W dniu 23 lipca 2020 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej: Trybunał lub ETPCz) wydał wyrok w sprawie M.K. i inni przeciwko Polsce (nr skarg: 40503/17, 42902/17 i 43643/17), w którym stwierdził naruszenie art. 3 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (dalej: Konwencja), art. 4 Protokołu nr 4 do Konwencji oraz art. 13 i 34 Konwencji.

Skarżący, obywatele Federacji Rosyjskiej pochodzenia czeczeńskiego, podnieśli, że polskie władze, z naruszeniem art. 3 Konwencji, wielokrotnie odmawiały im możliwości złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej. Powołali się również na art. 4 Protokołu nr 4 do Konwencji, twierdząc, że ich sytuacja nie została rozpoznana indywidualnie oraz że byli ofiarami ogólnej polityki, którą stosowały polskie władze w celu zmniejszenia liczby zarejestrowanych wniosków o azyl. Skarżący stwierdzili też, że zgodnie z art. 13 w związku z art. 3 Konwencji oraz art. 4 Protokołu nr 4 do Konwencji, wniesienie odwołania od decyzji odmawiającej wjazdu do Polski nie stanowiło skutecznego środka odwoławczego, ponieważ nie byłoby rozpoznane wystarczająco szybko, nie miałoby skutku zawieszającego i nie zostałoby zbadane przez niezależny organ. Ponadto skarżący zarzucili, że polskie władze nie zastosowały się do środków tymczasowych zarządzonych przez Trybunał, co naruszyło art. 34 Konwencji.

Rząd zwrócił uwagę, że przedmiotowe sprawy miały szczególny charakter, ponieważ dotyczyły decyzji o odmowie wjazdu do Polski wydawanych przez służby graniczne na przejściach na granicy polsko-białoruskiej. Rząd wskazał, że skarżący przebywali na terytorium Polski jedynie chwilowo i nie zostali na to terytorium legalnie wpuszczeni. W rezultacie, zdaniem Rządu, jurysdykcja polskich władz ograniczała się do wydania decyzji o odmowie wjazdu.

Odnosząc się do powyższego stanowiska Rządu, Trybunał stwierdził, że nie było kwestionowane, że przedmiotowe zdarzenia miały miejsce na kolejowym przejściu granicznym w Terespolu oraz - w jednym przypadku - na drogowym przejściu granicznym Czeremcha-Połowce. Oba przejścia znajdują się na granicy z państwem sąsiednim i są obsługiwane przez odpowiednie jednostki Straży Granicznej. W konsekwencji domniemanie jurysdykcji Państwa Polskiego ma zastosowanie do wszystkich czynności podejmowanych w stosunku do skarżących stawiających się na tych punktach kontrolnych.

Ponadto omawiane zdarzenia dotyczyły procedury przeprowadzania odpraw granicznych, udzielania lub odmowy wjazdu skarżącym do Polski oraz przyjmowania do rozpoznania wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej. Wszystkie te procedury były prowadzone wyłącznie przez funkcjonariuszy Państwa Polskiego i były regulowane prawem krajowym i unijnym. Było zatem zdaniem Trybunału oczywiste, że skargi wniesione przez skarżących można przypisać Polsce i tym samym podlegały jej jurysdykcji w rozumieniu art. 1 Konwencji (zob. M.A. i inni przeciwko Litwie).

Ponadto Polska nie mogła „obejść” swojej jurysdykcji wynikającej z Konwencji, wskazując, że decyzje dotyczące odmowy wjazdu zostały podjęte w ciągu kilku godzin od przybycia skarżących na terytorium Polski, a w konsekwencji, że proces kontroli w odniesieniu do skarżących był stosunkowo krótki.

W związku z powyższym, Trybunał stwierdził, że ​​wydarzenia, które doprowadziły do ​​zarzucanych naruszeń, podlegają jurysdykcji Polski w rozumieniu art. 1 Konwencji.

W odniesieniu do art. 3 Konwencji wskazano, że skarżący, w tym także nieletni członkowie ich rodzin, wielokrotnie spotykali się z odmową przyjęcia ich wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej na granicy polsko-białoruskiej. W rezultacie byli odsyłani na terytorium Białorusi, gdzie również nie mieli możliwości ubiegania się o azyl, co w konsekwencji wiązało się z narażeniem ich na ryzyko nieludzkiego lub poniżającego traktowania oraz tortur w razie dalszego odesłania do Czeczenii. W tym kontekście Trybunał orzekł, że doszło do naruszenia zasady non-refoulement. Jednocześnie zaznaczył, że nie ma konieczności osobnego rozpatrywania zarzutu naruszenia art. 3 Konwencji w odniesieniu do nieludzkiego lub poniżającego traktowania skarżących przez organy polskiej Straży Granicznej.

W omawianym wyroku po raz pierwszy w odniesieniu do Polski stwierdzono naruszenie art. 4 Protokołu 4 Konwencji, który wprowadza zakaz zbiorowego wydalania cudzoziemców. Trybunał wskazał, że ze skarżącymi przeprowadzano jedynie krótkie rozmowy, w trakcie których nie umożliwiano im przedstawienia powodów ubiegania się o ochronę międzynarodową, czy źródeł grożących im prześladowań, a w zwięzłych notatkach urzędowych akcentowano jedynie kwestie zarobkowe. Skarżący nie mogli także korzystać z pomocy prawnej. W rezultacie podejmowane w ich sprawach decyzje nie były poprzedzane szczegółową analizą ich sytuacji, a wynikały z przyjętej polityki polegającej na odmowie przyjmowania do rozpoznania wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej, składanych przez osoby pochodzenia czeczeńskiego.

Trybunał stwierdził także naruszenie art. 13 Konwencji w zw. z art. 3 Konwencji i art. 4 Protokołu 4 Konwencji wskazując, że odwołanie od decyzji Straży Granicznej o odmowie wjazdu skarżących do Polski nie może być uznane za skuteczny krajowy środek odwoławczy, biorąc pod uwagę fakt, że nie miał on skutku zawieszającego.

Jednogłośnie stwierdzono także naruszenie art. 34 Konwencji poprzez niezastosowanie się przez polskie władze do zarządzenia tymczasowego Trybunału (interim measure), nałożonego w tej sprawie, bądź też poprzez zwłokę w zastosowaniu się do niego. W tym kontekście Trybunał uznał, że działania polskich władz stanowiły przeszkodę w skutecznym korzystaniu z prawa skarżących do skargi indywidualnej.

Jednocześnie Trybunał zdecydował o przedłużeniu na podstawie Reguły 39 Regulaminu Trybunału obowiązywania zarządzenia tymczasowego, wydanego 8 czerwca 2017 roku w sprawie M.K. i inni p. Polsce (skarga nr 40503/17) oraz 20 czerwca 2017 roku w sprawie M.K. i inni p. Polsce (skarga nr 43643/17), i zobowiązał Rząd RP do niewydalania skarżących do Białorusi do czasu uprawomocnienia się ww. wyroku albo do czasu podjęcia dalszej decyzji w tej sprawie.

W każdej z trzech skarg Trybunał przyznał skarżącym zadośćuczynienie za poniesione przez nich szkody niematerialne w kwotach 34 000 EUR oraz zasądził zwrot poniesionych kosztów.