Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Wąbrzeźnie

24 marca obchodzimy Światowy Dzień Gruźlicy. Święto zainicjowało WHO w 1982 roku dla upamiętnienia odkrycia, 100 lat wcześniej przez Robota Kocha bakterii, które wywołują gruźlicę. Gruźlica pozostaje jednym z najgroźniejszych zabójców wśród chorób zakaźnych na świecie. Według szacunków WHO na świecie każdego roku 10 mln osób choruje na gruźlicę. 

Gruźlica jest chorobą zakaźną wywołaną przez bakterie – prątki gruźlicy z grupy Mycobacterium tuberculosis complex. Głównym źródłem zakażenia jest chory człowiek, szczególnie jeżeli nie jest leczony. Bardzo rzadko prątkiem gruźlicy można się zakazić od zwierząt chorych na gruźlicę (zwłaszcza chorych krów, które wydalają prątki z mlekiem). Spożycie niepasteryzowanego mleka lub jego przetworów może również doprowadzić do zakażenia. Jednak od wielu lat w Polsce ryzyko to jest znikome, bo tylko sporadycznie rejestruje się zachorowania bydła na gruźlicę.

Gruźlica jest chorobą zaraźliwą. Prątki wraz z wdychanym powietrzem przenoszą się od chorej osoby na zdrową. Po dotarciu do płuc prątki zagnieżdżają się i wywołują zmiany nazywane ogniskiem pierwotnym. Z tego ogniska drogą limfy i krwi mogą przedostać się do wszystkich narządów i tkanek, a w sprzyjających okolicznościach wywołać chorobę. Jednak gruźlica najczęściej atakuje płuca.

U osób zakażonych ryzyko rozwoju choroby utrzymuje się przez całe życie, jednak jest ono najwyższe w ciągu pierwszych 2 lat od zakażenia. U 5-10% zakażonych prątkami może rozwijać się choroba. Pozostali są klinicznie zdrowi i znajdują się w tzw. stanie drzemiącego zakażenia (LTB – Latent Tuberculosis Infection). Stan zakażenia można potwierdzić poprzez wykonanie testu tuberkulinowego. Obecnie istnieje również, choć w ograniczonym zakresie możliwość wykonywania w tym celu innych testów.

Ryzyko przekształcenia się „drzemiącego zakażenia w pełnoobjawową chorobę” zwiększają:

• czynniki zewnętrzne (tj. nędza, stały kontakt z chorą osobą),
• czynniki wewnętrzne (tj. trwające choroby lub włączone leczenie immunosupresyjne). Obecnie szczególną rolę odgrywa zakażenie HIV, które kilkadziesiąt razy zwiększa ryzyko zachorowania na gruźlicę osoby, która jest zakażona prątkiem.

Jakie są objawy gruźlicy?

We wczesnych stadiach choroby nie występują typowe objawy, a choroba przebiega przewlekle. Tylko w nielicznych przypadkach początek choroby jest gwałtowny. W czasach, kiedy leki przeciwprątkowe nie były dostępne, gruźlica charakteryzowała się tzw. „galopującymi suchotami”, które prowadziły do śmierci w przeciągu kilku tygodni.

Najczęstszym objawem gruźlicy układu oddechowego jest trwający ponad 3 tygodnie kaszel. Wiąże się on głównie z lokalizacją prątków w układzie oddechowym. Kaszlowi może towarzyszyć odkrztuszanie śluzowej lub śluzowo-ropnej plwociny oraz duszność i/lub ból w klatce piersiowej. Niekiedy chory odkrztusza plwocinę z krwią (krwioplucie), rzadziej dochodzi do krwotoków płucnych.

Do objawów ogólnych gruźlicy należą:

• brak apetytu i utrata masy ciała,
• stany podgorączkowe i gorączka (głównie w godzinach popołudniowych i wczesnowieczornych),
• nocna potliwość,
• osłabienie.

Szczepionka przeciw gruźlicy w Programie Szczepień Ochronnych

W Polsce szczepienia przeciwko gruźlicy są obowiązkowe . Wykonuje się je szczepionką BCG, podawaną śródskórnie. Szczepienie powinno być przeprowadzone w pierwszej dobie życia, przed wypisaniem dziecka ze szpitala. W przypadku noworodków urodzonych przedwcześnie szczepienie przeciwko gruźlicy wykonuje się po osiągnięciu masy ciała powyżej 2000 g.

W przypadku noworodków urodzonych przez matki HIV+, szczepienie musi być poprzedzone konsultacją u specjalisty chorób zakaźnych lub lekarza poradni specjalistycznej świadczącej usługi w zakresie szczepień ochronnych.

Obecnie nie ocenia się wielkości blizny poszczepiennej oraz nie stosuje się rewakcynacji dzieci i młodzieży. Z tego powodu u każdego dziecka należy na podstawie dokumentacji medycznej sprawdzić wykonanie szczepienia BCG, a jeśli szczepienie to nie było wykonane, należy w możliwie najkrótszym terminie podać jedną dawkę szczepionki BCG śródskórnie. Szczepienie u osób niezaszczepionych przy urodzeniu należy wykonać w możliwie najwcześniejszym terminie, nie później niż do ukończenia 15 roku życia. Szczepienie takie może być zrealizowane w poradni specjalistycznej świadczącej usługi w zakresie szczepień ochronnych.

Największą korzyścią ze szczepienia BCG jest znaczna redukcja ryzyka najcięższych postaci: gruźliczego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i prosówki u dzieci (75-86% skuteczności). W efekcie szczepionka BCG pozwoliła zmniejszyć śmiertelność z powodu gruźlicy z 25% u nieszczepionych noworodków do ok. 1% wśród zaszczepionych noworodków.

Źródło: szczepienia.pzh.gov.pl