Od 2025 r., zgodnie z przepisami art. 14 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/2115 z dnia 2 grudnia 2021 r., państwa członkowskie UE, w tym Polska, zobowiązane są do włączenia do systemów płatności bezpośrednich mechanizmu warunkowości społecznej. Mechanizm ten polega na uzależnieniu wysokości wsparcia od przestrzegania wybranych krajowych przepisów z zakresu prawa pracy oraz zasad BHP.

W ramach warunkowości społecznej kontrolami objęci zostali jedynie rolnicy, którzy są pracodawcami, w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeksu pracy albo nie będąc pracodawcą są: przedsiębiorcą, w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców albo inną jednostką organizacyjną – na rzecz których jest świadczona praca przez osoby fizyczne, w tym przez osoby wykonujące na własny rachunek działalność gospodarczą, bez względu na podstawę świadczenia tej pracy, i którzy podlegali dotychczas kontrolom Państwowej Inspekcji Pracy.

Za kontrole odpowiedzialna jest Państwowa Inspekcja Pracy (PIP), a za przyznanie i wypłatę płatności po uwzględnieniu wyników kontroli – Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR).

PIP przekaże ARiMR (najpóźniej do 31 października) informacje niezbędne do ustalenia wysokości kary administracyjnej m.in. o niezgodnościach z wymogami warunkowości społecznej stwierdzone u rolnika, który został poddany kontroli przestrzegania wymogów warunkowości społecznej, jeżeli w wyniku kontroli, w decyzjach (wymienionych w art. 33 ust. 1 pkt 1 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy) orzeczono o nakazach lub zakazach stwierdzonych w decyzjach wydanych w formie pisemnej.

W przypadku wystąpienia nieprawidłowości wynikających z prawa pracy oraz zasad BHP, zmniejszeniu będą podlegać płatności:

1. bezpośrednie, w tym: podstawowe wsparcie dochodów, płatności: redystrybucyjna, dla młodych rolników, związane z produkcją, w ramach ekoschematów (w tym dobrostanowe) oraz dla małych gospodarstw;
2. obszarowe II filara WPR: rolno-środowiskowo-klimatyczne, ekologiczne, premie z tytułu zalesień, zadrzewień lub systemów rolno-leśnych, płatności ONW.

Warunkowość społeczna została wdrożona do polskiego prawa ustawą z dnia 21 lutego 2025 r. o zmianie ustawy o Planie Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027 oraz niektórych innych ustaw.

Warunkowość społeczna oparta jest na istniejących w Polsce systemach kontroli i egzekwowania prawodawstwa w dziedzinie polityki społecznej i zatrudnienia, a także normach pracy, które dotychczas mają zastosowanie. Kontrole prowadzone są w ramach kontroli w rolnictwie wykonywanych przez PIP, na podstawie obowiązujących przepisów.

Spełnienie wymogów warunkowości społecznej nie jest zatem nowym obowiązkiem, a opiera się na przestrzeganiu powszechnych, krajowych norm prawa pracy oraz zasad BHP.