Stosownie do art. 72 ust. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2012 r., poz. 572, z późn. zm.) rektor uczelni publicznej może zostać powołany w drodze wyborów albo w drodze konkursu.

Dodatkowo, kandydat do objęcia funkcji rektora winien legitymować się posiadaniem co najmniej stopnia naukowego doktora, a warunkiem pełnienia funkcji rektora jest zatrudnienie w uczelni jako podstawowym miejscu pracy. Jednocześnie sposób powoływania rektora, szczegółowe wymagania kwalifikacyjne dla kandydatów, a także warunki i tryb przeprowadzania konkursu powinny zostać określone w statucie uczelni.

Do konkursu na rektora, o którym mowa powyżej,  może przystąpić nauczyciel akademicki, który w roku przeprowadzania konkursu nie ukończył sześćdziesiątego siódmego roku życia, a w przypadku osób posiadających tytuł profesora – siedemdziesiątego roku życia.

Ponadto, rektor uczelni publicznej niespełniający w dniu powołania wymogu zatrudnienia w uczelni, powinien zostać zatrudniony najpóźniej w dniu poprzedzającym objęcie funkcji rektora.

Jak stanowi art. 75 ust. 1 ww. ustawy prorektorzy w uczeni publicznej także powoływani są w drodze wyborów albo w drodze konkursu, a sposób powoływania, ich liczba, szczegółowe wymagania kwalifikacyjne oraz warunki, zasady i tryb przeprowadzania konkursu winny zostać określone w statucie. W przypadku kandydata na prorektora do spraw studenckich, istotny jest również wymóg uzyskania zgody większości przedstawicieli studentów i doktorantów w organie dokonującym wyboru lub w komisji rozstrzygającej konkurs.

Warto wskazać, iż niezbędne jest również spełnienie wymogów wynikających z art. 109 ust. 1 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, które to decydują o zatrudnieniu w charakterze nauczyciela akademickiego, tj. m.in.: posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych, brak prawomocnego wyroku za przestępstwo umyślne oraz brak prawomocnego orzeczenia o udzieleniu kary dyscyplinarnej.

Z kandydowaniem na funkcję publiczną rektora i prorektora uczelni publicznej wiąże się, m.in. obowiązek złożenia oświadczenia lustracyjnego, wprowadzony przepisami ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (Dz. U. z 2013 r., poz. 1388), zwanej dalej ustawą lustracyjną.

W myśl art. 7 ust. 1 omawianej ustawy lustracyjnej obowiązek złożenia oświadczenia, dotyczącego pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z tymi organami w okresie od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 lipca 1990 r. mają osoby urodzone przed dniem 1 sierpnia 1972 r.

Jednocześnie, stosownie do art. 7 ust. 2 ww. ustawy oświadczenie lustracyjne składa się w chwili wyrażenia zgody na kandydowanie lub zgody na objęcie lub wykonywanie funkcji, a organem właściwym do przedłożenia oświadczenia lustracyjnego rektora i prorektora uczelni publicznej jest minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego (art. 4 pkt 18 i art. 8 pkt 17 cytowanej ustawy lustracyjnej).

Dokumenty lustracyjne złożone na stosownych formularzach będących załącznikami do ustawy lustracyjnej, przekazywane są następnie do Biura Lustracyjnego Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu celem rozpoznania, w trybie określonym w ustawie z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz. U. z 2014 r., poz. 1075).

Wcześniejsze złożenie oświadczenia lustracyjnego powoduje wygaśnięcie obowiązku jego powtórnego składnia, a osoba zaineresowana przedkłada jedynie informację o uprzednim złożeniu oświadczenia.

Z uwagi na fakt, że ustawa – Prawo o szkolnictwie wyższym nie przewiduje instytucji wyrażenia zgody na objęcie funkcji rektora, za właściwy moment złożenia oświadczenia lustracyjnego bądź informacji o uprzednim złożeniu oświadczenia lustracyjnego należy uznać wyrażenie zgody na kandydowanie. Zatem przyjęcie takiego oświadczenia w terminie późniejszym może zależeć od oceny indywidualnych okoliczności, które to opóźnienie spowodowały.

Objęcie funkcji rektora ze świadomym zlekceważeniem obowiązku lustracyjnego można również rozważać na gruncie art. 38 ust. 5 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym.

Należy podkreślić, że za każdym razem w chwili wyrażenia zgody na kandydowanie lub zgody na objęcie lub wykonywanie funkcji publicznej osoba kandydująca powinna złożyć stosowny dokument, nawet w przypadku ponownego kandydowania na tę samą funkcję.

Mając na względzie powyższe, uprzejmie prosimy osoby kandydujące o złożenie oświadczeń lustracyjnych albo informacji o uprzednim złożeniu oświadczenia lustracyjnego do Departamentu Szkolnictwa Wyższego i Kontroli Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, ul. Wspólna 1/3, 00-529 Warszawa z dopiskiem „Oświadczenia lustracyjne”.