Przywódcy państw regionu Europy Środkowej zdecydowali się wówczas podjąć wspólne działania w celu wskazania nowych źródeł modernizacji swoich gospodarek, w tym zwłaszcza poprzez lepszą integrację infrastrukturalną regionu (filar transportowy), wzmocnienie bezpieczeństwa i konkurencyjności jego zaopatrzenia w źródła energii (filar energetyczny), przyspieszenie rozwoju gospodarki cyfrowej (filar cyfrowy), a tym samym – wzmocnienie spójności gospodarczo-społecznej całej UE.

Do tej pory zorganizowano osiem szczytów 3SI – prezydenci i przywódcy państw Europy Środkowej spotkali się w Dubrowniku (2016), Warszawie (2017), Bukareszcie (2018), Lublanie (2019), Tallinnie (2020), Sofii (2021), Rydze (2022) i ponownie w Bukareszcie (2023). Kolejny szczyt odbędzie się 11 kwietnia 2024 r. w Wilnie. Organizację szczytu w 2025 r. zapowiedziały już Węgry.

1. I Szczyt 3SI w Dubrowniku (25-26 sierpnia 2016 r.) zainaugurował format trójmorski i przyciągnął uwagę krajów regionu oraz partnerów zewnętrznych zainteresowanych rozwojem tej nowej inicjatywy (w tym m.in. partnerów globalnych).
2. II Szczyt 3SI w Warszawie (6-7 lipca 2017 r.) przyniósł silne poparcie polityczne ze strony Stanów Zjednoczonych, które rozpoznały w Trójmorzu ważnego i perspektywicznego partnera gospodarczego, szczególnie w obszarze energetyki. Wyrazem tego poparcia był udział w Szczycie prezydenta USA Donalda Trumpa.
3. III Szczyt 3SI w Bukareszcie (17-18 września 2018 r.) przyniósł konkretyzację współpracy na poziomie biznesowym. W Bukareszcie po raz pierwszy zorganizowano Forum Biznesowe 3SI. W trakcie szczytu podpisano list intencyjny ws. powołania Funduszu Inwestycyjnego 3SI. Szczyt zaowocował także deklaracją poparcia ze strony Komisji Europejskiej dla priorytetów tej współpracy regionalnej. Sekretarz Energii USA Rick Perry zaprezentował w trakcie szczytu koncepcję Partnerstwa dla Transatlantyckiej Współpracy Energetycznej (P-TECC). Wśród gości specjalnych szczytu znaleźli się także Przewodniczący KE Jean-Claude Juncker oraz minister spraw zagranicznych Niemiec Heiko Maas.
4. IV Szczyt 3SI w Lublanie (5-6 czerwca 2019 r.) potwierdził formalną rejestrację Funduszu Inwestycyjnego 3SI, do którego władz weszli przedstawiciele instytucji polskich, rumuńskich i czeskich. W szczycie wzięli udział m.in. prezydent Niemiec, przewodniczący KE i sekretarz ds. energii USA. Podczas spotkania ustalono, że w trakcie każdego szczytu prezentowany będzie coroczny raport nt. postępów w realizacji projektów priorytetowych.
5. V Szczyt 3SI w Tallinie (19 października 2020 r.) podkreślił znaczenie współpracy trójmorskiej dla pokonywania negatywnych skutków pandemii COVID-19 w regionie. Prezydencja estońska przedstawiła koncepcję The Three Seas Smart Connectivity, zakładającą przekształcenie regionu Trójmorza w globalny hotspot e-mobilności i innowacji energetycznych. W trakcie szczytu podkreślono znaczące wzmocnienie Funduszu Inwestycyjnego (zwiększenie wkładu Polski z 500 do 750 mln EUR oraz deklaracje przystąpienia do Funduszu Bułgarii, Chorwacji, Litwy, Węgier i Słowenii).
6. VI Szczyt 3SI w Sofii (8-9 lipca 2021 r.) przyniósł zacieśnienie współpracy naukowej i edukacyjnej. W trakcie szczytu agencje ds. inwestycji podpisały porozumienia o tworzeniu sieci wsparcia innowacji, zaś izby handlowe państw Trójmorza – o własnej sieci kooperacji. Zadeklarowano ścisłą współpracę na poziomie narodowych koordynatorów ds. 3SI w celu usprawnienia procesu wdrażania projektów trójmorskich. W trakcie nieformalnej prezydencji Bułgarii zawiązano parlamentarny wymiar współpracy trójmorskiej, który ma przyczynić się do silniejszej koordynacji legislacyjnej pomiędzy państwami członkowskimi 3SI. W Szczycie wzięli udział m.in. prezydent Grecji Ekaterini Sakielaropulu oraz zdalnie prezydent Niemiec Frank-Walter Steinmeier i sekretarz stanu USA Anthony Blinken.
7. VII Szczyt 3SI w Rydze (20-21 czerwca 2022 r.) to szczyt, na którym członkowie Inicjatywy zadecydowali o nadaniu Ukrainie statusu państwa uczestniczącego. Dodatkowym sukcesem szczytu była deklaracja Amerykańskiej Międzynarodowej Korporacji Finansowania Rozwoju dotycząca wpłaty 300 mln USD do Funduszu Inwestycyjnego 3SI. Poza przedstawicielami USA, Niemiec (prezydent Frank-Walter Steinmeier) oraz KE (komisarz Valdis Dombrovskis), w Szczycie wziął udział także (w formie zdalnej) prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski. W trakcie łotewskiego szczytu zorganizowane zostało I Forum Społeczeństwa Obywatelskiego 3SI, co zainaugurowano współpracę pomiędzy organizacjami społecznymi działającymi w państwach 3SI.
8. VIII Szczyt 3SI w Bukareszcie (6-7 września 2023 r.) to szczyt, w którym poza państwami uczestniczącymi w 3SI wzięli udział również przedstawiciele USA, KE i Niemiec (partnerzy strategiczni); Ukrainy i Mołdawii (stowarzyszone państwa uczestniczące), a także Włoch, Wielkiej Brytanii, Japonii, Azerbejdżanu, Gruzji, Zjednoczonych Emiratów Arabskich oraz takich instytucji jak Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Europejski Bank Inwestycyjny, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju czy Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju. Główne postanowienia szczytu to dołączenie Grecji jako 13-go państwa uczestniczącego w Inicjatywie; nadanie Mołdawii statusu stowarzyszonego państwa uczestniczącego w 3SI (doprecyzowanie analogicznego statusu w przypadku Ukrainy, która status partnerski otrzymała rok wcześniej na Szczycie w Rydze); zakończenie etapu fundraisingu pierwszego Funduszu Inwestycyjnego 3SI, który wygenerował 5 projektów o łącznej wartości ok. 6 mld EUR oraz powołanie Stowarzyszenia Rozwoju Biznesu Trójmorza (TSBDA, Three Seas Business Development Association) w celu wspierania interesów przedsiębiorców i pracodawców z regionu Trójmorza.

Projekty priorytetowe zgłoszone przez Polskę w ramach Inicjatywy Trójmorza

Począwszy od III Szczytu 3SI w Bukareszcie w 2018 r. kraje uczestniczące w 3SI zgłaszają propozycje projektów infrastrukturalnych, mających na celu lepszą integrację gospodarek państw regionu. Projekty zgłaszane są w ramach trzech głównych obszarów: transportowego, energetycznego i cyfrowego. Do czasu ostatniego Szczytu 3SI w Bukareszcie zgłoszone zostały 93 projekty priorytetowe.

Wśród najważniejszych z punktu widzenia polskich interesów projektów należy wskazać przede wszystkim:

Projekty zakończone lub częściowo zakończone:

• Dywersyfikacja dostaw gazu oraz integracja infrastruktury gazowej w regionie Trójmorza, obejmująca zrealizowany gazociąg Baltic Pipe, oddany do użytku interkonektor gazowy ze Słowacją, trwającą rozbudowę terminala LNG w Świnoujściu, a także planowaną budowę pływającego terminala FSRU w Zatoce Gdańskiej oraz interkonektora z Ukrainą;
• Gazociąg Polska-Litwa (Gas Interconnection Poland–Lithuania, GIPL) – oddany do użytku w maju 2022 r. projekt łączący systemy gazowe Polski i Litwy, a w rezultacie integrujący odizolowane rynki gazowe państw bałtyckich i Finlandii z rynkiem polskim i unijnym;
• Amber Rail Freight Corridor (RFC Amber) – celem projektu było ustanowienie kolejowego korytarza frachtowego pomiędzy portami adriatyckimi w Słowenii a Węgrami, Słowacją i Polską. Projekt jest w pełni operacyjny od 2019 r., a jego uczestnikami jest pięć podmiotów kolejowych: SŽ-I (Słowenia), GYSEV, MÁV, VPE (Węgry), ŽSR (Słowacja) oraz PLK (Polska). Jest to projekt frachtowy mający na celu zwiększenie możliwości przesyłowych istniejącej już infrastruktury, a nie tworzenie nowej. RFC jest częścią EU-Ukraine Solidarity Lanes, inicjatywy Komisji Europejskiej, której celem jest ułatwienie eksportu ukraińskiego zboża oraz wymiany handlowej pomiędzy UE a Ukrainą.

Projekty w fazie realizacji:

• Baltic-Adriatic TEN-T Core Network Corridor – projekt zakłada połączenie głównych węzłów (miejskich, portowych, lotniczych i innych terminali transportowych) poprzez rozbudowę infrastruktury kolejowej, drogowej, morskiej i lotniczej pomiędzy Bałtykiem a Adriatykiem, tj. Polską, Czechami, Słowacją, Austrią, Słowenią i Włochami. Projekt jest rozwijany w ramach unijnego programu Transeuropejskiej Sieci Transportowej (TEN-T);
• Polepszenie połączeń kolejowych pomiędzy polskimi miastami a sąsiednimi krajami – celem projektu jest polepszenie połączeń kolejowych (głównie transport pasażerski) pomiędzy Polską a Czechami, Słowacją, Niemcami, Ukrainą i potencjalnie Rumunią. Punkt węzłowy projektu oparty o kolej dużych prędkości ma znajdować się pomiędzy Warszawą a Łodzią (Centralny Port Komunikacyjny);
• Rail Baltica – projekt został zgłoszony przez Polskę i Litwę, ale uczestniczą w nim również Łotwa i Estonia oraz – jako partner zewnętrzny – Finlandia). Rail Baltica to 840 km nowej infrastruktury kolejowej na Litwie, Łotwie i w Estonii oraz 370 km zmodernizowanej infrastruktury kolejowej w Polsce. Docelowo, polski odcinek Rail Baltica będzie dwutorową, zelektryfikowaną główną linią kolejową umożliwiającą osiąganie maksymalnej dozwolonej prędkości powyżej 200 km/h dla pociągów osobowych oraz 120 km/h dla pociągów towarowych. Standard ten będzie obowiązywał również po stronie litewskiej. Projekt jest zgodny z regulacjami TEN-T i CEF UE (Connecting Europe Facility – Łącząc Europę);
• Via Carpatia – projekt został zgłoszony przez Polskę, uczestniczą w nim również Bułgaria, Chorwacja, Litwa, Węgry, Rumunia i Słowacja oraz partnerzy zewnętrzni: Grecja, Turcja i Ukraina. Via Carpatia została włączona w kluczową infrastrukturę TEN-T. Jest to trasa przebiegająca na osi Północ-Południe, łącząca morza Bałtyckie, Czarne i Adriatyckie, przyczyniając się tym samym do ogólnej poprawy spójności terytorialnej i ekonomicznej UE oraz wzrostu gospodarczego i społecznego Europy Środkowej i Południowej. Polski odcinek Via Carpatia będzie ukończony w 2027 r. Cała główna trasa liczy 712 km, z czego ukończono 259,6 km, w trakcie budowy znajduje się 280,8 km, a 171,6 km jest w trakcie procedur przygotowawczych i przetargowych;
• Rozbudowa śródlądowego połączenia wodnego Polska-Czechy – projekt został zgłoszony przez Polskę, ale uczestniczy w nim również Republika Czeska. Jego celem jest budowa brakującego elementu europejskiego korytarza śródlądowych połączeń wodnych. Integralną częścią Drogi Wodnej Odry (E-30) jest brakujące połączenie z Republiką Czeską. Projekt przyczyni się do zwiększenia potencjału gospodarczego regionu;
• Podczas ostatniego Szczytu w Bukareszcie Polska zgłosiła nowy projekt priorytetowy o nazwie Posejdon + HyFly2 zaproponowany przez spółki Grupy ORLEN, którego celem jest połączenie przyszłych morskich farm wiatrowych na terytorium Litwy, Łotwy i Estonii kablem przesyłowym z Rafinerią Możejki w celu umożliwienia, tej ostatniej, produkcji zielonego wodoru;
• Drugim nowym projektem zgłoszonym przez Polskę jest projekt Centralnego Portu Komunikacyjnego dotyczący połączenia kolei dużych prędkości pomiędzy Polską a Ukrainą na trasie Warszawa – Lublin – Trawniki – Zamość – (granica PL/UA) z możliwością przedłużenia do Rawy Ruskiej i Lwowa.

Fundusz Inwestycyjny Inicjatywy Trójmorza

Fundusz Inwestycyjny Inicjatywy Trójmorza (Three Seas Initiative Investment Fund, 3SIIF) powstał w 2019 r. z inicjatywy Polski i Rumunii. Jest to instrument finansowania wspólnych projektów, wzmacniający praktyczny wymiar 3SI. 3SIIF wspiera finansowanie projektów tworzących infrastrukturę transportową, energetyczną i cyfrową w regionie Trójmorza. Udziałowcami Funduszu są Polska (po Szczycie w Tallinie w 2020 r. zwiększyliśmy nasz wkład do 750 mln EUR), Rumunia, Estonia, Łotwa, Węgry, Bułgaria, Litwa, Chorwacja (każdy kraj zadeklarował 20 mln EUR) oraz Słowenia (zadeklarowała wkład w wysokości 23 mln EUR). Państwa, które przystąpiły do Funduszu, są reprezentowane we władzach instytucji (Polska reprezentowana jest przez Bank Gospodarstwa Krajowego). 3SIIF działa na podstawie prawa luksemburskiego, na zasadach komercyjnych, co oznacza, że decyzje inwestycyjne władz Funduszu są podejmowane w oparciu o kryterium możliwości wygenerowania zysku dla udziałowców. Funduszem zarządza niezależny podmiot, firma Amber Infrastructure Group. Na podstawie dotychczasowych zobowiązań łączna wartość Funduszu osiągnęła ok. 923 mln EUR.

USA po Szczycie w Bukareszcie w 2023 r. dokonały finalizacji inwestycji w 3SIIF (w formie instrumentu dłużnego) w wysokości 300 mln USD.

W związku z zainwestowaniem większości zgromadzonych przez Fundusz środków w 5 projektów inwestycyjnych (wstępnie zapowiadane jest jeszcze ogłoszenie inwestycji 3SIIF w 1-2 nowe projekty), podjęta została decyzja o zakończeniu przez Fundusz dalszego pozyskiwania środków od inwestorów. Fundusz będzie się obecnie skupiał na zarządzaniu portfolio dotychczasowych projektów. Fundusz nie ujawnia informacji o wysokości zaangażowania w poszczególne projekty.

Dotychczas Fundusz podjął decyzję o sfinansowaniu pięciu projektów inwestycyjnych:

1. Zakup 100% udziałów w polskim przedsiębiorstwie Cargounit, największej prywatnej firmie leasingującej lokomotywy, będącej liderem w tym zakresie w Europie Środkowej;
2. Inwestycja w estońską firmę Greenergy Data Centers, która planuje budowę sieci ekologicznych centrów danych na obszarze Trójmorza;
3. Zakup udziałów w austriackiej firmie Enery Development GmbH, która zajmuje się systemami produkcji energii ze źródeł odnawialnych;
4. Zakup udziałów w BMF Port Burgas EAD, głównym operatorze portowym w Porcie Burgas w Bułgarii;
5. Inwestycja w R.Power (Fundusz obejmie mniejszościowy pakiet akcji spółki za kwotę 150 mln euro), która jest wiodącym niezależnym producentem energii prowadzącym działalność w zakresie fotowoltaiki słonecznej i magazynowania energii w akumulatorach. Firma ma siedzibę w Warszawie i prowadzi działalność w Polsce, Rumunii, Niemczech, Włoszech, Hiszpanii i Portugalii.

W deklaracji z VIII Szczytu 3SI pojawiła się zachęta do powołania kolejnego funduszu inwestycyjnego. Ma się on koncentrować na infrastrukturze przyjaznej środowisku (green-oriented infrastructure) oraz projektach z obszaru energetyki odnawialnej i cyfryzacji (bez transportu). Nie wiadomo, czy uda się go powołać przed kolejnym Szczytem 3SI w Wilnie zaplanowanym na 11 kwietnia 2024 r.