4 lipca 2023 r. w obecności Ministra Edukacji i Nauki Przemysława Czarnka oraz Sekretarz Stanu w MEiN Marzeny Machałek zostały podpisane pierwsze umowy na utworzenie Branżowych Centrów Umiejętności. Podpisy na dokumentach złożyli przedstawiciele beneficjentów oraz Dawid Solak, Zastępca Dyrektora Generalnego Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji, która jest operatorem projektu. 

Podczas uroczystości podpisania umów szef MEiN zwracał uwagę na nowatorski charakter Branżowych Centrów Umiejętności. Podkreślał, że jest to zupełnie nowy projekt w polskim systemie edukacji łączący szkoły, uczelnie, organy prowadzące i poszczególne branże. – Połączenie szkół zawodowych, organów prowadzących te szkoły, najczęściej samorządowców, ale nie tylko, a także branż właściwych i szczególnie ważnych dla poszczególnych regionów i wyższych szkół zawodowych technicznych będzie tworzyło centra rozwoju szkolnictwa zawodowego w Polsce.

– Branżowe Centra Umiejętności zmienią oblicze polskie kształcenia branżowego na lepsze – wskazywała z kolei wiceminister Marzena Machałek. Przypominała, że jest kolejny etap wdrażanej od kilku lat reformy kształcenia zawodowego. Sekretarz Stanu w MEiN wymieniała związane z reformą zmiany w podejściu do kształcenia. Mówiła m.in. o doradztwie zawodowym, prognozie zapotrzebowania na zawody, zróżnicowaniu finansowania, udziale pracodawców i przybliżeniu kształcenia do rzeczywistych warunków pracy. 

Wiceminister podkreślała, że oferta BCU jest skierowana do uczniów, nauczycieli, osób dorosłych, które chcą się przekwalifikować, a placówki te będą wiodącymi w regionie, a nawet w całym kraju ośrodkami w danej branży. – Te ośrodki będą pokazywały kierunki rozwoju danej branży – podsumowała. 

Podpisane umowy objęły następujące dziedziny:

• florystyka – Śląskie Centrum Florystyczne Rekpol sp. z o.o. – 10 mln zł,
• obuwnictwo – powiat wadowicki – 10 mln zł,
• energetyka odnawialna (słoneczna) – powiat żywiecki – prawie 11,7 mln zł,
• elektronika – powiat jarosławski – 13 mln zł,
• mechatronika – gmina Wałbrzych – 16 mln zł,
• piekarstwo – miasto Poznań – prawie 12 mln zł,
• przemysł ceramiczny – powiat opoczyński – 12 mln zł,
• przemysł lotniczy – powiat mielecki – ponad 15,5 mln zł,
• mechanizacja rolnictwa – powiat kaliski – prawie 13 mln zł,
• eksploatacja portów i terminali lotniczych – Zakład Doskonalenia Zawodowego w Katowicach – 12 mln zł,
• elektryka – miasto Siedlce – 13 mln zł,
• realizacja nagrań i nagłośnień – województwo łódzkie – prawie 11 mln zł,
• geodezja – powiat zamojski – 10 mln zł,
• górnictwo – Miedziowe Centrum Kształcenia Kadr w Lubinie, KGHM – prawie 11 mln zł.

Pierwsza umowa została podpisana z PKP Intercity.

BCU to kolejny – niezwykle istotny – etap konsekwentnie realizowanej odbudowy prestiżu i znaczenia kształcenia zawodowego.

Reforma kształcenia zawodowego – co już zrobiliśmy?

Rozwój kształcenia zawodowego to jeden z filarów polityki Ministerstwa Edukacji i Nauki. Konsekwentnie wdrażamy reformę rozpoczętą w 2019 r. To kompleksowy pakiet rozwiązań, których celem jest trafność, jakość i skuteczność kształcenia.

• Współpraca z pracodawcami

  Reforma została przygotowana we współpracy z pracodawcami. Obyło się 12 seminariów dla 25 branż, w których uczestniczyło ponad pół tysiąca przedstawicieli różnych branż. Ponad 1 tys. pracodawców przygotowywało zmiany programowe. Sukcesywnie podpisywaliśmy także kolejne porozumienia z branżami (branża transportu drogowego, kolejowego, lotniczego, branża budowlana i energetyczna).
  Stale współpracujemy z organizacjami branżowymi. W ostatnich 2 latach zorganizowaliśmy ponad 200 spotkań z pracodawcami.

• Zaangażowanie pracodawców w kształcenie zawodowe

  Ustawowo zagwarantowaliśmy, że system oświaty w Polsce w zakresie kształcenia zawodowego wspierają pracodawcy, organizacje pracodawców i samorządy gospodarcze. Obowiązkowa współpraca może dotyczyć m.in. tworzenia klas patronackich, programu nauczania zawodu, praktycznej nauki zawodu, organizacji egzaminu zawodowego, doskonaleniu nauczycieli kształcenia zawodowego, realizacji doradztwa zawodowego. Współpraca musi obejmować co najmniej 1 cykl kształcenia.

• Rozwój kształcenia w przedsiębiorstwach

  Dzięki wprowadzonym zmianom staże uczniowskie są wliczane w okres zatrudnienia (uprawnienia pracownicze), a świadczenia dla stażystów wliczane pracodawcom w koszty uzyskania przychodu. Sprzyja to upowszechnianiu kształcenia w rzeczywistych warunkach pracy i wprowadzeniu umów stażowych z uczniami techników i branżowych szkół I stopnia niebędących młodocianymi pracownikami.

• Stałe monitorowanie potrzeb rynku pracy – oferta szkół adekwatna do potrzeb pracodawców

  Od 2019 r. publikujemy Prognozę zapotrzebowania na pracowników w zawodach szkolnictwa branżowego na krajowym i wojewódzkim rynku pracy. Jej celem jest wskazanie, w jakim kierunku powinna kształtować się oferta szkolnictwa branżowego w odniesieniu do potrzeb krajowego i wojewódzkiego rynku pracy. Podstawą prognozy są dane Instytutu Badań Edukacyjnych opracowane w szczególności na podstawie statystyki publicznej (Główny Urząd Statystyczny), danych z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i Systemu Informacji Oświatowej.
  Samorządy otrzymują zwiększoną subwencję oświatową dla szkół kształcących w zawodach, na które prognozowane jest szczególne zapotrzebowanie na krajowym rynku pracy. W tym roku wśród 33 kluczowych zawodów znalazły się zawody przyszłości związane z automatyką, robotyką, mechatroniką, programowaniem, spawalnictwem oraz szeroko rozumianym budownictwem.
  Wprowadziliśmy także obowiązek uzyskania opinii wojewódzkiej rady rynku pracy wydawanej na okres 5 lat. Cykliczna ocena pozwala monitorować zasadność kształcenia w danym zawodzie zgodnie z potrzebami regionalnego rynku pracy.

• Obowiązkowe doradztwo zawodowe

  Doradztwo zawodowe jest obowiązkowym elementem edukacji od przedszkola do szkół ponadpodstawowych. Jego celem jest wsparcie uczniów i przygotowanie do wyboru zawodu i kierunku dalszego kształcenia.

• Umiejętności dodatkowe i kwalifikacje rynkowe

  Umożliwiamy uczniom nabywanie dodatkowych umiejętności pod koniec nauki w szkole lub przygotowanie do uzyskania kwalifikacji rynkowej. Ok. 20 proc. puli godzin obowiązkowych zajęć edukacyjnych jest przeznaczone na dostosowanie do potrzeb lokalnego i regionalnego rynku pracy, w tym na nabywanie umiejętności specjalistycznych (np. baristy w zawodzie kelner) lub na przygotowanie do uzyskania certyfikowanej kwalifikacji rynkowej.

• Młodociani pracownicy są lepiej opłacani  

  Zwiększyliśmy minimalne stawki wynagrodzenia młodocianych pracowników, za które pracodawcom przysługuje refundacja. Od września 2019 r. podnieśliśmy minimalne stawki z 4 proc., 5 proc., 6 proc.  przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w kolejnych latach nauki do odpowiednio 5 proc., 6 proc. i 7 proc. Tym samym kształcenie w zawodach rzemieślniczych stało się atrakcyjniejsze.

• Preferencje podatkowe dla pracodawców

  Pracodawcy, którzy przekazują darowizny w postaci rzeczowej lub pieniężnej szkołom prowadzącym kształcenie zawodowe, mogą odliczyć je od podatku CIT, PIT.

• Obowiązkowy egzamin zawodowy

  Wprowadziliśmy obowiązek przystąpienia do egzaminu zawodowego (a w przypadku uczniów-pracowników młodocianych kształcących się w rzemiośle – do egzaminu czeladniczego). Jest on jednym z czynników, który wpływa na zwiększenie efektywności kształcenia zawodowego.
  Mamy wysoką zdawalność egzaminów zawodowych, która mimo wysokiego progu wynosi 78 proc. (by zdać egzamin w części praktycznej trzeba uzyskać min. 75 proc. możliwych punktów do uzyskania).

• Szkolenia dla nauczycieli zawodu w przedsiębiorstwach

  Doskonalimy nauczycieli zawodu w przedsiębiorstwach. Realizują oni obowiązkowe szkolenia branżowe u pracodawców w zakresie nowych technologii stosowanych w danej branży.

Reforma kształcenia zawodowego – dlaczego wprowadziliśmy zmiany?

Lata 90. XX wieku i okres transformacji gospodarczej to odpływ uczniów ze szkolnictwa zawodowego. Upadek wielu dużych zakładów i problemy na rynku pracy spowodowały, że wielu młodych ludzi wybierało inną ścieżkę kształcenia niż przygotowanie do zawodu. Degradacji szkolnictwa zawodowego towarzyszył odpływ pracowników na Zachód Europy, którego kulminacja nastąpiła po wejściu Polski do Unii Europejskiej. Pracownicy z branży budowalnej, wykończeniowej, transportowej czy hotelarskiej emigrowali do krajów UE, z powodzeniem odnajdując się na rynku pracy w Wielkiej Brytanii, Irlandii, Holandii, Belgii czy Szwecji.

Jednocześnie absolwenci szkół zawodowych nie znajdowali zatrudnienia w Polsce – wielu z nich po zakończeniu edukacji trafiało na bezrobocie. Oferta szkolnictwa zawodowego nie odpowiadała oczekiwaniom pracodawców i zapotrzebowaniu rynkowemu.

Konieczność wprowadzenia reformy kształcenia zawodowego była zatem odpowiedzią na oczekiwania rynku pracy. Potrzebujemy zarówno większej liczby specjalistów, jak również pracowników, którzy będą wypełniali braki kadrowe w określonych branżach. Bez odpowiednio wykwalifikowanych specjalistów nie możemy mówić o rozwoju gospodarczym i rozwoju społecznym. Celem reformy kształcenia zawodowego jest zatem przygotowanie pracowników na potrzeby nowoczesnej gospodarki.

Zmieniamy wizerunek kształcenia zawodowego

Zreformowane szkolnictwo branżowe obok szkolnictwa wyższego ma największy wpływ na przygotowanie kadr dla nowoczesnej gospodarki. Szkoły prowadzące kształcenie zawodowe mają ogromny potencjał. To ponad 1 mln 150 tys. uczniów, co jest porównywalne z liczbą studentów w Polsce (blisko 1,2 mln).

Mamy bogatą ofertę kształcenia. Kształcimy w ponad 230 zawodach. Szybko reagujemy na potrzeby pracodawców i w ostatnich 8 latach poszerzyliśmy listę zawodów aż o 46 nowych, potrzebnych na rynku pracy.

Polski system kształcenia zawodowego łączy tradycję z nowoczesnością. Kształcimy zarówno w zawodach przyszłości (np. technik programista, technik animacji filmowej, technik logistyk), jak również podtrzymujemy tradycję kształcenia w tzw. zawodach unikatowych (np. cieśla, pszczelarz, zdun, złotnik jubiler).

Zwiększenie efektywności kształcenia zawodowego i powiązanie go z rynkiem pracy powoduje, że stale wzrasta odsetek uczniów wybierających kształcenie w szkołach branżowych i technikach. W roku szkolnym 2022/2023 kształcenie zawodowe realizowało 58,5 proc. uczniów wszystkich typów i klas szkół ponadpodstawowych (łącznie ze szkołami policealnymi). Z kolei kształcenie ogólne realizowało 41,5 proc. uczniów.

Polski system kształcenia zawodowego na tle Europy

W odróżnieniu od innych krajów polski system zapewnia pełną drożność kształcenia ogólnego i zawodowego. Nie zamykamy możliwości rozwoju młodym ludziom. Uczeń, który wybiera naukę w szkole branżowej czy technikum, realizuje także kształcenie ogólne. Tym samym może przystąpić do egzaminu maturalnego, a następnie podjąć studia.

Elastyczny i odpowiadający rynkowi pracy system kształcenia w Polsce sprawia, że wyróżnia się on na tle Europy. W 2020 r. mieliśmy 58 proc. uczniów w kształceniu zawodowym, przy średniej UE na poziomie 52 proc. Dla porównania w Niemczech w kształceniu zawodowym było wówczas 59,6 proc. młodych ludzi, a we Francji i Hiszpanii odsetki te plasowały się na poziomie odpowiednio 39,7 proc. i 37,1 proc.

Absolwenci szkół branżowych i techników dobrze odnajdują się na rynku pracy – większa efektywność kształcenia

Nowa jakość kształcenia przekłada się na jego efektywność. Mamy wysoką zdawalność egzaminów zawodowych, która mimo wysokiego progu wynosi 78 proc. Aby zdać egzamin w części praktycznej trzeba uzyskać min. 75 proc. możliwych punktów do uzyskania.

Według danych Eurostatu odsetek zatrudnionych absolwentów kształcenia zawodowego stale rośnie (z wyjątkiem spadku podczas pandemii). W roku 2022 osiągnął 82 proc., czyli cel UE zakładany na 2025 r. Pod tym względem wyprzedzamy Finlandię, Francję, Hiszpanię, Włochy. Lepszy wynik od nas odnotowały m.in. takie kraje jak: Niemcy, Holandia, Szwecja, Węgry, Dania czy Austria.

Kształcenie zawodowe wspiera działania rządu na rzecz rozwoju i promocji polskich marek

Polska jest jednym z największych eksporterów na świecie i w Europie. Na rynkach zagranicznych uznaniem cieszą się polskie produkty i usługi z branży transportowej, spożywczej, budowlanej, chemicznej, odzieżowej oraz przemysłu meblarskiego i jachtowego. Na świecie szczególnie cenione są produkowane w Polsce autobusy, pociągi, tramwaje, okna i drzwi PCV, meble, a nawet buty, które równie dobrze konkurują z włoskimi.

Polska „mebluje Europę”. Jesteśmy 6. największym producentem mebli na świecie i 3. w Europie oraz 2. największym eksporterem mebli na świecie i 1. w Europie. Pełnimy kluczową rolę w transporcie drogowym Unii Europejskiej – jesteśmy jednym z największych przewoźników.

Na całym świecie ogromnym uznaniem cieszą się produkowane w Polsce łodzie żaglowe i motorowe. Jesteśmy europejskimi liderami w przemyśle jachtowym.

Kształcimy specjalistów na potrzeby kluczowych branż

Znaczny odsetek uczniów kształci się w branżach kluczowych dla rozwoju gospodarczego naszego kraju. Kształcimy zawodowo m.in.:

• dla sektora IT – blisko 135 tys. uczniów,
• dla sektora motoryzacyjnego – blisko 44 tys. uczniów,
• dla sektora elektrotechnicznego i maszynowego – blisko 39 tys. uczniów,
• dla sektora budownictwa – blisko 35 tys. uczniów,
• dla sektora kreatywnego – blisko 33 tys. uczniów,
• dla sektora nowoczesnych technologii energetycznych – ponad 23 tys. uczniów,
• dla sektora przetwórstwa spożywczego i żywności wysokiej jakości – 16 tys. uczniów,
• dla sektora transportu – blisko 15 tys. uczniów,
• dla sektora meblarskiego i papierniczego – 9,4 tys. uczniów,
• dla sektora chemicznego, kosmetycznego i odzysku surowców wtórnych – 9,4 tys.

Branżowe Centra Umiejętności – kolejny etap reformy kształcenia zawodowego

Od września 2022 r. trwa ogromna inwestycja w kształceniu zawodowym za ponad 1,4 mld zł. Realizujemy konkurs polegający na utworzeniu 120 nowoczesnych Branżowych Centrów Umiejętności. To kolejny, niezwykle ważny etap reformy kształcenia zawodowego. Do współpracy w tworzeniu BCU zaprosiliśmy ponad 100 branż: organizacji branżowych, izb gospodarczych, stowarzyszeń, zawodowych spółek skarbu państwa oraz przedsiębiorstw państwowych.

BCU będą całkowitą nowością w systemie oświaty, wykraczającą poza dotychczasowe tradycyjne modele kształcenia, szkolenia i doskonalenia zawodowego. Będą miały charakter przekrojowy i uzupełnią istniejącą ofertę kształcenia zawodowego na poziomie szkolnictwa  ponadpodstawowego i szkolnictwa wyższego. BCU połączą działania szkół, uczelni i pracodawców.

Będą to zaawansowane technologicznie i ukierunkowane branżowo placówki kształcenia, szkolenia i egzaminowania w zakresie jednej z dziedzin zawodowych ujętych w danej branży. Powstaną przy szkołach kształcących w zawodach lub centrach kształcenia zawodowego i będą się specjalizowały w danej dziedzinie gospodarki. Dodatkowymi partnerami projektów mogą być uczelnie, instytuty badawcze lub przedsiębiorstwa właściwe dla dziedzin, których dotyczy projekt.

Oferta BCU będzie skierowana do szerokiego grona odbiorców, w szczególności do uczniów, studentów, doktorantów, nauczycieli, nauczycieli akademickich oraz pracowników, w obszarze danej dziedziny zawodowej.

BCU będą prowadziły 4 rodzaje działalności:

1. edukacyjno-szkoleniową, m.in. w postaci:
   • branżowych szkoleń zawodowych dla uczniów i studentów, firmowanych i certyfikowanych przez branżę, dotyczących najbardziej aktualnych rozwiązań w danej dziedzinie,
   • przygotowania nowych kwalifikacji sektorowych dla osób dorosłych zainteresowanych uzyskaniem kwalifikacji lub przekwalifikowaniem się,
   • kursów przygotowujących do uzyskania kwalifikacji sektorowej,
   • egzaminów zawodowych i egzaminów prowadzących do potwierdzenia kwalifikacji sektorowych,
   • szkoleń branżowych dla nauczycieli zawodu;
2. wspierającą współpracę szkół, placówek i uczelni z pracodawcami;
3. innowacyjno-rozwojową, upowszechniającą wiedzę, innowacje i nowe technologie oraz transformację ekologiczną i cyfrową;
4. wspierającą realizację doradztwa zawodowego dla uczniów i aktywizację zawodową studentów, doktorantów i absolwentów studiów.

Wśród 120 dziedzin, w których mogą powstać centra, znajdą się także branże kluczowe dla rozwoju przemysłu, w tym m.in. automatyka, robotyka, mechatronika, przemysł motoryzacyjny, przemysł lotniczy, energetyka odnawialna, transport, spedycja i logistyka, czy przetwórstwo spożywcze.

Efekty utworzenia BCU

Przewidywane efekty utworzenia BCU to:

• wsparcie gospodarki w pozyskiwaniu kadr,
• zwiększenie regionalnego i lokalnego potencjału inwestycyjnego – BCU zlokalizowane w danym regionie przyczyni się do rozwoju gospodarczego tego regionu i będzie jednym z istotnych czynników lokowania inwestycji w regionie,
• wsparcie szkół i uczelni w nawiązywaniu współpracy z biznesem,
• zwiększenie udziału pracodawców w kształceniu zawodowym,
• upowszechnienie najnowszych technologii,
• dalszy wzrost zainteresowania młodzieży kształceniem zawodowym.

BCU będą wspierały kluczowe segmenty gospodarki

W związku z promocją kształcenia w branżach o szczególnym znaczeniu dla rozwoju gospodarki w kraju i w regionach w konkursie BCU najwyższe finansowanie przypisano do dziedzin kluczowych:

• automatyka przemysłowa, mechatronika, robotyka, przemysł motoryzacyjny, mechanizacja rolnictwa, przemysł lotniczy – po 16 mln zł,
• informatyka i programowanie, ślusarstwo, mechanika i obróbka skrawaniem, spawalnictwo, mechanika i elektroautomatyka okrętowa – po 15 mln zł,
• przemysł meblarski, stolarka budowlana, przetwórstwo tworzyw sztucznych, przemysł jachtowy, energetyka – po 14 mln zł,
• przemysł chemiczny, przemysł petrochemiczny, drogownictwo, transport drogowy, transport kolejowy, przemysł okrętowy, żegluga morska, żegluga śródlądowa, elektryka, elektronika, komunikacja elektroniczna, metalurgia, odlewnictwo – po 13 mln zł.

III konkursy na utworzenie Branżowych Centrów Umiejętności

I nabór wniosków trwał od 15 października do 16 grudnia 2022 r. Wpłynęło 90 poprawnych technicznie wniosków, z czego 75 trafiło do oceny merytorycznej. Ostatecznie do dofinansowania wyłoniono 63 wnioski. Wartość dofinansowania to ponad 700 mln zł.

II nabór trwał od 3 lutego do 3 kwietnia 2023 r. i obejmował 65 dziedzin. Wpłynęły 42 wnioski, z których 30 trafiło do oceny merytorycznej. Ostatecznie do dofinansowania wyłoniono 26 wniosków. Wartość dofinansowania to ponad 314 mln zł.

Przed nami III nabór, który ostanie ogłoszony 7 lipca.

Konkurs jest realizowany w ramach Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności, ale obecnie jest prefinansowany ze środków krajowych pochodzących z Polskiego Funduszu Rozwoju.