W dniu 26 września 2019 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej Trybunał lub ETPCz) opublikował decyzje z dnia 3 września 2019 roku w następujących sprawach przeciwko Polsce:

1. skarga nr 67178/17 – ugoda i decyzja o skreśleniu z listy skarg,
2. skarga nr 4993/15 – decyzja o niedopuszczalności,
3. skarga nr 2923/18 – ugoda i decyzja o skreśleniu z listy skarg.

 

W sprawie o numerze skargi 67178/17 skarżący zarzucał naruszenie art. 3 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (dalej: Konwencja), z uwagi na długie stosowanie wobec niego reżimu „więźnia niebezpiecznego”. Rząd RP uznał naruszenie Konwencji i zaproponował kwotę 3000 euro tytułem pokrycia wszelkich szkód pieniężnych i niepieniężnych, jak również kosztów i wydatków. Skarżący wyraził zgodę na warunki ugody i zrzekł się jakichkolwiek dalszych roszczeń przeciwko Polsce w zakresie okoliczności będących podstawą skargi. Trybunał stwierdził, że ugoda opiera się na poszanowaniu praw człowieka opisanych w Konwencji i brak jest podstaw do dalszego rozpoznawania sprawy, dlatego też uznał za zasadne skreślenie jej z listy.

 

W sprawie o numerze skargi 4993/15 skarżący zarzucał na podstawie art. 6 i 8 Konwencji, naruszenie jego prawa do poszanowania życia rodzinnego z powodu odrzucenia jego wniosku na podstawie Konwencji Haskiej oraz uchybienia w prowadzonym postępowaniu, w tym brak należytej pilności w rozpatrzeniu jego wniosku o powrót dziecka do Niemiec.

Skarżący był żonaty z obywatelką Polski, z którą mieszkał w Niemczech. Wraz z nimi mieszkał ich syn oraz małoletnia córka żony z poprzedniego związku. Po rozstaniu żona skarżącego wielokrotnie składała zawiadomienia o popełnionych jej zdaniem przez niego przestępstwach oraz kontaktowała się z różnymi instytucjami. Zarzuty przez nią stawiane obejmowały nękanie, stosowanie wobec niej przemocy oraz wykorzystywanie seksualne ich syna. Rodzina była pod obserwacją pracowników opieki społecznej, którzy stwierdzili, że syn pary nie miał widocznych oznak wykorzystywania seksualnego, a skarżący był dobrym ojcem. Sąd niemiecki uniewinnił skarżącego od zarzutu stosowania przemocy wobec żony. Kolejne dochodzenie w sprawie znęcania się przez skarżącego nad dziećmi i żoną zostało umorzone ze względu na brak dowodów.

Po ogłoszeniu przez sąd niemiecki separacji pary, ustanowiono kuratora dla ich syna do postępowania o przyznanie opieki i zabezpieczenie kontaktów. Sąd niemiecki przyznał skarżącemu prawo do kontaktów z obojgiem dzieci.

Zgodnie z ustaleniami polskiego sądu rodzinnego w toku postępowania w trybie Konwencji Haskiej oraz twierdzeniami skarżącego, kontakt z synem był początkowo nieregularny, a następnie całkowicie ustał na skutek działań żony. Skarżący nie podjął żadnych kroków prawnych w celu wyegzekwowania swojego prawa do kontaktów.

Sąd niemiecki wydał postanowienie dotyczące miejsca pobytu, przyznając skarżącemu wyłączne prawo do decydowania o miejscu zamieszkania syna. Sąd orzekł, że w najlepszym interesie dziecka leży zamieszkanie z ojcem. Sąd stwierdził, że matka utrudniała kontakt skarżącego z synem, odmawiała współpracy i prawdopodobnie cierpi na schorzenie psychiczne, którego leczenia odmówiła. W postanowieniu stwierdzono również, że matka nie dopuszczała do siebie nikogo, kto nie podzielał jej subiektywnych obaw, iż dzieci znajdują w niebezpieczeństwie, w tym jej własnego prawnika i wyznaczonego przez sąd kuratora.

Sąd niemiecki wydał zarządzenie tymczasowe o niezwłocznym zwróceniu syna skarżącemu. Jak stwierdził skarżący, zarządzenie to nie mogło zostać wykonane z powodu toczących się postępowań w Polsce. W międzyczasie sąd niemiecki ogłosił rozwód pary.

Prokurator okręgowy w Niemczech wszczął postępowanie karne w sprawie krzywoprzysięstwa popełnionego rzekomo przez byłą żonę skarżącego oraz w sprawie uprowadzenia przez nią syna. Trybunał nie został poinformowany o wyniku tego postępowania.

Żona skarżącego wywiozła dzieci do Polski bez jego zgody, informując go, że jedzie na trzytygodniowe wakacje. Po tym czasie powiadomiła skarżącego, że nie wróci już z dziećmi do Niemiec.

Skarżący złożył wniosek o wydanie syna do niemieckiego organu centralnego ds. Konwencji Haskiej. Stwierdził, że była żona cierpi na problemy emocjonalne i psychiczne, w szczególności paranoję. Wniosek został zarejestrowany w sądzie rejonowym w Polsce. Sędzia prowadzący sprawę nakazał sporządzenie wywiadu środowiskowego przez kuratora w odniesieniu do sytuacji życiowej i rodzinnej małoletniego w Polsce. W wywiadzie stwierdzono, że dzieci były w dobrym stanie, a matka posiadała odpowiednie zdolności rodzicielskie, aby zapewnić swoim dzieciom niezbędną opiekę.

Była żona skarżącego wskazała, że skarżący poddawał rodzinę przemocy psychicznej i fizycznej oraz molestował seksualnie syna. Jej zdaniem dziecko nadal było narażone na niebezpieczeństwo, pomimo separacji pary, ponieważ niemiecki sąd zezwolił na wizyty w domu ojca.

Polski sąd rejonowy dopuścił dowód z opinii dwóch biegłych lekarzy psychiatrów na okoliczność ustalenia stanu zdrowia psychicznego byłej żony skarżącego w celu ustalenia czy może ona prawidłowo wypełniać obowiązki rodzicielskie. Sąd dopuścił również dowód z opinii biegłego psychologa na okoliczność tego, czy syn skarżącego mógł być ofiarą przemocy lub molestowania seksualnego ze strony ojca i czy narażony jest na ryzyko psychicznej lub fizycznej krzywdy w przypadku powrotu do Niemiec z ojcem ale bez matki. Badanie psychiatryczne dziecka nie doszło do skutku gdyż matka poinformowała sąd o jego chorobie.

Opinia sądowo – psychiatryczna dotycząca stanu zdrowia psychicznego matki wskazywała, że jest ona zdolna do prawidłowego wykonywania obowiązków rodzicielskich.

Sąd postanowił zrezygnować z opinii biegłego psychologa odnośnie syna skarżącego, i zamiast tego dopuścił dowód z opinii Rodzinnego Ośrodka Diagnostyczno - Konsultacyjnego (RODK) na okoliczność ustalenia rodzaju więzi emocjonalnych łączących małoletniego z rodzicami. Prokurator okręgowy przyłączył się do postępowania.

W swojej opinii biegli z RODK stwierdzili, że dziecko było najbardziej przywiązane do matki, więź syna z ojcem nie była silna, ale chłopiec nie bał się ojca. Dziecko nie wykazywało żadnych oznak bycia poddanym jakiejkolwiek przemocy ale powrót dziecka do Niemiec pod opiekę ojca i oddzielenie od matki naraziłoby go na poważne ryzyko szkód psychicznych i fizycznych, z uwagi na zmianę ośrodka życia. Biegli zauważyli również, że badanie psychiatryczne byłej żony skarżącego nie potwierdziło zarzutu, że cierpiała ona na chorobę psychiczną.

Sąd oddalił wniosek skarżącego w trybie Konwencji Haskiej. Orzekł, że dziecko rzeczywiście zostało bezprawnie uprowadzone przez matkę w rozumieniu art. 3 Konwencji Haskiej, ale jego powrót do Niemiec naraziłby je na poważne szkody psychiczne. Sąd zauważył, że dowody przedstawione w sprawie wykazały, że ​​zarzuty byłej żony dotyczące przemocy i wykorzystywania dzieci przez skarżącego były bezzasadne.

Skarżący złożył apelację, która została oddalona.

Trybunał uznał, że niniejszą skargę należy zbadać pod kątem naruszenia art. 8 Konwencji. Ogólne zasady dotyczące związku między Konwencją a Konwencją Haską, zakres badania przez Trybunał międzynarodowych wniosków o uprowadzenie dziecka, najlepszy interes dziecka i obowiązki proceduralne państw są określone w wyroku Wielkiej Izby w sprawie X przeciwko Łotwie (skarga nr 27853/09, §§ 93-108, 107 EKPC 2013), a także w szeregu innych wyroków dotyczących postępowania w sprawie wydania dziecka na podstawie Konwencji Haskiej (zob.: Maumousseau i Washington przeciwko Francji, nr 39388/05, § 68, 6 grudnia 2007r.; Ignaccolo-Zenide przeciwko Rumunii, nr 31679/96, § 102, ECHR 2000 I; Iosub Caras przeciwko Rumunii, nr 7198/04, § 38, 27 lipca 2006r.; Shaw przeciwko Węgrom, nr 6457/09, § 70, 26 lipca 2011r. oraz Adžić przeciwko Chorwacji, nr 22643/14, §§ 93-95 , 12 marca 2015r.).

Trybunał zauważył przede wszystkim, że w ocenie sądów krajowych istnieje poważne ryzyko, że powrót dziecka do Niemiec oddzieli je od matki i rodzeństwa. Sądy krajowe doszły ponadto do wniosku, że oddzielenie bardzo małego dziecka od matki, a także od przyrodniej siostry, nieuchronnie byłoby sprzeczne z najlepszym interesem chłopca i postawiłoby go w sytuacji niemożliwej do zaakceptowania w rozumieniu art. 13 lit. b) Konwencji Haskiej.

Trybunał podzielił opinię sądów krajowych, które wyraziły pogląd, że nieuzasadnione byłoby oczekiwanie od matki powrotu do Niemiec z uwagi na konflikt między rodzicami i wszczęte przeciwko niej postępowanie karne. Trybunał zauważył również, że argumenty polskich sądów dotyczące oddalenia wniosku skarżącego w trybie Konwencji Haskiej były oparte na obszernych i jednoznacznych dowodach, w tym zaświadczeniach i opiniach niezależnych i wykwalifikowanych biegłych. Postępowanie na podstawie Konwencji Haskiej powinno mieć ograniczony charakter. Sąd krajowy może zatem zaniechać szczegółowej oceny ogólnej sytuacji rodzinnej. Zgodnie z Konwencją Haską jedyna kwestia, która powinna być rozstrzygnięta, potencjalnie z wykorzystaniem opinii biegłych, dotyczy tego, czy istnieje poważne ryzyko, że powrót dziecka naraziłby je na szkody fizyczne lub psychiczne lub w inny sposób postawiłoby dziecko w sytuacji niemożliwej do zaakceptowania.

W niniejszej sprawie poważne zarzuty dotyczące seksualnego wykorzystywania dziecka przez ojca oraz stanu psychicznego matki spowodowały, że sąd musiał zasięgnąć opinii biegłych. Trybunał nie widział podstaw, by krytykować starania sądu, by w pierwszej kolejności wykorzystać szybciej dostępny i bardziej ukierunkowany wywiad kuratora, niż opinie biegłych z dziedziny psychiatrii i psychologii.

Skarżący uczestniczył w badaniu dziecka przeprowadzonym przez psychologów RODK i skutecznie zakwestionował ich ustalenia przed sądem odwoławczym. Sąd odwoławczy odniósł się do wszystkich argumentów podniesionych przez skarżącego i przekonująco wykazał, że w świetle jasnych i spójnych opinii z różnych instytutów nie było potrzeby poszukiwania dodatkowego materiału dowodowego. Trybunał stwierdził, że ​​badanie RODK zostało przeprowadzone dokładnie i bezstronnie.

W świetle powyższego Trybunał nie mógł uznać, że uzasadnienia sądów krajowych nie spełniały wymogów art. 13 lit. b) Konwencji Haskiej, ani że ocena okoliczności sprawy oraz najlepszego interesu dziecka była arbitralna lub oczywiście bezzasadna. Wreszcie w odniesieniu do procesu decyzyjnego Trybunał zauważył, że ​​postępowanie w trybie Konwencji Haskiej ma charakter pilny, oraz że art. 11 tego traktatu, a także art. 11 rozporządzenia WE w sprawie uznawania orzeczeń, ustalają nieobowiązkowy sześciotygodniowy termin na zakończenie postępowania dot. uprowadzenia dziecka przed wszystkimi instancjami. Między datą zarejestrowania wniosku skarżącego o wydanie dziecka a datą ostatecznego orzeczenia upłynął okres około dziewięciu miesięcy i dwóch tygodni. Jest zatem jasne, że wyżej wymieniony termin został znacznie przekroczony. Trybunał zauważył jednak, że zaistniały okoliczności skutecznie zwalniające sądy krajowe w rozpatrywanej sprawie z obowiązku ścisłego przestrzegania przedmiotowego terminu.

Sądy krajowe musiały rozważyć zasadność zarzutu z art. 13 lit. b) byłej żony skarżącego, że jej syn - jeśli wróci do Niemiec - będzie poważnie narażony na szkody fizyczne lub psychiczne z powodu wykorzystywania seksualnego, na które skarżący miał go narażać w przeszłości. Trybunał uznał, że ​​nawet jeśli uprowadzający dzieci rodzice często podnoszą fałszywe zarzuty o podobnym charakterze w toku postępowania w trybie Konwencji Haskiej, nie należy ich lekceważyć.

Zarzut, że matka dziecka cierpiała na chorobę psychiczną, sprawił, że powyższa kwestia stała się jeszcze bardziej skomplikowana. Ogólnie rzecz biorąc Trybunał uznał, że sąd pierwszej instancji słusznie zlecił sporządzenie przedmiotowych opinii, zarówno w celu jak najlepszej oceny interesu dziecka, a także w należyty sposób uwzględnienia argumentów skarżącego. Należy również zauważyć, że sąd wyznaczył dość krótki termin na przygotowanie opinii (czternaście dni), a badania matki i dziecka zaplanowano na krótko po wydaniu przez sąd odpowiedniego postanowienia. Fakt, że badanie dziecka ostatecznie się nie odbyło, leżał poza kontrolą sądu krajowego.

Trybunał uznał, że sąd pierwszej instancji, który miał do czynienia ze szczególnie złożoną sprawą w oparciu o Konwencję Haską, rozpatrywał sprawę w sposób czynny i tak szybko jak to możliwe w danych okolicznościach. Ostateczne orzeczenie w sprawie zostało wydane dwa i pół miesiąca po apelacji skarżącego.

W związku z powyższym Trybunał stwierdził, że ​​chociaż postępowanie w sprawie wydania dziecka trwało dłużej niż zalecany sześciotygodniowy okres (por. Karrer przeciwko Rumunii, nr 16965/10, § 54, 21 lutego 2012 r., oraz RS przeciwko Polsce, nr 63777/09, § 70, 21 lipca 2015 r.), sądy krajowe postępowały w najszybszy możliwy sposób, a proces decyzyjny nie charakteryzował się długimi okresami bezczynności (zob. Strömblad przeciwko Szwecji, nr 3684/07, § 93 i 94, 5 kwietnia 2012 r.). Trybunał stwierdził również, że ​​szczególne okoliczności sprawy wymagały, aby sądy krajowe działały z należytą starannością i ostrożnością, co uczyniły, przeprowadzając dogłębną analizę sprawy w celu ochrony najlepiej pojętego interesu dziecka i należycie pochylając się nad wnioskami złożonymi przez strony. Podsumowując, biorąc pod uwagę całość okoliczności sprawy oraz margines swobody oceny państwa, Trybunał uznał, że ​​Polska nie uchybiła swoim pozytywnym zobowiązaniom wynikającym z art. 8 Konwencji .

W związku z powyższym skarga została uznana za oczywiście bezzasadną i odrzucona zgodnie z art. 35 ust. 3 (a) i 4 Konwencji.

 

W sprawie o numerze skargi 2923/18 Trybunał wydał decyzję zatwierdzającą ugodę pomiędzy Rządem RP a skarżącym. Z treści decyzji wynika, że do ugody doszło w wyniku naruszenia artykułu 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (dalej: Konwencja) z uwagi na osadzenie skarżącego w celi, w której nie było adekwatnego oddzielenia kącika sanitarnego. Tytułem słusznego zadośćuczynienia Rząd zobowiązał się do zapłaty na rzecz skarżącego kwoty 1 800 Euro.

 

Orzeczenia są dostępne w języku angielskim albo francuskim w bazie orzeczniczej Trybunału (https://hudoc.echr.coe.int).