W Radzie zasiadają przedstawiciele środowisk ławników, sędziów, przedsiębiorców i organizacji społecznych.
 

Przygotowujemy konkretne rozwiązania prawne do ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych. Dyskutujemy m.in. nad podniesieniem wielkości współczynnika, który określa wysokość rekompensaty za dzień orzekania dla ławników. Jest to zgodne z zapowiedziami ministra Adama Bodnara. Zaproponujemy również zmianę nazwy funkcji, z ławnik na sędzia społeczny. Zmiana nazwy wynika z dążenia do upodmiotowienia obywateli pełniących rolę sędziów społecznych

– podkreślił przewodniczący Rady dr hab. Piotr Władysław Juchacz.

Rada zajmuje się także przygotowaniem ramowego programu edukacyjnego dla ławników.

System szkoleń właściwie nie istnieje, ławnicy są kształceni w poszczególnych sądach. Czasami wygląda to bardzo dobrze, czasami źle. Chcielibyśmy, by powstał centralny wzorzec szkolenia, który będzie realizowany w sądach

– podsumował przewodniczący Rady.

Sprawowanie wymiaru sprawiedliwości przez ławników

Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości gwarantuje art. 182 Konstytucji. Ta ważna dla społeczeństwa i wymiaru sprawiedliwości misja jest realizowana przez ławników. Ławnicy orzekają wspólnie z sędziami i asesorami sądowymi w sprawach rodzinnych i karnych.W większości państw europejskich występuje funkcja ławnika lub inna forma obywatelskiego zaangażowania w sprawowanie wymiaru sprawiedliwości.
 

Wykluczanie ławników z procedury sądowej, które obserwowaliśmy przez ostatnie lata, nie było dobrym rozwiązaniem. Ławnicy to wyjątkowi obywatele, aktywni i pracujący społecznie dla wymiaru sprawiedliwości

– ocenił minister Adam Bodnar, dodając, że powinniśmy wzmacniać funkcję ławnika, także dlatego, że zaangażowanie obywateli w sprawowanie wymiaru sprawiedliwości jest częścią europejskiego dziedzictwa.

Kto może zostać ławnikiem?

Ławnikiem może zostać wybrana osoba w wieku 30-70 lat, która posiada obywatelstwo polskie oraz korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich. Kandydat na ławnika powinien charakteryzować się nieskazitelnym charakterem, posiadać zatrudnienie albo prowadzić działalność gospodarczą, mieszkać w miejscu kandydowania przez co najmniej rok. Taka osoba musi również posiadać odpowiedni stan zdrowia, pozwalający na pełnienie obowiązków ławnika oraz przynajmniej wykształcenie średnie lub średnie branżowe.

Kto nie może być ławnikiem?

Na funkcję ławnika nie mogą zostać wybrane osoby zatrudnione w sądach oraz w prokuraturze. Poza sędziami i prokuratorami dotyczy to referendarzy sądowych, asystentów sędziów i prokuratorów oraz innych pracowników organów, od których orzeczenia można żądać skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego. Dotyczy to np. członków samorządowego kolegium odwoławczego oraz komisji dyscyplinarnych. Ławnikami nie mogą być również adwokaci, radcy prawni oraz aplikanci tych zawodów, funkcjonariusze Policji oraz inne osoby zajmujące stanowiska związane ze ściganiem przestępstw i wykroczeń, a także funkcjonariusze Służby Więziennej.

Z możliwości bycia ławnikiem wyłączeni są również duchowni, radni gminy, powiatu i województwa, a w odniesieniu do sądów powszechnych – żołnierze w czynnej służbie wojskowej.

Kto wybiera ławników?

Wyboru ławników dokonują rady gmin, co stanowi przykład współpracy samorządu lokalnego z sądownictwem. Kandydatów na ławników do sądów okręgowych i rejonowych mogą zgłaszać radom gmin: prezesi właściwych sądów, stowarzyszenia oraz inne organizacje społeczne i zawodowe (z wyłączeniem partii politycznych). Takie prawo przysługuje także co najmniej 50 obywatelom posiadającym czynne prawo wyborcze i stale zamieszkującym na terenie danej gminy.

Zwiększenie liczby sędziów społecznych – największe wyzwanie dla Rady i Ministerstwa

Liczba ławników stale się zmniejsza. Na kadencję w latach 2000-2003 rady gminy wybrały ich 44 372, ale w latach 2012-2015 funkcję tę sprawowały tylko 13 933 osoby. Nieprzypadkowo spadek liczby ławników o ponad 2/3 nastąpił po nowelizacji Kodeksu karnego z 2007 r. Na kolejną kadencję, a więc na lata 2024-2027, wybrano jedynie 6 075 ławników, przez co trzeba było przeprowadzić nabory dodatkowe. Zaledwie 3 procent ławników to osoby w wieku od 30 do 35 lat. Celem działań Rady i resortu jest zwiększenie liczby ławników.

Planowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości działania na rzecz sędziów społecznych przewidują m.in. uproszczenie formularzy zgłoszeniowych, organizację szkoleń dla ławników prowadzonych nie tylko przez sędziów, przywrócenie ławników do orzekania w sprawach cywilnych oraz prowadzenie zajęć edukacyjnych w szkołach

– zapowiedział Adam Bodnar.

Zadania Rady

Do zadań Rady do spraw Ławników powołanej przez ministra Adama Bodnara należy m.in. opracowanie rekomendacji zmian w projektach legislacyjnych dotyczących ławników. Instytucja będzie też zgłaszała własne projekty zmian prawnych w tym zakresie.

Najbliższe robocze spotkanie Rady odbędzie się 13 maja br. Jej członkowie przedstawią wtedy Ministerstwu Sprawiedliwości rekomendacje zmian legislacyjnych.

Skład Rady

Przewodniczącym Rady jest prof. UAM, dr hab. Piotr Władysław Juchacz, kierownik Centrum Transdyscyplinarnych Badań nad Sędziami Społecznymi i Sądami – DIKASTAI na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

W skład Rady, oprócz przewodniczącego, który kieruje jej pracami, wchodzą:

Małgorzata Kosicka – Sędzia Sądu Okręgowego Warszawa-Praga delegowana do Ministerstwa Sprawiedliwości;

Małgorzata Miszkin-Wojciechowska – Radczyni prawna, dyrektorka Centrum Mediacji Lewiatan;

Marian Radoła – Zastępca przewodniczącej Stowarzyszenia Ławników Polskich;

Ewa Rysińska – Nauczycielka i ławnik;

Martyna Skibniewska – Przewodnicząca Stowarzyszenia Ławników Polskich;

Maciej Sopyło – Specjalista w dziedzinie edukacji medialnej;

Maciej Wojakowski – Przewodniczący Rady Ławniczej Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia;

Prof. Eleonora Zielińska – Adwokat, przedstawiciel Ministerstwa Sprawiedliwości w Instytucie Wymiaru Sprawiedliwości.