Ministerstwo jest powołane do reprezentowania i ochrony za granicą Polaków jako mniejszości narodowej w zakresie przysługujących jej praw w oparciu o wielostronne umowy międzynarodowe, umowy dwustronne oraz utrwalone zwyczaje. Tam, gdzie Polacy nie stanowią mniejszości narodowej w sensie prawnym, Ministerstwo dba, by prawa Polaków i Polonii były nie mniejsze niż te, które przysługują osobom innych narodowości. 

Ministerstwo wespół z polskimi placówkami dyplomatycznymi i konsularnymi oraz instytutami kultury polskiej za granicą wspiera nauczanie języka polskiego, w języku polskim i wiedzy o Polsce wśród Polaków i Polonii. Dba o zachowanie i umacnianie polskiej tożsamości narodowej oraz umożliwia Polonii i Polakom za granicą uczestniczenie w kulturze narodowej. Realizuje to poprzez finansowanie przedsięwzięć kulturalnych takich jak koncerty, przeglądy filmowe, przedstawienia teatralne czy wystawy. Inicjuje i wspiera projekty, które służą wzmacnianiu pozycji Polonii w społecznościach lokalnych i krajach zamieszkania. Dąży do zawierania i dba o rozwój kontaktów młodzieżowych, naukowych, kulturalnych, gospodarczych, sportowych z udziałem Polonii i Polaków za granicą.

Ministerstwo aktywizuje środowiska polonijne i Polaków za granicą do współpracy z władzami RP w zakresie budowy i umacniania dobrego wizerunku Polski na świecie oraz promocji historii, dziedzictwa i spuścizny kulturowej Rzeczypospolitej.