Trybunał powołano na podstawie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, która została podpisana w 1950 roku, a weszła w życie w 1953 roku. ETPC pełni rolę kluczowego strażnika praw człowieka w Europie, rozpatrując skargi indywidualne i międzypaństwowe. Chroni on prawa obywateli 46 państw członkowskich, do których należy także Polska.

Trybunału tworzy 46 sędziów – po jednym z każdego państwa strony Konwencji. Nadzór nad wykonaniem wyroków ETPC sprawuje Komitet Ministrów Rady Europy, a orzeczenia Trybunału są tłumaczone i publikowane, m.in. w publicznej bazie HUDOC (https://hudoc.echr.coe.int/), a tłumaczenia wyroków przeciwko Polsce są udostępniane również w bazie orzeczeń ETPC na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości - Wyroki ETPC

Orzecznictwo ETPC jest fundamentem praworządności. Rozwija postrzeganie w społeczeństwie europejskiego wymiaru sprawiedliwości.  Akceptujemy dotychczasowe wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka przeciwko Polsce i deklarujemy wolę ich wykonania –podkreśla Minister Sprawiedliwości Waldemar Żurek.

Skład Trybunału i jego kompetencje

Trybunał działa w różnych składach, dostosowanych do charakteru sprawy:

• Wielka Izba - 17 sędziów i co najmniej 3 sędziów zastępców. Rozpatruje skargi indywidualne i międzypaństwowe oraz sprawy przekazane przez Izbę, zwłaszcza gdy dotyczą ważnych zagadnień prawnych lub mają znaczenie ogólne.
• Izba - 7 sędziów, z możliwością czasowego obniżenia do 5. Decyduje o dopuszczalności i meritum skarg indywidualnych i międzypaństwowych, które nie zostały rozpatrzone przez mniejsze składy.
• Komitet - 3 sędziów powoływanych przez Izbę na określony czas. Może uznać skargi indywidualne za niedopuszczalne, usunąć je z listy lub wydać wyrok, jeśli sprawa jest oparta na ustalonym orzecznictwie.
• Sędzia jednoosobowy - rozpatruje skargi indywidualne i może zadecydować o ich niedopuszczalności lub skierowaniu do Komitetu lub Izby.

Szczegółowa procedura składania skargi do ETPC

Wniesienie skargi do Trybunału wymaga spełnienia kilku istotnych warunków i etapów proceduralnych:

Kto może złożyć skargę?
Skargę może wnieść każda osoba fizyczna, osoba prawna, organizacja pozarządowa lub grupa jednostek, które twierdzą, że ich prawa zawarte w Konwencji lub Protokołach dodatkowych zostały naruszone przez państwo będące stroną Konwencji.

Wyłączenie wcześniejszych możliwości odwoławczych na poziomie krajowym
Przed skierowaniem sprawy do ETPC należy wyczerpać wszystkie dostępne krajowe środki odwoławcze, czyli dochodzić praw uwzględniając lokalne sądy i instancje. Jest to tzw. warunek dopuszczalności skargi.

Termin na złożenie skargi
Skarga musi zostać wniesiona w ciągu czterech miesięcy, licząc od dnia podjęcia przez ostateczny krajowy organ decyzji dotyczącej sprawy.

Formularz skargi
Skarga powinna być sporządzona na specjalnym formularzu dostępnym na stronie ETPC, w języku urzędowym dowolnego państwa członkowskiego. Formularz zawiera sekcje dotyczące danych osobowych skarżącego, przyczyn skargi, opisu zdarzeń i wskazania naruszonych praw.

Skarga musi zawierać szczegółowy opis faktów oraz naruszeń praw wynikających z Konwencji lub Protokołów. Należy dołączyć kopie wszystkich istotnych dokumentów, w tym orzeczeń i decyzji krajowych.

Wniesienie skargi do Trybunału
Wypełniony formularz wraz z załącznikami należy przesłać pocztą do Sekretariatu ETPC w Strasburgu. Skargi nie można złożyć elektronicznie bezpośrednio, choć możliwe jest przesyłanie korespondencji drogą elektroniczną w toku procedury.

Skarga przechodzi pierwszą fazę kontroli formalnej. Jeśli wymogi nie są spełnione, skarga może zostać odrzucona jako niedopuszczalna lub usunięta z listy. Po dopuszczeniu do rozpoznania Trybunał przeprowadza ocenę sprawy w odpowiednim składzie (sędzia jednoosobowy, Komitet, Izba lub Wielka Izba) i wydaje orzeczenie.

Przykłady najważniejszych wyroków wydanych przez ETPC przeciwko Polsce:

• Wyrok Wałęsa p. Polsce, skarga nr 50849/21, wyrok z 23.11.2023 r. (wyrok pilotażowy): Trybunał stwierdził naruszenie art. 6 ust. 1 Konwencji (prawo do niezawisłego i bezstronnego sądu), naruszenie art. 8 Konwencji (ze względu na znaczący uszczerbek dla życia prywatnego skarżącego) oraz art. 46 Konwencji (naruszenia wynikające z powiązanych ze sobą problemów systemowych związanych z nieprawidłowym funkcjonowaniem krajowego ustawodawstwa i praktyki).
• Wyrok Przybyszewska i Inni p. Polsce, skarga nr 11454/17, wyrok z 12.12.2023 r.: Trybunał stwierdził naruszenie art. 8 Konwencji (prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego) ze względu na brak jakiejkolwiek formy prawnego uznania i ochrony związków par osób tej samej płci w Polsce.
• Wyrok Rutkowski i Inni p. Polsce, skarga nr 72287/10, wyrok z 07.07.2015 r. (wyrok pilotażowy): zarzut naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji oraz art. 13 Konwencji w związku z przewlekłością postępowań sądowych, oraz brakiem skutecznego środka odwoławczego w tym zakresie.

Działalność Europejskiego Trybunału Praw Człowieka ma ogromne znaczenie dla każdego z nas, ponieważ chroni podstawowe prawa i wolności, które gwarantują godne i sprawiedliwe życie. Trybunał stanowi ważny mechanizm kontroli praworządności i działa jako ostatnia instancja, do której może zwrócić się każdy obywatel państwa członkowskiego Rady Europy w przypadku naruszenia jego praw.
Dzięki tej ochronie mamy pewność, że nasze prawa będą respektowane, a instytucje państwowe będą odpowiadać za swoje działania. To narzędzie buduje poczucie bezpieczeństwa i zaufania do systemu prawnego, co jest fundamentem demokratycznego społeczeństwa. W konsekwencji wpływa na podnoszenie standardów ochrony człowieka w całej Europie, także na poziomie lokalnym i indywidualnym.

Dzięki działalności ETPCz każdy z nas może czuć się lepiej chroniony, a jego prawa – szanowane i przestrzegane.

Więcej informacji tu: Europejski Trybunał Praw Człowieka