Choć polityka miejska nie jest formalnie kompetencją UE, to współpraca państw członkowskich w tym zakresie realizowana jest od wielu dekad w formacie współpracy międzyrządowej na forum Unii Europejskiej. Jej głównym celem jest dyskusja nad kierunkami rozwoju europejskich miast.

Prace są prowadzone przez kraj sprawujący przewodnictwo w Radzie UE. Odbywa się ona w ramach:

• spotkań eksperckich na forum Grupy ds. Rozwoju Miast (Urban Development Group - tzw. UDG meeting);
• spotkań wyższego szczebla na poziomie dyrektorów generalnych ds. Miejskich (Directors General for Urban Matters meeting – tzw. DG UM meeting);
• spotkań ministrów do spraw polityki miejskiej (Informal Ministerial Meeting of ministers for urban matters – tzw. IMM).

Spotkania UDG i DG UM odbywają się raz na prezydencję, spotkania ministrów raz w trakcie 18-miesięcznego przewodnictwa danego trio. Po stronie polskiej w tych spotkaniach uczestniczą przedstawiciele Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej odpowiedniego szczebla.

Kluczowym momentem współpracy międzyrządowej w sprawach miejskich było przyjęcie w 2016 r. przez ministrów państw członkowskich UE ds. polityki miejskiej Agendy Miejskiej dla Unii Europejskiej (Urban Agenda for the EU), zwanej również Paktem amsterdamskim. Stanowiła ona odpowiedź Unii Europejskiej na Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ. W ramach Paktu amsterdamskiego został również ustanowiony wieloletni program prac na lata 2016-21.

Agenda Miejska dla UE (tzw. Pakt Amsterdamski)

Agenda Miejska dla UE to innowacyjne, wielopoziomowe forum współpracy międzyrządowej w zakresie rozwoju miast w krajach Unii Europejskiej. Jej priorytetem jest włączenie miast we wszystkie etapy kształtowania europejskiej polityki.

Kluczowym instrumentem współpracy w ramach Agendy Miejskiej dla UE są tzw. partnerstwa tematyczne dotyczące kluczowych wyzwań stojących przed miastami (tzw. tematów priorytetowych). Skupiają one podmioty różnego szczebla – od instytucji europejskich, poprzez rządy państw członkowskich, władze regionalne po miasta i organizacje miejskie. Partnerstwa wspólnie opracowują plany działania mające na celu: a) poprawę istniejących regulacji w odniesieniu do obszarów miejskich i wyzwań miejskich (better regulation); b) wspieranie i ulepszanie innowacyjnych i przyjaznych dla użytkownika źródeł finansowania obszarów miejskich (better funding); c) dzielenie się i rozwijanie wiedzy poprzez dane, badania, dobre praktyki (better knowledge). Dotychczas w ramach Agendy Miejskiej dla UE zawarto 20 partnerstw tematycznych dotyczących tematów miejskich, między innymi takich jak np. mobilność w miastach, zazielenianie miast, kwestie żywnościowe w miastach czy transformacja energetyczna.

Nowa Karta Lipska

Innym ważnym dokumentem współpracy międzyrządowej w zakresie polityki miejskiej jest Nowa Karta Lipska (New Leipzig Charter), przyjęta w listopadzie 2020 r. przez ministrów UE ds. polityki miejskiej. Jest ona zbiorem strategicznych zasad i kierunków dobrego zarządzania miastami, który określa politykę miejską w Europie po 2020 roku. Podkreśla także potrzebę poprawy zarządzania i koordynacji polityk miejskich na wszystkich szczeblach zarządzania oraz transformacji w kierunku miast: sprawiedliwych, zielonych i produktywnych.

Deklaracja z Lublany

W listopadzie 2021 r. unijni ministrowie ds. polityki miejskiej przyjęli z kolei Deklarację z Lublany z wieloletnim programem prac na lata 2022-2026, które urzeczywistniają początek nowego etapu realizacji Agendy Miejskiej dla UE. Dokument przewiduje konkretne kroki w celu odnowienia Agendy oraz proponuje nowe tematy priorytetowe w ramach prac Agendy Miejskiej dla UE.  

Szczegółowe informacje o Agendzie Miejskiej dla UE oraz wszystkie dokumenty strategiczne można znaleźć na stronie prowadzonej przez Komisję Europejską TUTAJ

Polska Prezydencja w Radzie UE

Od 1 stycznia do 30 czerwca 2025 r. Polska sprawowała przewodnictwa w Radzie UE. Wśród priorytetów prezydencji znalazła się również polityka miejska – szczególnie wsparcie miast i ich obszarów funkcjonalnych w kontekście nowej perspektywy finansowej UE po 2027 roku. Dyskutowane były także postulaty państw członkowskich dot. przyszłej agendy dla miast w UE („policy agenda for cities”), która ma zostać przedstawiona przez KE na koniec 2025 r.

Najważniejszym osiągnięciem w trakcie prezydencji w zakresie spraw miejskich była Wspólna Deklaracja Ministrów odpowiedzialnych za Politykę Spójności, Spójność Terytorialną i Sprawy Miejskie (tzw. Deklaracja Warszawska), która została przyjęta w trakcie nieformalnego spotkania ministrów ds. polityki spójności, spójności terytorialnej oraz spraw miejskich 21 maja 2025 r. w Warszawie. Deklaracja koncentruje się w szczególności na znaczeniu podejścia terytorialnego jako kluczowego elementu dla zrozumienia i kształtowania polityk UE, w tym polityki spójności po roku 2027.

Ważnym elementem Deklaracji są także postulaty państw członkowskich w zakresie nowej agendy UE dla miast. W deklaracji podkreślono, że miasta i ich obszary funkcjonalne odgrywają kluczową rolę w realizacji celów Unii Europejskiej, dlatego konieczne jest wdrażanie zintegrowanej i zrównoważonej polityki miejskiej opartej na trzech filarach: sprawiedliwości społecznej, zrównoważonym rozwoju (zielonej transformacji) oraz produktywności – zgodnie z założeniami Nowej Karty Lipskiej. W celu skutecznego wdrażania polityk na poziomie unijnym, wskazano m.in. na potrzebę: wzmocnienia powiązań między dyskusjami międzyrządowymi a pracami Rady UE w zakresie spraw miejskich czy systematycznego stosowania oceny wpływu terytorialnego przy tworzeniu nowych regulacji mających wpływ na miasta. Zwrócono również uwagę, że rozwój miast powinien uwzględniać lokalne uwarunkowania i różnorodność, ponieważ każde miasto mierzy się z odmiennymi wyzwaniami i potrzebami. W związku z tym konieczne jest zapewnienie elastycznego, celowego i odpowiednio dostosowanego wsparcia ze strony UE. Podkreślono także, że miasta powinny być traktowane nie tylko jako odbiorcy polityk, ale także jako strategiczni partnerzy – od etapu planowania, po wdrażanie, co wymaga wzmocnienia narzędzi współpracy i lepszego wykorzystania istniejących platform koordynacyjnych. Za istotne uznano również: inwestowanie w rozwój kompetencji miast, szczególnie w zakresie tworzenia systemów zarządzania i współpracy sieciowej, uproszczenie i lepszą koordynację dostępnych narzędzi i instrumentów finansowych UE, aby uczynić je bardziej przejrzystymi, dostępnymi i efektywnymi. Zaproponowano również rekomendacje dotyczące mieszkań dostępnych cenowo.

Europejska Inicjatywa Miejska (European Urban Initiative - EUI)

Europejska Inicjatywa Miejska to instrument wspierający miejski wymiar polityki spójności w perspektywie finansowej 2021-2027, finansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Inicjatywa jest zarządzana przez Komisję Europejską i francuski region Hauts-de-France, gdzie znajduje się Sekretariat EUI.

Europejska Inicjatywa Miejska jest narzędziem wspierania miast każdej wielkości, budowania potencjału i wiedzy, wspierania innowacji oraz opracowywania możliwych do przenoszenia i skalowalnych innowacyjnych rozwiązań związanych z różnym wyzwaniami, z jakimi muszą mierzyć się miasta w całej Europie. Dzięki uzyskanemu dofinansowaniu miasta zyskują możliwość testowania nowych rozwiązań, technik i modeli planowania, budują potencjał, a dodatkowo także otrzymują możliwość dzielenia się wiedzą w zakresie zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich.

Wsparcie oferowane przez EUI polega na:

• dofinansowaniu w ramach naboru na „Działania innowacyjne”;
• wsparciu miast dotyczącym budowania kompetencji (m.in. wymiana między miastami tzw. city-to-city exchange czy spotkania dotyczące oceny strategii zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich - tzw. peer review);
• wsparciu prac Partnerstw Tematycznych Agendy Miejskiej dla UE.

Krajowy Punkt Kontaktowy Europejskiej Inicjatywy Miejskiej (EUI) w Polsce znajduje się przy Związku Miast Polskich.

PROGRAM URBACT

URBACT to Europejski Program Współpracy Terytorialnej dla Zrównoważonego Rozwoju Obszarów Miejskich, finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, w ramach instrumentu Interreg. Polega na wymianie wiedzy i nauce w działaniu oraz wspiera zrównoważony i zintegrowany rozwój obszarów miejskich.

URBACT opiera się na trzech filarach działalności:

• łączenie miast w ramach tematycznych sieci projektowych,
• wspieranie budowania umiejętności przedstawicieli miast i partnerów lokalnych, oraz
• gromadzenie i upowszechnianie wiedzy i doświadczeń wynikających z wdrażanych zmian w miastach realizujących projekty.

Program zapewnia wsparcie eksperckie, finansowanie działań nieinwestycyjnych oraz metodę i narzędzia do współtworzenia rozwiązań wyzwań miejskich.

Funkcjonowanie programu URBACT nadzoruje Komitet Monitorujący Program URBACT podczas cyklicznych spotkań przedstawicieli administracji krajowych Państw Członkowskich UE, UE, państw stowarzyszonych oraz Ukrainy i Mołdawii, będących wyznaczonymi członkami komitetu. Po stronie polskiej delegatem w tym Komitecie jest przedstawiciel Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej.

Natomiast wdrażaniem Programu URBACT w Polsce zajmuje się Krajowy Punkt URBACT, działający przy Związku Miast Polskich.

EUROPEJSKI PORTAL WIEDZY O MIASTACH – PORTICO

Portal PORTICO jest powadzony przez Europejską Inicjatywę Miejską (EUI) we współpracy z URBACT oraz szeregiem inicjatyw, programów i organizacji wspierających rozwój obszarów miejskich w ramach polityki spójności UE. Łączy w sobie wiedzę i zasoby EUI i partnerów na temat produktywnych, zielonych i sprawiedliwych miast, a także kluczowe narzędzia do wdrażania polityki w praktyce.

Trzy główne filary Portico to: 

• Platforma wiedzy: repozytorium wiedzy integrujące zasoby i narzędzia z Europejskiej Inicjatywy Miejskiej, Agendy Miejskiej UE, URBACT i innych podmiotów polityki spójności
• Panorama miejska: przegląd głównych organów przyczyniających się do projektowania i wdrażania polityk i strategii zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich w Europie. 
• Społeczność Portico: Skupia praktyków, decydentów, ekspertów miejskich, burmistrzów oraz wszystkich zainteresowanych poprawą zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich z całej UE.