To rozwiązanie, które realnie otwiera sądy administracyjne na głos społeczeństwa obywatelskiego. Przyjaciel sądu to instytucja znana w wielu demokracjach, która wzbogaca proces orzeczniczy o perspektywę ekspercką i społeczną, tym samym pozwala sądom na pełniejsze rozpatrywanie spraw - podkreśla Adam Bodnar, Minister Sprawiedliwości.

Jak było?

Dotychczas organizacje pozarządowe mogły uczestniczyć w postępowaniach sądowoadministracyjnych wyłącznie jako strona - pod warunkiem spełnienia szeregu wymogów formalnych. Tymczasem wiele spraw - od ochrony środowiska po wolność słowa - wymagało wiedzy eksperckiej i doświadczenia społeczników, którzy z różnych przyczyn nie mogli być formalnymi uczestnikami procesów.

Co się zmieni?

Dzięki nowelizacji ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi:

• Organizacje pozarządowe i organy administracji publicznej będą mogły przedstawić sądowi opinię prawną, analizę społeczną lub ekspertyzę - bez konieczności udziału w postępowaniu jako strona;
• Sądy będą mogły samodzielnie zwrócić się do takich podmiotów o opinię w sprawach precedensowych, złożonych lub mających istotne znaczenie społeczne;
• Opinia „przyjaciela sądu” nie będzie dowodem lecz formą eksperckiego komentarza, który poszerza perspektywę sądu i podnosi jakość orzecznictwa.

Wpływ społeczny i praktyczny

W Polsce działa ponad 115 tysięcy organizacji społecznych i politycznych. Dzięki instytucji amicus curiae będą mogły realnie uczestniczyć w kształtowaniu prawa poprzez udział w ważnych sprawach sądowych – np. dotyczących ochrony granic, wolności słowa, jawności życia publicznego czy ochrony środowiska. Już dziś z tej możliwości korzystają m.in. Amnesty International czy Helsińska Fundacja Praw Człowieka.

Dzięki amicus curiae organizacje społeczne będą rzeczywistym partnerem sądów administracyjnych w rozwiązywaniu trudnych, systemowych problemów. To rozwiązanie nie tylko wzbogaca postępowanie o szerszy kontekst, ale i wzmacnia zaufanie obywateli do wymiaru sprawiedliwości - podkreśla Arkadiusz Myrcha, Wiceminister Sprawiedliwości.

Szerszy kontekst reformy

Instytucja „przyjaciela sądu” stanowi element szerszego pakietu deregulacyjnego i cyfrowego, który obejmuje również:

• zniesienie obowiązku przedkładania dokumentów pełnomocnictwa, jeśli możliwa jest ich elektroniczna weryfikacja,
• uproszczenia w łączeniu spraw – np. wielu skarg na jedną decyzję administracyjną,
• zwrot opłaty sądowej od każdego uwzględnionego zażalenia.

Nowelizacja przyspieszy zatem postępowania, ograniczy biurokrację i poprawi dostęp obywateli do wymiaru sprawiedliwości. Zmiany przyniosą trwałe korzyści społeczne i instytucjonalne. 

Demokracja wspierana przez wiedzę i zaangażowanie

Reforma wpisuje się w założenia Programu Współpracy Ministerstwa Sprawiedliwości z organizacjami pozarządowymi, który zakłada umacnianie dialogu społecznego i lepsze dopasowanie rozwiązań prawnych do realnych potrzeb obywateli.

Dzięki niej sądy nie tylko orzekają, ale także słuchają - otwierając się na głosy ekspertów, praktyków i społeczników. To krok w stronę bardziej otwartego i świadomego orzekania, w którym prawo spotyka się z rzeczywistością społeczną.

Współczesne państwo musi wsłuchiwać się w głos społeczeństwa obywatelskiego. To fundament demokratycznego wymiaru sprawiedliwości. Instytucja amicus curiae sprawia, że także i sądy administracyjne staną się bardziej odpowiedzialne i bliższe obywatelowi - podkreśla Minister Sprawiedliwości.

Doświadczenia międzynarodowe

Instytucja amicus curiae od lat funkcjonuje w systemach sądowych państw anglosaskich oraz niektórych krajów europejskich, a także w międzynarodowych trybunałach. Jej implementacja w polskim sądownictwie administracyjnym będzie krokiem w stronę nowoczesnego, bardziej otwartego i transparentnego wymiaru sprawiedliwości.

Baza zdjęć dla mediów: https://www.flickr.com/photos/msgovpl/albums/