W dniu 19 stycznia 2021 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał wyrok w sprawie Lacatus przeciwko Szwajcarii (nr skargi 14065/15). Skarżąca podniosła zarzut naruszenia art. 8 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (prawo do życia prywatnego) w związku z wydanym 14 stycznia 2014 r. wyrokiem skazującym ją za żebractwo na karę grzywny w wysokości 500 franków szwajcarskich. Kara ta następnie została zamieniona na 5 dni pozbawienia wolności, albowiem skarżąca nie była w stanie uiścić grzywny.

Trybunał podkreślił, że do samej istoty prawa do poszanowania życia prywatnego, wynikającego z art. 8 Konwencji, należy prawo do zwracania się do innych osób o pomoc. Godność osoby ludzkiej jest poważnie naruszona w sytuacji, gdy dana osoba nie ma wystarczających środków na utrzymanie. Osoby żebrzące przyjmują taki sposób życia, by próbować zaradzić swej upokarzającej i niekorzystnej sytuacji. Aby zapewnić skuteczność praw chronionych Konwencją, należy brać pod uwagę konkretne okoliczności danej sprawy, w tym realia ekonomiczne i społeczne danej osoby.

Skarżącą w tej sprawie była osoba niezwykle uboga, niepiśmienna i bezrobotna, która nie otrzymywała żadnych świadczeń społecznych ani wsparcia od innych osób. Żebranie stanowiło dla niej sposób zapewnienia dochodu i zmniejszenia ubóstwa. Stosując blankietowy zakaz żebractwa, grzywnę i zastępczą karę pozbawienia wolności, władze uniemożliwiły jej zwracanie się do innych osób o pomoc, co było jedyną możliwością realizacji przez nią swych podstawowych potrzeb.

W ocenie Trybunału, kara wymierzona skarżącej była nieproporcjonalna, surowa i dodatkowo pogorszyła jej trudną sytuację. Zastosowanie tego typu środków wymaga solidnego uzasadnienia z punktu widzenia interesu publicznego, co nie miało miejsca w sprawie skarżącej. Trybunał nie zgodził się, jakoby nałożony na skarżącą środek był w interesie publicznym w zakresie, w jakim chronił on prawa przechodniów, mieszkańców i właścicieli sklepów – skarżąca nie zajmowała się bowiem żebraniem w sposób agresywny lub natrętny i nie kierowano na nią skarg. Trybunał zgodził się także z opinią Specjalnego Sprawozdawcy ONZ ds. skrajnego ubóstwa i praw człowieka, że dążenie do zmniejszenia widoczności biedy w mieście lub przyciągnięcia inwestorów nie stanowi uprawnionego celu z punktu widzenia praw człowieka. Krytykując blankietowy zakaz żebrania nałożony prawem szwajcarskim, Trybunał podkreślił, że art. 8 Konwencji wymaga od państw, by każda indywidualna sytuacja była wnikliwie zbadana.