W 2025 roku na nasze zlecenie wykonane zostało badanie ewaluacyjne pn. Metaanaliza i ocena Regionalnych Programów Zdrowotnych współfinansowanych ze środków EFS w okresie programowania 2014-2020.

Głównym celem przeprowadzonej ewaluacji było dokonanie metaanalizy oraz oceny sposobu realizacji i efektów Regionalnych Programów Zdrowotnych (RPZ) współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej w latach 2014–2020.

RPZ zostały utworzone w celu poprawy stanu zdrowia mieszkańców poszczególnych regionów poprzez przeciwdziałanie najistotniejszym problemom zdrowotnym, w szczególności poprzez działania profilaktyczne, edukacyjne, wczesne wykrywanie chorób oraz zwiększanie dostępu do świadczeń zdrowotnych. Programy te miały odpowiadać na zidentyfikowane potrzeby zdrowotne regionów, przyczyniać się do wyrównywania nierówności w zdrowiu oraz wspierać realizację krajowych i regionalnych polityk zdrowotnych.

Analiza objęła przygotowanie programów, ich wdrażanie, monitorowanie oraz ocenę efektów zdrowotnych i kosztowych ich realizacji.

Wyniki ewaluacji pokazują, że realizacja Regionalnych Programów Zdrowotnych (RPZ) była procesem wymagającym i złożonym, zarówno pod względem merytorycznym, jak i organizacyjnym. Na etapie projektowania największym wyzwaniem dla samorządów okazało się prawidłowe zdefiniowanie celów, mierników oraz sposobów oceny skuteczności działań, a także przygotowanie uzasadnienia epidemiologicznego i dostosowanie interwencji do aktualnej wiedzy medycznej. Złożoność wytycznych AOTMiT oraz skomplikowane wymogi formalne ograniczały możliwość elastycznego dopasowania programów do lokalnych potrzeb, co często prowadziło do opóźnień w ich uruchomieniu.

Wdrażanie RPZ również napotykało trudności, szczególnie w przypadku programów wymagających specjalistów trudno dostępnych na rynku lub obejmujących wąskie grupy pacjentów. W takich sytuacjach konieczne było wydłużanie terminów naborów, modyfikacja kryteriów oraz prowadzenie dodatkowych działań informacyjnych, by zwiększyć szanse na pozyskanie odpowiednich realizatorów RPZ.

Kluczowym czynnikiem sukcesu we wdrażaniu RPZ okazało się realistyczne zaprojektowanie programu, uwzględniające możliwości lokalnego rynku oraz konsultacje z lekarzami i placówkami medycznymi. Największe zainteresowanie wzbudzały programy dotyczące powszechnych chorób, które były też łatwiejsze do realizacji pod względem logistycznym.

Proces monitorowania i ewaluacji RPZ oceniono umiarkowanie pozytywnie. Choć przebiegał zgodnie z wytycznymi, realizatorzy skupiali się głównie na spełnianiu wymogów formalnych, a mniej na analizie faktycznych efektów zdrowotnych. W wielu RPZ brakowało danych pozwalających na pełną ocenę wpływu programów na stan zdrowia uczestników, a brak ujednoliconych narzędzi, takich jak ankiety satysfakcji, utrudniał porównywalność wyników. Analiza ujawniła potrzebę bardziej kompleksowego monitorowania oraz stworzenia spójnego systemu raportowania w przyszłości.

Efekty RPZ oceniono jednak pozytywnie – większość programów zrealizowała swoje założenia, a niektóre osiągnęły wszystkie zakładane wskaźniki. Najlepsze rezultaty przyniosły programy profilaktyczne dotyczące chorób układu krążenia i nowotworów, które zwiększyły wykrywalność tych schorzeń i umożliwiły szybsze leczenie, a także programy rehabilitacyjne poprawiające sprawność i jakość życia uczestników. Zaobserwowano również wzrost świadomości zdrowotnej i trwałe zmiany w stylu życia. Analiza kosztów potwierdziła, że nakłady na RPZ były uzasadnione, a korzyści zdrowotne i społeczne przewyższały poniesione wydatki.

Wnioski z ewaluacji jednoznacznie wskazują na potrzebę kontynuacji RPZ w kolejnych latach, ze szczególnym uwzględnieniem profilaktyki, zdrowia psychicznego i środowiskowego oraz elastyczności w projektowaniu programów. Rekomenduje się wzmocnienie roli placówek podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) w promocji RPZ, prowadzenie skutecznych kampanii informacyjnych oraz stworzenie centralnej platformy monitorującej efekty programów. Inwestycje w RPZ oceniono jako opłacalne i przynoszące znaczącą wartość dodaną dla systemu ochrony zdrowia i społeczeństwa.

Raport końcowy prezentujący wyniki badania dostępny jest również w sekcji: Wyniki badań ewaluacyjnych