W dniu 23 listopada 2023 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu ( „ETPC”) wydał wyrok w sprawie Wałęsa przeciwko Polsce (skarga nr 50849/21). W wyroku tym ETPC orzekł, że doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencja”) w odniesieniu do prawa do niezależnego i bezstronnego sądu ustanowionego ustawą oraz zasady pewności prawa. Ponadto ETPC stwierdził, że doszło do naruszenia art. 8 Konwencji (prawo do poszanowania życia prywatnego).

Skarga dotyczyła postępowania toczącego się przed polskimi sądami w latach 2011-2021 w sprawie z powództwa cywilnego L. Wałęsy przeciwko K. Wyszkowskiemu o naruszenie dóbr osobistych poprzez stwierdzenie w mediach publicznych, że skarżący był tajnym współpracownikiem SB. Wyrok stwierdzający naruszenie dóbr osobistych skarżącego i nakazujący K. Wyszkowskiemu opublikowanie przeprosin został uchylony przez Izbę Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego w wyniku skargi nadzwyczajnej wniesionej przez Prokuratora Generalnego na podstawie art. 89 § 1 i 2 ustawy o Sądzie Najwyższym.

Wyrok ETPC w przedmiotowej sprawie ma charakter wyroku pilotażowego. Trybunał uznał, że naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji wynikały z powiązanych ze sobą problemów systemowych związanych z nieprawidłowym funkcjonowaniem ustawodawstwa krajowego i praktyki spowodowanych przez:

- wadliwą procedurę powoływania sędziów z udziałem Krajowej Rady Sądownictwa ustanowionej na mocy ustawy zmieniającej z 2017 r;

- wynikający z tego brak niezależności Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego;

- wyłączną właściwość Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego w sprawach dotyczących zarzutu braku niezawisłości sędziego lub sądu;

- wady nadzwyczajnego postępowania odwoławczego (skargi nadzwyczajnej) stwierdzone w pkt 228-239 i 323 (c) wyroku;

- wyłączną kompetencję Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego do rozpoznawania nadzwyczajnych środków zaskarżenia.

ETPC stwierdził, że, w celu położenia kresu systemowym naruszeniom art. 6 ust. 1 Konwencji stwierdzonym w niniejszej sprawie, pozwane Państwo musi podjąć odpowiednie środki ustawodawcze i inne aby zapewnić  w swoim krajowym porządku prawnym zgodność z wymogami "niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego ustawą" oraz zasadą pewności prawa gwarantowaną przez ten przepis.

W związku ze stwierdzonymi naruszeniami ETPC zasądził na rzecz skarżącego 30.000 euro tytułem zadośćuczynienia. Wyrok nie jest ostateczny, niemniej Strona Rządowa przedstawiła ETPC stanowisko, zgodnie z którym zrzeka się prawa do wystąpienia z wnioskiem o przekazanie sprawy do rozpoznania przez Wielką Izbę ETPC.

Wyrok jest dostępny w języku angielskim w bazie orzeczniczej Trybunału (https://hudoc.echr.coe.int). Wkrótce zostanie przetłumaczony na język polski i zamieszczony w bazie orzeczeń ETPC na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości.