Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych

System ochrony produktów ChNP, ChOG, GTS

System ochrony produktów ChNP, ChOG, GTS w UE regulowany jest Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012 z dnia 21 listopada 2012 r. w sprawie systemów jakości produktów rolnych i środków spożywczych, , rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2019/787 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie definicji, opisu, prezentacji i etykietowania napojów spirytusowych, stosowania nazw napojów spirytusowych w prezentacji i etykietowaniu innych środków spożywczych, ochrony oznaczeń geograficznych napojów spirytusowych, wykorzystywania alkoholu etylowego i destylatów pochodzenia rolniczego w napojach alkoholowych, a także uchylającym rozporządzenie (WE) nr 110/2008 oraz rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1308/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiające wspólną organizację rynków produktów rolnych oraz uchylającym rozporządzenia Rady (EWG) nr 922/72, (EWG) nr 234/79, (WE) nr 1037/2001 i (WE) nr 1234/2007.
Główny Inspektor Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych zapewnia realizowanie przepisów z zakresu systemu chronionych nazw pochodzenia (ChNP), chronionych oznaczeń geograficznych (ChOG) i gwarantowanych tradycyjnych specjalności (GTS). Jednym z narzędzi do ich realizacji jest skrzynka e-mail: ochronaoznaczen@ijhars.gov.pl.

Skrzynka e-mail: ochronaoznaczen@ijhars.gov.pl umożliwia obywatelom, przedsiębiorcom oraz podmiotom administracji publicznej zgłaszanie zaobserwowanych nielegalnych działań na rynku z zakresu przepisów dotyczących ochrony produktów ChNP, ChOG oraz GTS, co bezpośrednio przyczyni się do skuteczniejszej procedury monitorowania rynku i ochrony przed oszustwami oraz fałszerstwami certyfikowanych produktów.
Zgłaszać można wszelkie naruszenia oraz podejrzenia naruszenia przepisów dotyczących ochrony produktów ChNP, ChOG oraz GTS, zidentyfikowane na wszystkich etapach produkcji, a także w obrocie detalicznym i hurtowym, w sklepach stacjonarnych, internetowych, czy na targowiskach.

Podejrzenie naruszenia prawa dotyczącego ochrony produktów posiadających zarejestrowane nazwy jako ChNP, ChOG lub GTS należy przekazać za pośrednictwem wypełnionego formularza (który znajduje się poniżej w Materiałach), na skrzynkę ochronaoznaczen@ijhars.gov.pl.
Do zgłoszenia należy dołączyć wszelkie materiały mogące ułatwić prowadzenie postępowania wyjaśniającego – zdjęcia produktu, etykiety, zrzuty ekranu, screenshoty itp.
Poprawnie wypełniony formularz powinien zawierać:

• dane zgłaszającego podejrzenie naruszenia,
• dokładny opis naruszenia.

Zakres ochrony produktów ChNP, ChOG, GTS:
Zgodnie z art. 13 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012 z dnia 21 listopada 2012 r.art. 21 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2019/787 oraz art. 103 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1308/2013 zarejestrowane nazwy są chronione przed:

• wszelkim bezpośrednim lub pośrednim wykorzystywaniem w celach komercyjnych nazwy zarejestrowanej w odniesieniu do produktów nieobjętych rejestracją, jeśli produkty te są porównywalne do produktów zarejestrowanych pod tą nazwą lub jeśli jej stosowanie stanowi wykorzystywanie renomy chronionej nazwy, w tym również w sytuacji, gdy produkty te są wykorzystywane jako składnik,
• wszelkiego rodzaju niewłaściwym stosowaniem, imitacją lub przywołaniem, nawet jeśli podano prawdziwe pochodzenie produktów lub usług lub jeśli chroniona nazwa została przetłumaczona lub towarzyszą jej określenia takie jak: "styl", "typ", "metoda", "zgodnie z recepturą stosowaną", "imitacja" i tym podobne, w tym jeśli produkty te są wykorzystywane jako składnik,
• wszelkimi innymi fałszywymi lub mylącymi wskazaniami odnoszącymi się do pochodzenia, charakteru lub podstawowych właściwości produktu, które są podane na opakowaniu wewnętrznym lub zewnętrznym, w materiale reklamowym lub dokumentach odnoszących się do danego produktu oraz opakowaniem produktu w pojemnik mogący przekazać fałszywe wrażenie co do jego pochodzenia,
• wszelkimi innymi praktykami mogącymi wprowadzić konsumentów w błąd co do prawdziwego pochodzenia produktu.

Celem skrzynki e-mail ochronaoznaczen@ijhars.gov.pl jest wzmocnienie systemu ochrony certyfikowanych produktów (ChNP, ChOG, GTS), poprzez łatwiejszy dostęp do informacji o pojawiających się na rynku naruszeniach zasad ochrony zarejestrowanych nazw. Dzięki ogólnodostępnej skrzynce ochronaoznaczen@ijhars.gov.pl, administrowanej przez GIJHARS, w bardziej efektywny sposób można będzie osiągnąć priorytetowe cele systemu jakości żywności, którymi są:

• wzmocnienie mechanizmu zapobiegania oszustwom w łańcuchu dystrybucji, monitorowania rynku i zgłaszania nadużyć odpowiednim służbom monitorowania i kontroli,
• zapewnienie jednolitej ochrony nazw zarejestrowanych jako ChNP, ChOG lub GTS,
• zagwarantowanie uczciwej konkurencji,
• ochrona konsumentów przed nieuczciwymi praktykami handlowymi.

Podstawa prawna:

• rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012 z dnia 21 listopada 2012 r. w sprawie systemów jakości produktów rolnych i środków spożywczych (Dz. U. UE. L 2012 Nr 343, str. 1),
• rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2019/787 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie definicji, opisu, prezentacji i etykietowania napojów spirytusowych, stosowania nazw napojów spirytusowych w prezentacji i etykietowaniu innych środków spożywczych, ochrony oznaczeń geograficznych napojów spirytusowych, wykorzystywania alkoholu etylowego i destylatów pochodzenia rolniczego w napojach alkoholowych, a także uchylające rozporządzenie (WE) nr 110/2008 (Dz.U. UE. L 2019 Nr 130, s. 1),
• rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1308/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiające wspólną organizację rynków produktów rolnych oraz uchylające rozporządzenia Rady (EWG) nr 922/72, (EWG) nr 234/79, (WE) nr 1037/2001 i (WE) nr 1234/2007 (Dz.U. UE. L 2013 Nr 347, s. 671),
• ustawa z dnia 9 marca 2023 r. o rejestracji i ochronie nazw pochodzenia, oznaczeń geograficznych oraz gwarantowanych tradycyjnych specjalności produktów rolnych i środków spożywczych, win lub napojów spirytusowych oraz o produktach tradycyjnych (Dz. U. 2023 poz. 588),
• ustawa z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (Dz.U. 2022 poz. 1688, ze zm.).

Oznaczenia i terminy stosowane w celu wyróżnienia produktów rolnych lub środków spożywczych

Zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012 z dnia 21 listopada 2012 r. w sprawie systemów jakości produktów rolnych i środków spożywczych  produkty rolne lub środki spożywcze mogą zostać wyróżnione poprzez stosowanie następujących rodzajów oznaczeń:

• Chroniona Nazwa Pochodzenia (ChNP),
• Chronione Oznaczenie Geograficzne (ChOG),
• Gwarantowana Tradycyjna Specjalność (GTS)

Chroniona nazwa pochodzenia
Chroniona nazwa pochodzenia (Protected Designation of Origin) oznacza nazwę regionu, konkretnego miejsca lub w wyjątkowych przypadkach kraju, używaną do opisu produktu rolnego lub artykułu spożywczego. Jakość produktu lub jego cechy charakterystyczne powinny być głównie lub wyłącznie związane z tym szczególnym otoczeniem geograficznym i właściwymi dla niego czynnikami naturalnymi oraz ludzkimi. Cały proces technologiczny czyli produkcja, przetwarzanie i przygotowywanie odbywa się na tym określonym obszarze geograficznym.

Chronione oznaczenie geograficzne
Chronione oznaczenie geograficzne (Protected Geographical Indications) oznacza nazwę regionu, konkretnego miejsca lub w wyjątkowych przypadkach kraju, używaną do opisu produktu rolnego lub artykułu spożywczego, który pochodzi z tego regionu, miejsca lub kraju. Produkt ten posiada szczególną specyficzną jakość, reputację, cieszy się uznaniem lub też posiada inne cechy przypisywane temu pochodzeniu geograficznemu. Na określonym obszarze może odbywać się jeden z trzech procesów: produkcja, przetwarzanie lub też przygotowywanie produktu.

Gwarantowana Tradycyjna Specjalność
Gwarantowana Tradycyjna Specjalność (Traditional Speciality Guaranted - TSG) to zgodnie rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012, produkt lub środek spożywczy, którego skład, sposób produkcji lub przetwarzania odpowiada tradycyjnej praktyce w odniesieniu do tego produktu lub został on wytworzony z surowców lub składników, które są tradycyjnie stosowane.
W odróżnieniu od Chronionych Nazw Pochodzenia i Chronionych Oznaczeń Geograficznych, produkty będące Gwarantowaną Tradycyjną specjalnością można wytwarzać na terenie całej Polski, pod warunkiem spełniania warunków specyfikacji. 
Nazwa produktu ubiegającego się o miano GTS musi być tradycyjnie stosowana w odniesieniu do tego produktu lub oznaczać tradycyjny lub specyficzny jego charakter.
„Specyficzny charakter” oznacza charakterystyczne właściwości procesu produkcji, które wyraźnie wyróżniają dany produkt spośród innych podobnych produktów należących do tej samej kategorii; natomiast określenie „tradycyjny” oznacza udokumentowany jako będący w użyciu na rynku krajowym przez okres umożliwiający przekaz z pokolenia na pokolenie; okres ten ma wynosić co najmniej 30 lat.

Oznaczenia i terminy stosowane w celu wyróżnienia napojów spirytusowych

Zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/787 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie definicji, opisu, prezentacji i etykietowania napojów spirytusowych, stosowania nazw napojów spirytusowych w prezentacji i etykietowaniu innych środków spożywczych, ochrony oznaczeń geograficznych napojów spirytusowych, wykorzystywania alkoholu etylowego i destylatów pochodzenia rolniczego w napojach alkoholowych, a także uchylającym rozporządzenie (WE) nr 110/2008, w zakresie napojów spirytusowych stosuje się termin „oznaczenie geograficzne”. Jest to oznaczenie wskazujące na pochodzenie napoju spirytusowego z terytorium danego państwa, regionu lub miejsca na tym terytorium, w przypadku gdy określona jakość, renoma lub inne cechy tego napoju spirytusowego zasadniczo wynikają z jego pochodzenia geograficznego. 
Unijny symbol chronionych oznaczeń geograficznych ustanowiony zgodnie z art. 12 ust. 7 rozporządzenia (UE) nr 1151/2012 może być stosowany w opisie, prezentacji i etykietowaniu napojów spirytusowych, których nazwy są oznaczeniami geograficznymi.

Oznaczenia i terminy stosowane w celu wyróżnienia produktów sektora wina

Zgodnie z rozporządzeniem 1308/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiającym wspólną organizację rynków produktów rolnych oraz uchylającym rozporządzenia Rady (EWG) nr 922/72, (EWG) nr 234/79, (WE) nr 1037/2001 i (WE) nr 1234/2007, w zakresie produktów sektora wina stosowane są terminy:

Nazwa pochodzenia 
Nazwa pochodzenia oznacza nazwę, w tym tradycyjnie używaną nazwę, określającą produkt sektora wina, którego jakość lub cechy charakterystyczne są w istotnej lub wyłącznej mierze zasługą szczególnego środowiska geograficznego, na które składają się właściwe dla niego czynniki naturalne i ludzkie. Nazwa pochodzenia oznacza nazwę regionu, określonego miejsca lub w szczególnych przypadkach państwa, używaną do opisu produktu, który jest produkowany z winogron pochodzących wyłącznie z tego obszaru geograficznego oraz którego produkcja, od zbioru do zakończenia procesów produkcji wina odbywa się na tym obszarze geograficznym. Dodatkowo produkt jest otrzymywany z odmian winorośli należących do Vitis vinifera lub z krzyżówki gatunku Vitis vinifera z innymi gatunkami rodzaju Vitis.

Oznaczenie geograficzne
Oznaczenie geograficzne oznacza nazwę, w tym tradycyjnie używaną nazwę, określającą produkt sektora wina, którego szczególną jakość, reputację lub inne cechy charakterystyczne przypisuje się jego pochodzeniu geograficznemu. Oznaczenie geograficzne oznacza nazwę regionu, określonego miejsca lub w szczególnych przypadkach państwa, używaną do opisu produktu, w którego produkcji używanych jest przynajmniej 85 % winogron, pochodzących wyłącznie z tego obszaru geograficznego. Wszystkie działania, od zbioru tych winogron do zakończenia procesów produkcji wina, odbywają się na wyznaczonym obszarze geograficznym. Maksymalnie 15 % winogron, które może pochodzić spoza wyznaczonego obszaru, musi pochodzić z państwa członkowskiego lub państwa trzeciego, w którym położony jest ten obszar. Produkt jest otrzymywany z odmian winorośli należących do Vitis vinifera lub z krzyżówki gatunku Vitis vinifera z innymi gatunkami rodzaju Vitis. 
Symbole unijne wskazujące chronioną nazwę pochodzenia lub chronione oznaczenie geograficzne ustanowione zgodnie z art. 12 ust. 7 rozporządzenia (UE) nr 1151/2012 mogą być stosowane w etykietowaniu produktów sektora wina, których nazwy są nazwami pochodzenia lub oznaczeniami geograficznymi.

Stosowanie oznaczeń
Stosowanie tych oznaczeń pozwala na łatwiejszą identyfikację produktów, ich ochronę przed nieprawnym używaniem zarejestrowanych nazw oraz promocję produktów o specyficznych cechach i określonym pochodzeniu. Producentom wytwarzającym produkty o wysokiej jakości i wyjątkowych walorach daje natomiast szansę zaistnienia na rynku. Wytwarzanie wyrobów regionalnych i tradycyjnych może również przyczynić się do rozwoju obszarów wiejskich poprzez różnicowanie działalności rolniczej i promocję tych regionów. Ponadto, system ten wspiera rozwój gospodarki wiejskiej, gdyż tradycyjne metody wytwarzania wymagają znacznie większego nakładu pracy, dzięki czemu możliwe jest zwiększenie zatrudnienia w rolnictwie. Jest to cecha istotna szczególnie dla terenów o niekorzystnych warunkach gospodarowania.
Jednym z podstawowych elementów zapewnienia ochrony jest skuteczny system kontroli, na który składa się kontrola zgodności procesu produkcji ze specyfikacją oraz kontrola urzędowa.
Podstawą funkcjonowania systemu rejestracji i ochrony nazw produktów regionalnych i tradycyjnych jest prawo Unii Europejskiej. W przepisach polskich określone zostały natomiast ramy instytucjonalne umożliwiające wdrożenie systemu na szczeblu krajowym. Aktem prawnym określającym zadania poszczególnych organów w zakresie produktów regionalnych i tradycyjnych w Polsce jest ustawa z dnia 9 marca 2023 r. o rejestracji i ochronie nazw pochodzenia, oznaczeń geograficznych oraz gwarantowanych tradycyjnych specjalności produktów rolnych i środków spożywczych, win lub napojów spirytusowych oraz o produktach tradycyjnych.