Skala problemu neosędziów jest olbrzymia. W sądach rejonowych, okręgowych i apelacyjnych jest ich już 28%. W Naczelnym Sądzie Administracyjnym neosędziowie stanowią 34%, a w Sądzie Najwyższym 60%. Te osoby wychodzą na salę rozpraw i za to wszyscy płacimy – w wyniku wyroków ETPC i TSUE. To już prawie 3 miliardy złotych.

Ustawa ma na celu przełamanie obecnego impasu w sądownictwie oraz przywrócenie obywatelom prawa do niezależnego i bezstronnego sądu. Sędzia musi być sędzią, a wyrok wyrokiem. Koniec z destrukcyjnym podziałem w środowisku sędziowskim. Ustawą zwiększamy efektywność sądów w służbie dla obywateli. Wszyscy chcemy sprawniejszych sądów. Będę przekonywał, by projekt zyskał jak najszersze poparcie w parlamencie, a później akceptację Prezydenta – powiedział Minister Sprawiedliwości Waldemar Żurek.

Priorytetem mojego urzędowania, tak jak zapowiadałem, jest przywrócenie pełnej praworządności w Polsce. Ta ustawa to nie zemsta – to naprawa realnych szkód wyrządzonych Konstytucji i obywatelom. Podważanie wyroków, odszkodowania, paraliż wydziałów w sądach, kilkumiliardowe potrącenia z funduszy unijnych dla Polski – takie są fakty. Ustawa to milowy krok w stronę naprawy zaufania do instytucji państwa i zamknięcia tego ponurego rozdziału. Serdecznie dziękuję komisjom kodyfikacyjnym, szczególnie komisji ustrojowej, oraz zespołowi ministerstwa, którzy włożyli mnóstwo pracy i serca w ten projekt - dodał.

Najważniejsze założenia projektu

1. Osoby bezpośrednio po Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury (KSSiP), byli referendarze i asystenci – ok. 1100 osób – zachowują status sędziego ex lege, pomimo że ich powołanie odbyło się przy udziale neoKRS
2. Sędziowie legalnie powołani (nie przy udziale neoKRS), którzy następnie uzyskali awans przy udziale neoKRS, wracają do macierzystych sądów, ale otrzymują dwuletnią delegację w miejscu obecnego orzekania, aby mogli dokończyć prowadzone sprawy. Te osoby biorą udział w powtórzonych konkursach przed przyszłą, legalną KRS
3. Neosędziowie nie mogą orzekać w Sądzie Najwyższym - ich akty powołania zostają uznane za nieważne i nie mają możliwości pozostania na delegacji w SN (56 osób)
4. Prokuratorzy wracają do prokuratury na swoje wcześniejsze stanowiska
5. Osoby z innych zawodów prawniczych – mogą zostać referendarzami, ale mogą ubiegać się o powrót do zawodu
6. Zniesienie Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych
7. Utrzymanie w mocy orzeczeń dotychczas wydanych z udziałem nieprawidłowo powołanych sędziów, umożliwiając wzruszanie takich orzeczeń tylko stronom, które w trakcie postępowania konsekwentnie kwestionowały legalność składu orzekającego  

Przywracanie wiary w państwo prawa

Ustawa reguluje skutki uchwał neoKRS z lat 2018–2025 oraz porządkuje sytuacje powołań dokonanych na ich podstawie. Wynika to z przyjętej w projekcie oceny o braku zgodności tych uchwał ze standardem konstytucyjnym i europejskim.

Ustawa ureguluje status neosędziów i wyeliminuje na przyszłość roszczenia odszkodowawcze z tytułu ich udziału w sprawach. Kluczowym celem jest także otwarcie drogi do oczyszczenia składu przyszłej, legalnej KRS oraz przywrócenia niezależnego wymiaru sprawiedliwości, który nie będzie kwestionowany przez trybunały międzynarodowe i instytucje Unii Europejskiej – powiedział podczas prezentacji Minister Waldemar Żurek.

Wiceminister Sprawiedliwości Dariusz Mazur, odnosząc się do fundamentów projektowanej ustawy o przywróceniu praworządności, podkreślił palącą konieczność systemowej naprawy wymiaru sprawiedliwości po latach kryzysu instytucjonalnego.

W ostatnich latach w Polsce doszło do poważnego kryzysu systemu kontroli konstytucyjności prawa, który rzutował na cały wymiar sprawiedliwości. Prezentujemy precedensowy w skali międzynarodowej projekt ustawy, który ma usunąć skutki dewastacji systemowych gwarancji niezależności polskiego sądownictwa. Naszym zadaniem jest uregulowanie statusu sędziów powołanych w latach 2018-2025 r. w toku postępowań konkursowych przed nieprawidłowo powołaną Krajową Radą Sądownictwa – powiedział Dariusz Mazur.

Orzekanie przez neosędziów kosztowało już Skarb Państwa ponad 5,5 miliona złotych w wypłaconych odszkodowaniach - to efekt naruszeń prawa do sądu, stwierdzanych przez Europejski Trybunał Praw Człowieka.

Z tytułu naruszeń praworządności, w tym orzekania przez neosędziów Izby Dyscyplinarnej SN, Komisja Europejska potrąciła Polsce z funduszy unijnych kwotę blisko 3 miliardów złotych w ramach kary pieniężnej nałożonej przez TSUE. Jest to równowartość rocznych wydatków na program „Aktywny Rodzic”, obejmujący żłobki oraz wsparcie opieki rodzinnej.

Ta ustawa to istotny krok w stronę odbudowy państwa prawa – gwarantuje stabilność wyroków i przywraca zaufanie obywateli do sądów. Nie naprawimy wymiaru sprawiedliwości bez jasnych zasad i respektowania Konstytucji - powiedział  prof. Krystian Markiewicz, przewodniczący Komisji Kodyfikacyjnej Ustroju Sądownictwa i Prokuratury.

Dlaczego ta ustawa jest potrzebna - podsumowanie

• Stabilność orzeczeń i bezpieczeństwo prawne obywateli - by obywatele nie mieli wątpliwości, że skład sądu był legalny i że orzeczenia nie są wadliwe ze względu na skład sądu, który je wydał
• Skrócenie czasu rozstrzygania spraw poprzez wyeliminowanie systemowej przyczyny składania wniosków o wyłączenie sędziów
• Uporządkowanie statusu nieprawidłowo powołanych sędziów, zarazem umożliwiając zdecydowanej większości z nich dalszą pracę w zawodzie sędziego i możliwość awansu w powtórzonych konkursach
• Likwidacja Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych, zniesienie skargi nadzwyczajnej przy jednoczesnym wzmocnieniu skargi kasacyjnej
• Utrzymanie w mocy niekwestionowanych przez strony orzeczeń wydanych z udziałem nieprawidłowo powołanych sędziów w celu zapewnienia stabilności obrotu prawnego

W konferencji uczestniczyli również: Maria Ejchart, wiceministra sprawiedliwości, prof. Krystian Markiewicz, przewodniczący Komisji Kodyfikacyjnej Ustroju Sądownictwa i Prokuratury, prof. Marek Safjan, przewodniczący Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego.

Zdjęcia: Paweł Mazurek/ MS 

Baza zdjęć dla mediów: MS_GOV_PL’s albums | Flickr