Portal o przeciwdziałaniu
handlowi ludźmi

Decyzją nr 139 Komendanta Głównego Straży Granicznej z dnia 18 czerwca 2008 roku w Komendzie Głównej Straży Granicznej został powołany Zespół do spraw stałego monitoringu i koordynacji działań Straży Granicznej w zakresie zapobiegania i zwalczania przestępstwa handlu ludźmi.
Do głównych zadań Zespołu należy:

• koordynacja realizacji przedsięwzięć wynikających z realizacji Krajowego Planu,
• monitoring i analiza przypadków ujawnianych ofiar, współpraca z innymi organami właściwymi w zakresie zwalczania handlu ludźmi,
• współpraca z organami administracji państwowej, a także z organizacjami pozarządowymi w zakresie zapobiegania i zwalczania przestępstwa handlu ludźmi.

Ponadto, od 2009 r. w strukturach Zarządu Operacyjno-Śledczego KGSG funkcjonujeo Sekcja ds. Nielegalnej Migracji i Handlu Ludźmi, która odpowiada m.in. za koordynację i nadzór nad działaniami podejmowanymi przez Straż Graniczną w zakresie zwalczania i przeciwdziałania handlowi ludźmi.

Na poziomie Oddziałów SG oraz w Centralnym Ośrodku Szkolenia Straży Granicznej w Koszalinie (COSSG) funkcjonują koordynatorzy i zastępcy koordynatorów ds. zwalczania przestępstwa handlu ludźmi. W przypadku ujawnienia osoby mogącej być ofiarą handlu ludźmi funkcjonariusze Straży Granicznej postępują zgodnie z tzw. Algorytmem postępowania w przypadku ujawnienia ofiary handlu ludźmi.

Straż Graniczna, realizując zadania określone w ustawie z dnia 12 października 1990roku o Straży Granicznej (Dz. U. Nr 78 poz. 462 z późn. zm.) podejmuje czynności służbowe nie tylko związane z ochroną granicy państwowej Rzeczypospolitej Polskie lub kontrolą ruchu granicznego, ale także czynności związane ze zwalczaniem przestępczości, w tym w szczególności polegającej na organizowaniu nielegalnej migracji innym osobom, głównie cudzoziemcom (art. 264 § 2 i 3 Kodeksu karnego).

Straż Graniczna podejmuje także czynności mające na celu identyfikowanie ofiar przestępstwa handlu ludźmi (art.189a Kodeksu karnego).Warto podkreślić, że ww. przestępstwom towarzyszy często nielegalne przekroczenie granicy lub pomocnictwo w tym procederze. Cechą wspólną obu przestępstw może być przede wszystkim opłata za „usługę przerzutu”.

Procedury działania Policji i Straży Granicznej

W celu stworzenia jednolitego modelu działania służb a w konsekwencji stosowania jednolitego standardu postępowania z ofiarą handlu ludźmi oraz zapewnienia należnych jej praw opracowano Algorytm postępowania funkcjonariuszy organów ścigania w przypadku ujawnienia przestępstwa handlu ludźmi.

Algorytm to zbiór wskazówek do stosowania przez funkcjonariuszy Policji i Straży Granicznej w przypadku ujawnienia bądź podejrzenia popełnienia przestępstwa handlu ludźmi. Dokument koncentruje się przede wszystkim na opisie trybu postępowania organów ścigania wobec pokrzywdzonych z uwzględnieniem i poszanowaniem wszelkich uprawnień przysługujących ofiarom handlu ludźmi w Polsce. 

Podejmując czynności służbowe wobec ofiary handlu ludźmi funkcjonariusze kierują się zasadą minimalizowania wtórnej wiktymizacji ofiary, której traumatyczne przeżycia są niejednokrotnie tak silne, że stanowią istotną barierę dla jej aktywnego udziału w procesie karnym czy w kontaktach ze służbami mundurowymi w ogóle.

Obszary działania Straży Granicznej

Osoby werbowane są w kraju pochodzenia, np. pod pozorem zagwarantowania dobrego zatrudnienia, a następnie transportowane są przez członków grup przestępczych do kraju przeznaczenia. Za „usługę transportu/przerzutu” płaci grupa przestępcza, a osoba zwerbowana ma do odpracowania „dług”. Transport ten wyczerpuje często znamiona nielegalnej migracji: osobom takim organizowane jest przekraczanie granic państwowych (w tym granicy RP) poprzez dostarczenie nieautentycznych dokumentów czy dokumentów stwierdzających tożsamość innych osób albo przerzut tych osób w miejscu lub w sposób do tego nieuprawniony (np. przez tzw. „zieloną granicę”, tj. w miejscu do tego nieprzeznaczonym,  bądź w ukryciu, tj. w środkach transportu, np. pojazdach typu TIR).

Obecnie Polska jest zarówno krajem pochodzenia ofiar handlu ludźmi, krajem docelowym dla osób tu wykorzystywanych, jak i krajem tranzytowym. Po przetransportowaniu migrantów do kraju docelowego (lub kraju tranzytowego, skąd dalej są wyruszają do miejsca przeznaczenia), osoby te są ukrywane (organizowany jest im pobyt, za który także muszą zapłacić). Następnie, w miejscu docelowym poddawane są różnym formom wyzysku. W miejscu docelowym warunki panujące odbiegają zasadniczo od tych, które były gwarantowane podczas „procedury werbowania”. Potencjalne ofiary procederu handlu ludźmi wykorzystywane są w obszarach
w szczególności związanych z „seks biznesem”, pracą przymusową czy żebractwem. Coraz częściej wykorzystywanie polega także na zmuszaniu do popełniania przestępstw, do zaciągania kredytów czy polis ubezpieczeniowych, jak również na handlu narządami.

Straż Graniczna uczestniczy, jako jeden z wielu podmiotów, w przedsięwzięciach, wynikających z Krajowego Planu Działań przeciwko Handlowi Ludźmi. Po zniesieniu kontroli granicznej na granicy wewnętrznej UE (tj. od dnia 21 grudnia 2007 roku) ciężar wykonywania przez Straż Graniczną czynności służbowych został przesunięty z linii granicy państwowej RP na terytorium kraju. Z jednej strony ustała (na granicy wewnętrznej UE) możliwość poddawania kontroli osób przekraczających granicę państwową RP, a z drugiej strony, w wyniku przyznania uprawnień, w tym dotyczących kontroli zatrudniania cudzoziemców zwiększyła się możliwość realizowania działań w tym zakresie. Podkreślić należy, że Straż Graniczna posiada uprawnienia do działania na terytorium całego kraju (nie tylko na linii granicy państwowej czy też w strefie nadgranicznej). Obecnie funkcjonuje 10 oddziałów Straży Granicznej.