W dniu 7 maja 2021 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej: ETPCZ lub Trybunał) wydał wyrok w sprawie Xero Flor przeciwko Polsce (skarga nr 4907/18). Trybunał orzekł, że doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (dalej: Konwencja).  

W 2012 roku skarżąca spółka wytoczyła powództwo o odszkodowanie przeciwko Skarbowi Państwa za szkody wyrządzone przez dziką zwierzynę. Z uwagi na brak satysfakcjonującego rozstrzygnięcia spółka wystąpiła ze skargą o stwierdzenie niezgodności z Konstytucją RP art. 49 ustawy Prawo łowieckie oraz § 4 i § 5 rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie sposobu postępowania przy szacowaniu szkód oraz wypłat odszkodowań za szkody w uprawach i płodach rolnych. Trybunał Konstytucyjny orzekł, iż skarga ta jest niedopuszczalna. 

Skarżąca spółka podniosła, że jej prawo do rzetelnego procesu zostało naruszone z powodu odmowy przez sądy krajowe skierowania pytania prawnego do Trybunału Konstytucyjnego. Spółka twierdziła również, że doszło do naruszenia jej prawa do „sądu ustanowionego ustawą”, ponieważ Trybunał Konstytucyjny rozpoznał jej skargę konstytucyjną w składzie ustanowionym z naruszeniem Konstytucji. W szczególności powołany do składu orzekającego sędzia M.M. został wybrany przez Sejm VIII kadencji na stanowisko sędziowskie w Trybunale Konstytucyjnym, które zostało już obsadzone przez innego sędziego wybranego przez poprzedni Sejm.

W kontekście zarzutu naruszenia art. 6 ust 1 Konwencji dotyczącego prawa do rzetelnego procesu sądowego Trybunał zgodził się ze stanowiskiem Rządu, zgodnie z którym jeśli chodzi o procedurę przedstawiania pytań prawnych uregulowaną w art. 193 Konstytucji, to sądy powszechne korzystają z pewnej swobody w rozpatrywaniu kwestii konstytucyjności podnoszonych przez strony. Jeżeli jednak – jak miało to miejsce w niniejszej sprawie – strona postępowania cywilnego podnosi kwestię zgodności z Konstytucją, która jest istotna dla rozstrzygnięcia sprawy i zwraca się z wnioskiem o skierowanie tej kwestii do zbadania przez Trybunał Konstytucyjny, to sąd krajowy musi podać konkretne powody uzasadniające ewentualną odmowę skierowania pytania prawnego. Trybunał stwierdził, że sądy krajowe nie podjęły żadnej próby przeanalizowania zarzutu skarżącej spółki – że przepisy rangi podustawowej ograniczające jej prawo do odszkodowania nie powinny były zostać zastosowane w sprawie z uwagi na ich niezgodność z art. 64 ust. 3. Sądy krajowe nie zbadały zatem należycie tej kwestii, mimo że była ona konkretna, adekwatna i ważna, przez co nie dopełniły swoich obowiązków wynikających z art. 6 ust. 1 Konwencji. Doszło zatem do naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji w zakresie prawa do rzetelnego procesu sądowego ze względu na niewystarczające uzasadnienie odmowy skierowania pytania prawnego do Trybunału Konstytucyjnego przez sądy.

W zakresie zarzutu naruszenia art. 6 ust 1 Konwencji, dotyczącego prawa do sądu ustanowionego ustawą, Trybunał zdecydował, że artykuł 6 ust. 1 ma zastosowanie do postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym i odrzucił sprzeciw Rządu w tym zakresie. Trybunał odniósł się do wyroku w sprawie Gudmundur Andri Astradsson przeciwko Islandii, w którym wyjaśnił zakres i znaczenie, jakie należy nadać pojęciu „sądu ustanowionego ustawą”. Wielka Izba ustaliła w tym wyroku trzystopniowy test, aby sprawdzić, czy poszczególne nominacje stanowiły naruszenie Konwencji. Trybunał stwierdził, że doszło do naruszenia podstawowej zasady, mającej zastosowanie do wyboru sędziów Trybunału Konstytucyjnego, w szczególności przez Sejm VIII kadencji i Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. W dniu 2 grudnia 2015 roku Sejm VIII kadencji  dokonał wyboru trzech sędziów Trybunału Konstytucyjnego, w tym M.M., mimo że stanowiska były już obsadzone przez trzech sędziów wybranych przez poprzedni Sejm. Prezydent RP odmówił przyjęcia ślubowania od trzech sędziów wybranych przez poprzedni Sejm, jednocześnie odbierając ślubowanie od trzech sędziów wybranych w dniu 2 grudnia 2015 roku. Trybunał uznał, że skarżącej spółce odmówiono prawa do „sądu ustanowionego ustawą” z powodu udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym sędziego M.M., którego wybór dotknięty był poważnymi nieprawidłowościami naruszającymi istotę tego prawa. Doszło zatem  do naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji.

Trybunał wskazał, że nie ma potrzeby wydawania odrębnego orzeczenia na podstawie art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji. Trybunał uznał, że nie może przewidzieć, jaki byłby wynik postępowania, gdyby skarżąca spółka korzystała z gwarancji przewidzianych w artykule 6 Konwencji. Nie dostrzegł związku przyczynowego między stwierdzonymi naruszeniami a rzekomą szkodą majątkową i dlatego w całości oddalił roszczenie o odszkodowanie skarżącej spółki. Trybunał zasądził na rzecz skarżącej spółki kwotę 3418 euro tytułem kosztów i wydatków.

Polski sędzia w ETPCz Krzysztof Wojtyczek wyraził zdanie częściowo odrębne, które zostało załączone do wyroku. 

W uzasadnieniu postanowienia z dnia 15 czerwca 2021 r., sygn. akt P 7/20 (M. P. z 2021 r., poz. 557) Trybunał Konstytucyjny wskazał, że „W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, wyrok ETPC z 7 maja 2021 r. w zakresie, w jakim odnosi się do Trybunału Konstytucyjnego, oparty jest na tezach świadczących o nieznajomości polskiego porządku prawnego, w tym fundamentalnych założeń ustrojowych, określających pozycję, ustrój i rolę polskiego sądu konstytucyjnego. W tym zakresie został wydany bez podstawy prawnej, z przekroczeniem przez ETPC powierzonych mu kompetencji, i stanowi bezprawną ingerencję w krajowy porządek prawny, w szczególności w kwestie, które pozostają poza właściwością ETPC; z tych powodów musi być uznany za wyrok nieistniejący (sententia non existens).” Stanowisko to nie ma zastosowania do naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji w zakresie prawa do rzetelnego procesu sądowego ze względu na niewystarczające uzasadnienie odmowy skierowania pytania prawnego do Trybunału Konstytucyjnego przez sądy.

Wyrok jest dostępny w języku angielskim w bazie orzeczniczej Trybunału (HUDOC) został również przetłumaczony na język polski i zamieszczony w bazie orzeczeń ETPCz na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości.