracja nie kończy się, tylko gdy ktoś nam ją zabiera, ale wtedy, gdy następne pokolenia się nią nie interesują – mówiła.

Małgorzata Głódkowska, Przewodnicząca Komisji Edukacji Prawnej przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Gdańsku zauważyła, że zaangażowanie prawników i prawniczek może być jeszcze większe, potrzebują jednak szkoleń z tego, jak pracować z młodzieżą. Sędzia Kajetan Kosterkiewicz, zastępca koordynatora edukacji prawnej w Sądzie Apelacyjnym w Poznaniu zwrócił uwagę na potrzebę skutecznego łączenia szkół i osób wykonujących zawody prawnicze, chcących dzielić się wiedzą – być może za pomocą nowych technologii. Pomorski kurator oświaty Grzegorz Krygier podkreślił, że przedmiot jest nie tylko szansą, ale zobowiązaniem.

Nie można chyba systemowo jeszcze mocniej zapisać edukacji obywatelskiej. Jeśli nie skorzystamy z tego przedmiotu, stracimy ważną szansę – mówił.

Urszula Małek, nauczycielka w I Liceum Ogólnokształcącym w Sanoku podkreśliła, że przedmiot może na nowo ukształtować ideę dobra wspólnego a szkoła powinna być bezpiecznym miejscem uczenia dialogu.

Wypracowanie rozwiązań

Konferencja oprócz części plenarnej obejmowała także część warsztatową, podczas której zespoły składające się z prawników, nauczycieli i uczniów wypracowywali rozwiązania wspierające szkoły w prowadzeniu edukacji prawnej i konstytucyjnej w ramach nowego przedmiotu. Po konferencji planowana jest dalsza praca nad zaproponowanymi inicjatywami, w tym poprzez organizację podobnych spotkań o wymiarze lokalnym.

Edukacja obywatelska – mniej teorii, więcej działania

Nowy przedmiot „Edukacja obywatelska” ma być odpowiedzią na te potrzeby. Zastąpi „historię i teraźniejszość” i skupi się na praktycznym kształtowaniu postaw obywatelskich oraz świadomości prawnej młodzieży.

W liceach i technikach uczniowie zrealizują 45 wymagań obowiązkowych i 7 fakultatywnych, a w szkołach branżowych – 31 obowiązkowych i 7 wybranych z 27 dodatkowych. Treści obejmą m.in. tematykę praw człowieka, praworządności, mechanizmów demokracji, udziału obywateli w życiu publicznym i funkcjonowania państwa prawa.

Każdy uczeń będzie musiał zrealizować konkretne działania obywatelskie, takie jak, na przykład, aktywny udział w debacie, zorganizowanie udziału w rozprawie sądowej w charakterze publiczności czy zorganizowanie kampanii społecznej. Przedmiot będzie neutralny światopoglądowo i politycznie, skupiony na rzetelnej wiedzy, refleksji oraz aktywnym uczestnictwie w życiu publicznym.

Fot. Paweł Mazurek/MS

Baza zdjęć dla mediów: https://www.flickr.com/photos/msgovpl/albums/