Do zadań Wydziału Nadzoru nad Zakładami dla Nieletnich i Opiniodawczymi Zespołami Specjalistów, który wchodzi w skład Departamentu Spraw Rodzinnych i Nieletnich, należy:

1. sprawowanie nadzoru nad sądowym postępowaniem wykonawczym w sprawach rodzinnych i nieletnich,
2. określanie wymagań formalnych i merytorycznych w zakresie działalności zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich,
3. wyznaczanie kierunków doskonalenia działalności resocjalizacyjnej, w tym dotyczących zagadnień zadośćuczynienia i wyrównywania pokrzywdzonym strat powstałych w wyniku przestępstw,
4. inicjowanie i współtworzenie systemu resocjalizacji nieletnich, programów i projektów postępowania alternatywnego, w tym mediacyjnego, na rzecz zapobiegania przestępczości nieletnich i patologii rodziny,
5. inspirowanie tworzenia zasad i sieci współpracy między służbami działającymi na rynku pracy, spraw socjalnych, edukacji, zdrowia, samorządu terytorialnego oraz współpracyze stowarzyszeniami i organizacjami zajmującymi się profilaktyką i zapobieganiem niedostosowaniu społecznemu dzieci i młodzieży,
6. rozwijanie i rozszerzanie krajowej oraz międzynarodowej współpracy praktyków, pracowników nauk prawnych i pedagogicznych, ekspertów i osób podejmujących decyzje w zakresie przestępczości dzieci i młodzieży, zapobiegania demoralizacji i przestępczości nieletnich,
7. organizowanie pomocy metodycznej pracownikom zakładów dla nieletnich,
8. wykonywanie czynności związanych z awansem zawodowym nauczycieli zatrudnionychw zakładach dla nieletnich, okręgowych zespołach nadzoru pedagogicznego i Ministerstwie Sprawiedliwości,
9. opracowywanie projektów aktów prawnych dotyczących spraw rodzinnych i nieletnichoraz organizacji pracy zakładów dla nieletnich,
10. organizowanie narad, konferencji i szkoleń dla pracowników zakładów dla nieletnich, wizytatorów i prezesów sądów okręgowych,
11. monitorowanie sprawności kierowania nieletnich do zakładów poprawczych oraz współpraca z sądami w zakresie wykonywania orzeczeń oraz spraw dotyczących kierowania nieletnich do tych zakładów,
12. powadzenie badań nad strategią wymiaru sprawiedliwości wobec nieletnich, z uwzględnieniem postępów nauki w zakresie resocjalizacji,
13. współpraca z instytucjami państwowymi i pozarządowymi oraz organizacjami społecznymi w zakresie zapobiegania oraz zwalczania demoralizacji dzieci i młodzieży, a także w zakresie opieki, wychowania, terapii, profilaktyki i pomocy społecznej oraz następczej.

Do placówek nadzorowanych przez DWOiP należą zakłady poprawcze i schroniska dla nieletnich.

Zakład poprawczy (ZP), potocznie poprawczak – specjalna placówka resocjalizacyjna dla nieletnich od 13 do 21 roku życia, skierowanych ze schroniska dla nieletnich. Zapewnia naukę i kształcenie zawodowe, zajęcia kulturalno – oświatowe i sportowo – rekreacyjne. Zakład Poprawczy to środek poprawczy (art.6 pkt 10 ustawy o postępowaniu w spr. nieletnich).

Rodzaj zakładów poprawczych

1. Zakłady resocjalizacyjne
   1. o charakterze otwartym (młodzieżowe ośrodki adaptacji społecznej, MOAS)i półotwartym,
   2. o charakterze zamkniętym, dla wielokrotnych uciekinierów z zakładów otwartych i półotwartych,
   3. o wzmożonym nadzorze wychowawczym dla wysoce zdemoralizowanych (po ukończeniu 16 roku życia).
2. Zakłady resocjalizacyjno-rewalidacyjne dla nieletnich upośledzonych umysłowo.
3. Zakłady resocjalizacyjno-terapeutyczne dla nieletnich
   1. z zaburzeniami rozwoju osobowości na tle organicznego uszkodzenia centralnego układu nerwowego (CUN)
   2. niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi 
   3. zaburzeniami zachowania wymagającymi stałej opieki psychiatrycznej 
   4. uzależnionych od środków psychoaktywnych 

Schronisko dla nieletnich (SdN) - specjalna placówka opieki całkowitej podlegająca ministerstwu sprawiedliwości, która realizuje funkcję diagnostyczną, resocjalizacyjną  i zapobiegawczą (zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania sądowego). Kierowani są tu nieletni w wieku 13 – 21 lat, podejrzani o dokonanie czynu karalnego lub przestępstwa, a okoliczności i charakter czynu, stopień demoralizacji i nieskuteczności dotychczasowych środków wychowawczych przemawiają za przyszłym umieszczeniem w zakładzie poprawczym. Schronisko dla nieletnich to środek tymczasowy. Okres pobytu nieletniego w schronisku orzeka sąd rodzinny na posiedzeniu. Łączny pobyt nieletniego w schronisku dla nieletnich, do chwili wydania wyroku w pierwszej instancji, nie może być dłuższy niż rok (art. 27 ustawy o postępowaniu w spr. nieletnich).

Istnieją dwa typy schronisk dla nieletnich: zwykłe, interwencyjne.

• Do schroniska zwykłego może trafić nieletni, gdy: zachodzi obawa ukrycia się nieletniego, zatarcia śladów czynu karalnego przez nieletniego, nie można ustalić tożsamości nieletniego, orzeczenie o umieszczeniu nieletniego w zakładzie poprawczym natrafia na nie dające się usunąć przeszkody (jednak w tym przypadku nieletni może trafić do schroniska maksymalnie na okres 3 miesięcy).
• Do schroniska interwencyjnego może trafić nieletni, gdy: popełnił czyn karalny wymieniony w art. 10 par. 2 Kodeksu Karnego, stwarza poważne zagrożenie społeczne lub zagrożenie dla bezpieczeństwa schroniska zwykłego.

Praca resocjalizacyjna odbywa się w szczególności przez nauczanie, zajęcia korekcyjno-wyrównawcze, przyuczenie do zawodu oraz organizację zajęć w internacie. Praca z nieletnim służy tu rozwijaniu jego zainteresowań i uzdolnień, wdrażaniu do przestrzegania zasad współżycia społecznego oraz umiejętnym organizowaniu czasu wolnego. Praca w schronisku interwencyjnym nastawiona jest na wyeliminowanie zachowań agresywnych.

Sąd rodzinny - wydział rodzinny i nieletnich w sądzie rejonowym, wyodrębniona funkcjonalnie i organizacyjnie jednostka sądu rejonowego. Zgodnie z ustawą - Prawo o ustroju sądów powszechnych – sąd rodzinny zajmuje się sprawami:

1. z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego,
2. dotyczącymi demoralizacji i czynów karalnych nieletnich,
3. dotyczącymi leczenia osób uzależnionych od alkoholu oraz od środków odurzających i psychotropowych,
4. należącymi do sądu opiekuńczego na podstawie odrębnych ustaw.

Sprawy, które w pierwszej instancji rozpoznaje sąd rodzinny, w drugiej instancji organizacyjnie należą do właściwości wydziału cywilnego sądu okręgowego, z wyjątkiem spraw przeciwko nieletnim o popełnienie czynu karalnego, jeżeli wobec nieletniego zastosowano środek poprawczy lub gdy środek odwoławczy zawiera wniosek o orzeczenie środka poprawczego. Takie sprawy rozpoznawane są przez wydział karny sądu okręgowego. W praktyce i teorii sądownictwa rodzinnego obowiązuje zasada terytorialnego podziału pracy (zgodnie z § 204 ust.2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dn. 23.02.2007 r. Regulaminu urzędowania sądów powszechnych).

Cechą charakterystyczną sądu rodzinnego jest także prowadzone przez niego wykonawstwo, a ściślej nadzór nad sposobem wykonania orzeczenia oraz to, że sąd w miarę uzyskiwania informacji o zmieniającej się sytuacji może modyfikować wydane wcześniej orzeczenia, mając na uwadze dobro dziecka i rodziny.