Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych

Zgodnie z ustawą z 21 grudnia 2000 roku o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych, wprowadzane do obrotu artykuły rolno-spożywcze powinny spełniać wymagania w zakresie jakości handlowej, jeżeli w przepisach o jakości handlowej zostały określone takie wymagania, oraz dodatkowe wymagania dotyczące tych artykułów, jeżeli ich spełnienie zostało zadeklarowane przez producenta.

W krajowych przepisach (rozporządzeniach Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi) określone zostały wymagania w zakresie jakości handlowej m.in. wyrobów czekoladowych i kakaowych, miodu, fermentowanych napojów winiarskich, wybranych przetworów owocowych (m.in. dżemów, konfitur, galaretek, marmolad, powideł śliwkowych, soków i nektarów), ziemniaków, niektórych przetworów mlecznych (m.in. mleka zagęszczonego, mleka w proszku, kazeiny), ekstraktów: kawy i cykorii, niektórych półproduktów i produktów przemysłu cukrowniczego.

Ponadto, producenci zobowiązani są do przestrzegania przepisów unijnych, odnoszących się do jakości handlowej m.in. następujących artykułów: świeżych owoców i warzyw, wina, napojów spirytusowych, oliwy z oliwek, jaj, mięsa drobiowego, tusz wieprzowych i wołowych, przetworów rybnych oraz mlecznych.

Kontrole urzędowe żywności przeprowadza pracownik inspekcji po okazaniu legitymacji służbowej oraz upoważnienia do kontroli. Kontrole są niezapowiedziane. Kontrole urzędowe mogą być również przeprowadzane ad hoc. Od 19 listopada 2022 r. pracownicy IJHARS nabyli nowe możliwości  kontroli jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych poprzez jego anonimowe nabycie w trybie zakupu kontrolnego.   To rozwiązanie będzie szczególnie przydatne w przypadku kontroli artykułów rolno-spożywczych sprzedawanych konsumentom w gastronomii lub  na odległość. Ponadto znowelizowane przepisy ustawy o jhars przyznały organom IJHARS dodatkowe uprawnienia kontrolne do których należy:

• możliwość utrwalenia obrazu artykułu rolno-spożywczego będącego przedmiotem kontroli przy użyciu urządzeń rejestrujących obraz,
• możliwość zwrócenia się o pomoc do Policji lub straży gminnej (miejskiej), jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że w toku kontroli organ natrafi na opór, który utrudni lub uniemożliwi przeprowadzenie kontroli.   

Zgodnie z prawem Unii Europejskiej, podmioty działające na rynku spożywczym zapewniają, na wszystkich etapach produkcji, przetwarzania i dystrybucji w przedsiębiorstwach będących pod ich kontrolą, zgodność tej żywności z wymogami prawa żywnościowego właściwymi dla ich działalności oraz kontrolowanie przestrzegania tych wymogów.

Kontrolowany jest obowiązany do pisemnego wskazania osoby upoważnionej do reprezentowania go w trakcie kontroli, w szczególności w czasie jego nieobecności. Przedsiębiorca prowadzi i przechowuje w siedzibie firmy książkę kontroli w formie papierowej lub elektronicznej. W przypadku formy papierowej wpisu dokonuje kontrolujący, a w wersji elektronicznej przedsiębiorca.

Obowiązkiem kontrolowanego jest umożliwienie pracownikowi inspekcji dokonania czynności kontrolnych, a w szczególności badania akt, dokumentów, ewidencji i informacji w zakresie objętym kontrolą, dokonywania oględzin obiektów, pomieszczeń, środków transportu, artykułów rolno-spożywczych, nieodpłatnego pobierania próbek produktów do badań laboratoryjnych oraz sporządzania kserokopii i urzędowego tłumaczenia na język polski dokumentów sporządzanych w języku obcym związanych z przedmiotem kontroli. Kontrolowany jest ponadto obowiązany do udzielania pisemnych i ustnych wyjaśnień w sprawach objętych zakresem kontroli.

Podmiot, który po raz pierwszy wprowadził do obrotu artykuł rolno-spożywczy zapewnia zgodność informacji istotnych z punktu widzenia jakości handlowej, w szczególności:

• nazwę, pod którą artykuł rolno-spożywczy jest wprowadzany do obrotu,
• inne dane umożliwiające identyfikację artykułu rolno-spożywczego oraz odróżnienie go od innych artykułów.

Informacje odnoszące się do jakości handlowej żywności producent ma posiadać, na wszystkich etapach obrotu w czasie posiadania tej żywności.

Należy pamiętać, iż w świetlne obowiązujących przepisów to producent jest odpowiedzialny za przestrzeganie aktualnych przepisów prawa, wprowadzanie do obrotu wyrobów spełniających wymagania jakościowe, a także dostarczanie odbiorcom prawdziwych informacji o środkach spożywczych.

Producent oznacza nie tylko osobę fizyczną, osobę prawną albo jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, która produkuje żywność. Definicja producenta obejmuje również tych, którzy paczkują artykuły rolno-spożywcze, lub wprowadzają artykuły rolno-spożywcze do obrotu.

Jeżeli podczas kontroli pracownik inspekcji stwierdzi nieprawidłowości to wojewódzki inspektor jakości handlowej artykułów rolno spożywczych, przekazuje kontrolowanemu zalecenie pokontrolne, w których wskazuje termin usunięcia tych nieprawidłowości.

Ponadto Wojewódzki Inspektor może w drodze decyzji:

• zakazać wprowadzenia do obrotu artykułu rolno-spożywczego niespełniającego wymagań jakości handlowej lub wymagań w zakresie transportu lub składowania,
• nakazać poddanie artykułu rolno-spożywczego o niewłaściwej jakości handlowej określonym zabiegom,
• zakazać składowania artykułu rolno-spożywczego w nieodpowiednich warunkach albo jego transportowania środkami nienadającymi się do tego,
• przeklasyfikować artykuł rolno-spożywczy nie spełniający wymagań jakości handlowej w danej klasie do niższej klasy (dotyczy produktów dla których określono klasy jakości),
• nakazać zniszczenie artykułu rolno-spożywczego o niewłaściwej jakości handlowej, na koszt posiadacza,
• nakazać w punktach sprzedaży należących do podmiotu kontrolowanego wycofanie z obrotu całej partii artykułu rolno-spożywczego zafałszowanego, jeżeli stwierdzony rodzaj nieprawidłowości odnosi się do całej partii produkcyjnej artykułu rolno-spożywczego.

Oprócz opisanych sankcji organy inspekcji stosują kary pieniężne wobec tego kto:

• uniemożliwia organowi inspekcji przeprowadzenie kontroli,
• utrudnia organowi inspekcji przeprowadzenie kontroli,
• wprowadza do obrotu artykuły rolno-spożywcze nieodpowiadające jakości handlowej,
• wprowadza do obrotu artykuły rolno-spożywcze zafałszowane,
• nie usunął nieprawidłowości stwierdzonych podczas kontroli, w terminie wskazanym w zaleceniach pokontrolnych,
• ponownie wprowadza do obrotu produkt tego samego rodzaju, który nie odpowiada jakości handlowej ze względu na tę samą wadę,
• zmienia sposób zabezpieczeń bez zgody wojewódzkiego inspektora,
• nie zapewnia zgodności i nie posiada informacji dotyczących danego artykułu rolno-spożywczego na wszystkich etapach obrotu w czasie posiadania tego artykułu rolno-spożywczego.

Termin zapłaty kary pieniężnej wynosi 30 dni od dnia, w którym decyzja o wymierzeniu kary stała się ostateczna.

Kontrolowany, u którego stwierdzono niewłaściwą jakość handlową artykułu rolno-spożywczego obciążany jest kosztami kontroli, które uzależnione są od stwierdzonej w toku kontroli nieprawidłowości. Zgodnie z nowym brzmieniem przepisu art. 39 ustawy o jhars, koszty kontroli obejmują opłaty za czynności, w wyniku których stwierdzono, że artykuły rolno-spożywcze nie odpowiadają wymaganiom w zakresie jakości handlowej wynikającym z tych przepisów lub dodatkowym wymaganiom zadeklarowanym przez producenta.  Organami właściwymi do ustalenia opłat za czynności kontrolne są:

• Główny Inspektor – w przypadku opłaty za przeprowadzone badania laboratoryjne,
• wojewódzki inspektor – w przypadku opłaty za pozostałe czynności kontrolne. 

Stosownie do art. 39 ust. 3 ustawy o jhars, wysokość opłat jest przekazywana kontrolowanemu w formie informacji zawierającej sposób obliczenia tej opłaty, w terminie 30 dni od dnia podpisania protokołu kontroli albo przekazania wyników badań laboratoryjnych, jeżeli ich przekazanie nastąpiło po podpisaniu protokołu kontroli.
Termin na wniesienie opłaty wynosi 30 dni. Zgodnie z art. 39 ust. 5 ustawy o jhars, w przypadku niewniesienia opłaty za czynności kontrolne odpowiednio na rachunek Głównego Inspektoratu Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych albo wojewódzkiego inspektoratu jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych  w terminie 30 dni, Główny Inspektor albo wojewódzki inspektor wydaje decyzje w sprawie wysokości tej opłaty. Zatem konsekwencją niewniesienia opłaty w wyznaczonym terminie, będzie decyzja administracyjna, określająca wysokość opłaty. Koszty kontroli są wyliczane na podstawie stawek opłat wynikających z rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 8 listopada 2022 r. w sprawie stawek opłat za czynności przeprowadzone w ramach kontroli jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych oraz prawidłowości wprowadzania do obrotu i oznakowania materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością.